کمر درد یکی از شایع‌ترین مواردی است که نیاز افراد به مراقبت‌های پزشکی را افزایش می‌دهد. تقریباً از هر چهار فرد بزرگسال، سه نفرشان به این عارضه مبتلا می‌شوند. منظور از کمردرد هر گونه درد در ستون فقرات است که در قسمت فوقانی یا پایین کمر ایجاد می‌شود. نوع درمان کمردرد بر اساس موارد زیر بوسیله پزشک تعیین می‌شود :
- سن، وضعیت کلی سلامتی و سابقه پزشکی
- تشخیص پزشکی
- شدت کمردرد
- قدرت تحمل بیمار به دارو، عمل جراحی یا روش درمانی خاص
- انتظارات بیمار از روند درمان
- عقیده و نظر بیمار در مورد نوع درمان
6 دلیل کمردرد مکانیکی
دلیل بیشتر کمردردها مکانیکی است، به این معنی که منشأ درد احتمالاً بوسیله حرکت در ستون فقرات ایجاد شده است. قسمت‌های متحرک ستون فقرات شامل رباط‌ها، تاندون‌ها، ماهیچه‌ها، دیسک‌های بین مهره‌ای، مهره‌های ستون فقرات و مفاصل فاست می‌باشد.
درد مکانیکی در قسمت پایینی کمر در مهره‌های کمری (L1-L5) شایع می‌باشد. این 5 سطح بیشتر وزن بدن را هنگام حرکات استاتیک (ایستا) و حرکات فعال جذب و تقسیم می‌کنند. استاتیک به این معنی است که بدن بی‌حرکت باشد (مانند ایستادن) و حرکتی مانند راه رفتن انجام ندهد.
حتی در زمانی که بدن در حال حرکت نباشد، بخش‌هایی از بدن همچنان در حال پشتیبانی از ستون مهره هستند (مانند رباط‌ها). حرکت چه فعال باشد و چه استاتیک، نیروهای مختلفی مانند جاذبه، کشش، فشار و کشیدگی در حال کاهش یا افزایش هستند. در نتیجه ستون فقرات همیشه در حال تنظیم کردن این اثرات است تا از آسیب‌دیدگی جلوگیری کند. (برگرفته از سایت کلینیک ستون فقرات دکتر فرخانی)
پیچ‌خوردگی یا کشیدگی در قسمت کمر یا گردن
پیچ‌خوردگی کمر یا گردن زمانی ایجاد می‌شود که رباط ستون فقرات بیش از حد دچار کشیدگی شده یا پاره شود. در کشیدگی کمر یا گردن، اتصال ماهیچه و یا تاندون آسیب می‌بیند. تشخیص منشأ درد می‌تواند مشکل باشد. در هر دو مورد پیچ‌خوردگی یا کشیدگی کمر یا گردن، بافت‌های نرم آسیب دیده و متورم شده و در نهایت درد ایجاد می‌کنند. امکان دارد ماهیچه‌های آسیب‌دیده دچار اسپاسم شده و بسیار دردناک شوند. اسپاسم و سفتی عضلات می‌توانند حرکت کردن را بسیار دشوار کنند.
فتق دیسک
به نقل از دکتر حیدریان متخصص درد دیسک‌های بین مهره‌ای، مهره‌ها را از هم جدا می‌کنند. هر دیسک بوسیله بافت پیوندی در جای خود قرار گرفته است. دیسک‌ها از غضروف فیبرو تشکیل شده‌اند و در هر بخش مهره‌ای (2 مهره و 1 دیسک) باعث مقداری حرکت می‌شوند. حلقه خارجی دیسک (آنولوس فیبروز) از بخش ژل‌مانند داخلی (نوکلئوس پولپوزوس) حفاظت می‌کند.
