ماجرای شفافیت آرای نمایندگان مجلس هر چند از دستور کار فوری مجلس خارج شده است اما به خصوص بعد از سخنان حجت الاسلام علیرضا پناهیان، همچنان در فضای سیاسی کشور محل بحث و گفت‌‌وگو است.

روز گذشته حداد عادل و امروز نیز علی لاریجانی به جمع مخالفان طرح شفافیت آرای نمایندگان پیوستند. متاسفانه در سخن رییس مجلس در این باره آنچه بیشتر به چشم خورد منتسب کردن منتقدان مجلس به «دشمن» و لزوم برخورد قضایی با آن‌ها بود. حداد عادل اما سنجیده تر سخن گفت و از موضعی نخبه‌گرایانه درباره تردید خود نسبت به فواید این طرح اظهار نظر کرد.

خلاصه استدلال حداد عادل، که پیشتر نیز کم و بیش مطرح شده است، این است که در صورت اعلام رای نمایندگان، آنان به جای توجهات کارشناسی و بررسی دقیق طرح ها و لوایح، اسیر جو روانی و سیاسی ایجاد شده در جامعه می شوند و رای شان بدون در نظر گرفتن دقت‌های کارشناسانه خواهد بود. به خصوص اینکه نمایندگان اثر منفی آرا را بر حوزه انتخابیه خود در نظر می‌گیرند. به این ترتیب معدل کارشناسی مصوبات مجلس پایین می آید و این پسند «عامه» مردم است که در رای مجلس موثر است نه تصمیمات کارشناسانه.

در این باره اشاره به چند نکته ضروری است:

۱- آیا رفتار کارشناسانه و نخبگی مجلس در وضعیت فعلی که آرای نمایندگان شفاف نیست معدل قابل قبولی دارد؟ در شرایطی که برخی نمایندگان حتی برخلاف نام‌نویسی اولیه خود برای موافق یا مخالف سخن گفتن، عمل می‌کنند و آشکارا رای خود را موکول به برخی مصلحت اندیشی‌ها و بعضا حتی منفعت اندیشی شخصی می کنند به نظر نمی رسد استناد کردن به تصمیمات کارشناسی چندان وجهی داشته باشد.

۲- آقای حداد عادل به درستی گفته است مشکل این قبیل نمایندگان را باید پیش از ورودبه مجلس حل کرد و با انتخاب درست، افرادی را درون مجلس فرستاد که اهل این مصلحت سنجی‌ها و منفعت اندیشی‌ها نباشند. اما چنین راه حلی بیش از حد خوش بینانه به نظر می رسد و احتمال لغزش و اثرپذیری افراد یادشده را پس از ورود به مجلس که از قضا به دلیل ماهیت و جایگاه خود مستعد برخی لغزش‌هاست در نظر نمی گیرد.

وانگهی افراد درستکار و دارای اصولی که به عنوان نمایندگان مردم وارد مجلس می‌شوند اگر در رای خود سنجیده و بدون در نظر گرفتن منافع فردی و گروهی عمل می‌کنند یقینا می توانند و باید از رای خود نزد موکلان نیز دفاع کنند و باکی از اعلام رای خود ندارند. ضمن آنکه چنین نیست که رای نمایندگان به هر طرح و لایحه ای در مجلس زیرذره بین مدام مردم قرار بگیرد. قطعا تعداد طرح های مهم و حساسیت برانگیز برای موکلان محدود است.

۳- آقای حداد باز هم به درستی استدلال کرده است که این مجموع آراست که در مجلس تعیین کننده است. در این باره نیز باید گفت در کشورهایی که عقلانیت بیشتری در ساز و کارهای سیاسی خود دارند ، یا اسامی رای دهندگان اعلام می‌شود یا دستکم  مجموع آرا به تفکیک احزاب موجود در مجلس شفاف است و صرفا به اعلام تعداد موافقان و مخالفان اکتفا نمی شود. مثلا معلوم می شود که در رای گیری، کدام حزب رای موافق یا مخالف داده یا چه تعدادی از نمایندگان فلان حزب به فلان طرح یا لایحه رای داده اند و چه تعدادی رای نداده‌اند. چنین امری به دلیل شفافیت و پیش بینی پذیری بالای رفتار نمایندگان که خودش متکی بر اصول روشن و سنجیده سیاسی در میان احزاب است، حتی پیش از رای گیری نیز قابل تصور است .

 ۴- طرح شفافیت آرای نمایندگان مجلس اگر‌چه برای بهتر عمل کردن نیازمند اصلاحاتی در سازوکارهای فعالیت سیاسی و عقلانیت حزبی است اما در همین شرایط کنونی نیز قابل چشم پوشی نیست و از قضا حداقل اقدامی است که باید تا حصول اصلاحات یاد شده انجام داد تا از سوگیری آرای نمایندگان تحت تاثیر«منافع» و «مصالح شخصی» جلوگیری شود.