دیسک کمر زمانی ایجاد می‌شود که ماده ژل‌مانند وارد حلقه خارجی می‌شود و معمولاً باعث فشردگی اعصاب، التهاب و درد می‌شود. بسته به محل فتق در ستون مهره، امکان دارد درد در دست یا پا منتشر شود. ممکن است بی‌حسی، ضعف و احساس گزگز (سوزن سوزن شدن) با درد همراه باشند. دیسک می‌تواند در جهت‌های مختلفی دچار فتق شود : جلو (پیشین)، پشتی (خلفی) و یا جانبی.
شکستگی فشاری مهره (VCF)
این عارضه زمانی ایجاد می‌شود که نیرویی باعث شکستگی بدنه مهره می‌شود. علت ایجاد شکستگی می‌تواند وارد شدن ضربه (مانند افتادن) باشد. البته شکستگی فشاری معمولاً با پوکی استخوان مرتبط است. پوکی استخوان باعث از دست رفتن تراکم استخوان و استحکام آن می‌شود. در افراد مبتلا به پوکی استخوان، شکستگی فشاری می‌تواند خودبه‌خود در هنگام برداشتن بار یا خم شدن به جلو رخ دهد. این شکستگی‌ها معمولاً باعث درد ناگهانی و شدید می‌شوند.
تنگی کانال نخاعی کمر (LSS)
تنگی نخاعی در قسمت پایینی کمر زمانی ایجاد می‌شود که گذرگاه‌های ریشه عصبی و یا کانال نخاعی تنگ می‌شوند. درد نشانه اصلی فشردگی ساختارهای عصبی می‌باشد و این درد می‌تواند در یک یا هر دو پا منتشر شود (سیاتیک). تنگی نخاعی معمولاً در افراد مُسن ایجاد می‌شود و می‌تواند با تغییرات تخریبی مرتبط باشد. تغییرات تخریبی باعث می‌شوند که استخوان یا بافت وارد گذرگاه عصبی شده یا بر کانال نخاعی فشار وارد کنند.
آرتروز ستون فقرات (اسپوندیلوز)
اسپوندیلوز کلمه تخصصی برای عارضه آرتروز ستون فقرات است و در افراد مُسن شایع می‌باشد. مانند دیگر انواع آرتریت، اسپوندیلوز می‌تواند بر مفاصل فاست آسیب وارد کند و التهاب، سفتی و درد ایجاد کند. این عارضه می‌تواند در گردن ( اسپوندیلوز گردن)، قسمت میانی کمر ( اسپوندیلوز توراسیک) و یا در قسمت پایین کمر (اسپوندیلوز کمری) ایجاد شود. اسپوندیلوز بخشی از دیگر تغییرات تخریبی است که باعث تنگی کانال نخاعی و فتق دیسک می‌شود.
لغزش مهره کمر
زمانی که بدنه مهره به سمت جلو روی مهره زیرین حرکت می‌کند، لغزش مهره کمر روی می‌دهد. این عارضه بیشتر به کمر آسیب وارد می‌کند ولی می‌تواند در گردن هم ایجاد شود. برای تشخیص این عارضه، میزان لغزش مهره بررسی می‌شود. درجه 1 به این معناست که مهره حدود 25 % به سمت جلو و درجه 5 به این معناست که مهره به طور کامل لغزیده است (اسپوندیلوپتوزیس). آسیب درجه 5 می‌تواند در اثر شکستگی استخوانی که به تثبیت موقعیت بدنه مهره کمک می‌کند ایجاد می‌شود. علاوه بر دردی که می‌تواند شدید باشد، اسپاسم عضلانی و نشانه‌های مرتبط با سیاتیک هم ممکن است ایجاد شوند.
دلایل دیگر
کمردرد می‌تواند در اثر حرکات و فعالیت‌های مختلف ایجاد شود مانند :
- حرکات چرخشی
- خم شدن بیش از حد
- کشیدگی یا دیگر آسیب‌های گردنی
- بلند کردن اجسام به شکل نادرست
- تونوس عضلانی ضعیف
- فعالیت بیش از حد و انجام حرکات مداوم
- ورزش‌های پر برخورد
- تحمل وزن بسیار سنگین
- حمل کردن کوله‌پشتی سنگین
- سیگار کشیدن
- اضافه وزن
به‌طور کلی وضعیت نامناسب بدنی یا کار با رایانه به مدت طولانی بدون استراحت می‌تواند منجر به درد در ناحیه فوقانی کمر شود. ضعف و کشیدگی عضلات که معمولاً در اثر وضعیت نامناسب بدنی به‌وجود می‌آیند می‌توانند باعث ایجاد درد شوند.
تشخیص کمردرد
ارزیابی کامل فیزیکی و عصبی می‌تواند علت درد و عارضه اصلی موجود در ستون مهره که منجر به درد می‌شود را مشخص کند.
معاینه بدنی
معاینه بدنی با بررسی وضعیت جسمی و سابقه پزشکی آغاز می‌شود. پزشک در ارتباط با موارد زیر از بیمار سوالاتی خواهد کرد :
- درد از چه زمانی آغاز شده است؟
- انجام چه فعالیت‌هایی باعث افزایش یا کاهش درد می‌شود؟
- بیمار برای تسکین درد کمر چه اقداماتی انجام داده است؟
سپس پزشک دامنه حرکتی بدن بیمار را بررسی می‌کند. دامنه حرکتی ستون فقرات در حالت‌های ایستاده، خم شدن به سمت جلو و خم شدن به طرفین بررسی می‌شود. عدم تقارن و توازن، وضعیت بدنی و طول پاها ارزیابی می‌شود. معاینه دستی ستون فقرات می‌تواند به تشخیص اسپاسم عضلانی و جابه‌جایی‌های استخوانی و تعیین نقاط دردناک کمک می‌کند.
معاینه شکمی نیز برای تعیین ارتباط کمردرد با دیگر اعضای بدن (مانند لوزالمعده) انجام می‌شود. درد می‌تواند در دیگر اعضای بدن ایجاد شده و باعث کمردرد شود.
ارزیابی عصبی
ارزیابی عصبی شامل بررسی ضعف، عدم واکنش، احساس گزگز، سوزش، درد، کاهش عملکرد و دیگر علائمی که نشان‌دهنده مشکل عصبی هستند می‌باشد.
در برخی از موارد بررسی‌های الکترودیاگنوستیک مانند الکترومیوگرافی (EMG) یا سرعت هدایت عصبی (NCV) برای تعیین عارضه یا تعیین محل آسیب‌دیدگی انجام می‌شوند.
آزمایش‌های تصویربرداری
ام آر آی امروزه نقش مهمی در تشخیص عارضه‌های مختلف ایفا می‌کند. این آزمایش تصاویر باکیفیت از بافت ستون مهره مانند طناب نخاعی و دیسک‌های بین مهره‌ای تهیه می‌کند.
از اشعه ایکس همچنان در بررسی بخش‌های استخوانی در قسمت کمر استفاده می‌شود.
بررسی‌های آزمایشگاهی
در صورت بروز احتمال عفونت، عارضه بدخیم، شکستگی یا موارد دیگر با ریسک بالا بررسی‌های آزمایشگاهی انجام خواهند شد. این آزمایش‌ها شامل شمارش کامل خونی (CBC)، سرعت رسوب گلبول قرمز (ESR) و آزمایش ادرار می‌باشد.
تشخیص نهایی
نتایج بررسی‌های بدنی و عصب‌شناختی همراه با نتیجه آزمایش‌ها (اشعه ایکس، ام آر آی و بررسی‌های آزمایشگاهی) برای تشخیص عارضه در ستون فقرات به دقت ارزیابی می‌شوند تا علت اصلی کمردرد مشخص شود.
روش‌های درمانی غیرجراحی برای کمردرد مزمن
درمان اولیه
به طور کلی درمان‌های خانگی زیر می‌توانند به تسکین کمردرد کمک کنند :
- استراحت کوتاه‌مدت
- مصرف داروهای بدون نیاز به نسخه پزشک : مانند ایبوپروفن (موترین)، ناپروکسن سدیم (Aleve) یا استامینوفن (تایلنول). این داروها بایستی همراه با غذا خورده شده و نباید بیش از مقدار توصیه شده مصرف شوند.
- یخ (برای کاهش درد و ورم). می‌توانید از بسته‌های یخ آماده استفاده کنید و یا یک کیسه پلاستیک را از یخ پر کرده و سپس حوله‌ای به دور آن ببندید. سپس آن را برای حدود 20 دقیقه هر 2 تا 3 ساعت برای مدت 2 تا 3 روز اول روی قسمت دردناک قرار دهید.
- حرارت (پس از 72 ساعت اول). پس از استفاده از حرارت مرطوب جهت بهبود حرکت و سفتی، عضلات بایستی به آرامی کشیده شوند.
رژیم غذایی
برخی از رژیم‌های غذایی خصوصاً آن‌هایی که دارای مقادیر زیاد چربی ترانس، شکر تصفیه شده و غذاهای فرآوری شده هستند، باعث ایجاد التهاب می‌شوند. با پزشک درباره تغییر رژیم غذایی خود و ارتباط آن با کمردرد مزمن مشورت کنید. داشتن اندامی متناسب هم می‌تواند با کاهش فشار بر ستون فقرات، باعث کم‌تر شدن کمردرد شود.
تغییر در نحوه زندگی
در صورت بروز کمردرد مزمن باید محدودیت‌های خود را بپذیرید و در نحوه انجام حرکات تغییر ایجاد کنید. برای مثال هنگام چمن‌زنی به طور مداوم استراحت کنید یا هنگام خرید و حمل کالا به خود فشار وارد نیاورید. از فعالیت‌هایی که باعث بدتر شدن کمردرد می‌شوند لیستی تهیه کنید و در حد امکان از انجام آن‌ها خودداری کنید. این کار نه تنها باعث کاهش کمردرد می‌شود بلکه از بدتر شدن عارضه نیز جلوگیری می‌کند. یک مورد دیگر نیز که باید مد نظر قرار داده شود قطع مصرف سیگار است. شواهد نشان می‌دهند که نیکوتین باعث تشدید درد شده و بهبود را به تأخیر می‌اندازد.
فیزیوتراپی
به طور کلی فیزیوتراپی جهت کاهش کمردرد در سه مرحله انجام می‌شود :
- مرحله 1 : فاز حاد کمردرد . در این فاز اولیه، هدف متخصص فیزیوتراپی و تیم درمان تشخیص، طراحی برنامه درمانی و اجرای این برنامه جهت کاهش کمردرد و عامل ایجاد التهاب می‌باشد. این برنامه شامل هر یک از موارد ذکر شده در بالا یا تمامی آن‌ها و یا استفاده از سونوگرافی، تحریک الکتریکی یا تزریق تخصصی می‌باشد.
- مرحله 2 : فاز بهبودی. پس از اینکه درد و التهاب تسکین پیدا کردند، تیم درمان به بازیابی عملکرد بدن بیمار می‌پردازد. طبق این برنامه بیمار با استفاده از تمارین ویژه که برای بهبود انعطاف‌پذیری و قدرت انجام می‌شوند، به فعالیت‌های روزانه خود باز می‌گردد.
- مرحله 3 : فاز حفظ سلامت جسمانی. هدف این مرحله از برنامه درمانی عبارتست از : اطلاع‌رسانی در مورد روش‌های جلوگیری از آسیب‌دیدگی بیشتر و همچنین کمک به بیمار برای دستیابی به سلامت جسمانی کافی برای افزایش قدرت و استقامت.
طب سوزنی، ماساژ، بیوفیدبک، لیزر درمانی، تحریک الکتریکی اعصاب و دیگر روش‌های درمانی غیرجراحی نیز برای بهبود کمردرد مزمن مؤثر هستند. در مورد این نوع روش‌های درمانی و تأثیر آن‌ها بایستی با متخصص ستون فقرات مشورت شود.
ورزش
ورزش پایه و اساس درمان کمردرد مزمن است. در واقع ورزش یکی از اولین روش‌های درمانی است که بایستی زیر نظر متخصص فیزیوتراپی انجام شود. اگرچه یک نوع ورزش خاص برای همه افراد مناسب نمی‌باشد. هر نوع ورزش بایستی با توجه به نشانه‌های عارضه و شرایط خاص هر شخص طراحی شود. انجام حرکات ورزشی در منزل نیز بخش مهمی از روند درمان محسوب می‌شود.
برنامه ورزشی برای درمان کمردرد مزمن شامل :
- حفظ وضعیت صحیح بدنی
- آزمودن محدودیت تحمل درد
- تمارین تقویتی و انعطاف‌پذیری
- ورزش‌های هوازی
- تقویت عضلات میان‌تنه
درمان به کمک تزریق
بلوک کردن اعصاب، تزریق استروئیدی اپی‌دورال، قطع اعصاب و دیگر انواع روش‌های مرتبط با تزریق از جمله روش‌های درمان کمردرد مزمن هستند. از این روش‌ها زمانی استفاده می‌شود که منشأ درد نامشخص است. تزریق می‌تواند درد را برای مدت زمان خاص متوقف کرده و یا کاهش دهد ولی راه حلی بلندمدت محسوب نمی‌شود و نبایستی بدون استفاده از روش‌های درمانی دیگر استفاده شود.
درمان با مصرف دارو
از داروهای مُسکن و ضد التهاب و همچنین داروهای شل‌کننده عضلات برای کنترل درد کمردرد مزمن استفاده می‌شود. البته بیشتر این داروها دارای عوارض جانبی هستند و نباید برای مدت طولانی استفاده شوند.
به طور کلی داروهای اوپیوئید یا مخدر نبایستی در ابتدا به عنوان تنها راه درمان یا درمان طولانی‌مدت برای کمردرد استفاده شوند. بسیاری از این داروها اعتیادآور هستند و علت اصلی درد را از بین نمی‌برند. چنانچه داروهای دیگر تاثیری بر بهبود نداشته باشند، از داروهای مخدر تنها بایستی پس از انجام آزمایش کامل و تأیید توسط پزشک متخصص استفاده می‌شود.
چه زمان از جراحی برای درمان کمردرد استفاده می‌شود؟
چنانچه موارد زیر با عارضه ستون فقرات مرتبط باشند، جراحی گزینه مناسبی برای درمان کمردرد می‌باشد :
- مشکلات مرتبط با روده یا مثانه که اخیراً ایجاد شده‌اند یا در حال بدتر شدن هستند
- ضعف در اندام‌های بدن
- مشکلات مرتبط با راه رفتن یا تعادل
- علائم تشدید واکنش
چنانچه روش‌های درمانی دیگر مؤثر نباشند و بوسیله تصویربرداری علت کمردرد مشخص شود می‌توان از جراحی استفاده کرد. با توجه به این که امکان دارد پس از جراحی، کمردرد همچنان وجود داشته باشد پیش از جراحی حداقل با دو جراح مشورت کنید.
آیا امکان جلوگیری از کمردرد وجود دارد؟
با رعایت موارد زیر می‌توان از وقوع کمردرد پیشگیری کرد :
- تمرین تکنیک‌های صحیح بلند کردن اشیاء
- رعایت وضعیت صحیح بدنی در حالت‌های نشسته، ایستاده و در حالت خواب
- ورزش منظم ( همراه با انجام حرکات کششی پیش از شروع تمرین)
- اجتناب از مصرف سیگار
- تناسب اندام و داشتن وزن ایده‌آل
- کاهش استرس و فشار روحی – استرس می‌تواند باعث ایجاد تنش عضلانی شود.