«فروغ فرخزاد و سینما»
نوشته: عباس بهارلو
ناشر: قطره، چاپ دوم 1396
152 صفحه، 22000 تومان
***
«فروغ فرخزاد و سینما» عنوان کتابی است به قلم عباس بهارلو که اخیرا به همت نشر قطره به بازار آمده است. این کتاب توسط یکی از شناخته شده ترین پژوهشگران تاریخ سینمای ایران نوشته شده و مهمترین ویژگی آن این است که از منظر فعالیت‌های سینمایی به زندگی فروغ فرخزاد (یکی از محبوب‌ترین و در عین حال معتبر ترین شاعران نوسرای تاریخ معاصر) پرداخته است. فعالیت سینمایی فروغ فرخزاد، آن بخشی از زندگی اوست که زیر سایه شهرت فراگیرش در حوزه شعر، کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
فعالیت سینمایی فروغ فرخزاد، طولانی نبود؛ بخشی کوتاه از یک زندگی کوتاه که تنها مجال ساخت یک فیلم (آن هم مستند) را یافت. اما با همین یک فیلم نامش در تاریخ سینمای ایران ماندگار شد. شکی نیست اعتبار او نتیجه شهرتی بود که به عنوان شاعر با خود به سینما آورده بود؟ و همین شهرت هم باعث شد، تنها ساخته‌اش «خانه سیاه است» خوب دیده شود. چه در زمان حیات او و چه پس از مرگش تا امروز.
با این حال نمی توان منکر قریحه و استعداد فروغ در فیلمسازی شد. گویی نیاز به فرصت داشت تا استعدادهای بالقوه اش را به فعلیت برساند و خودی نشان بدهد. همانگونه که در شعر هم چنین کرد و خود را از سطح شاعر بااستعداد که به شکلی غریزی و احساسی شعر می سرود، تا سطح شاعری آگاه به مسائل سیاسی و اجتماعی و همچنین هنری زمانه خود بالا برد.
چنین فرصتی برای او توسط ابراهیم گلستان مهیا شد. تغییر در نگاه فروغ فرخزاد به جهان و جدی شدن رویکرد او به شعر و مشخصا تجربه او در بازی‍گری و فیلمسازی حاصل آشنایی‌اش با ابراهیم گلستان بود. فرخزاد در سالهای آخر عمر تحت تاثیر همکاری با گلستان جذب فیلمسازی شده بود و حتی برای گذراندن دوره‌های آموزشی به خارج از کشور هم سفر کرد. به نظر می رسد فروغ مدیوم تازه‌ای را کشف کرده بود برای بیان حرفهایی که قصد گفتن آنها را داشت. البته بازهم به شکلی شاعرانه، این بار به زبان تصویر و روی پرده نقره‌ای و این شاعرانگی هم در «خانه سیاه است» به وضوح دیده می شود.
کتاب «فروغ فرخزاد و سینما» با مقدمه کوتاه عباس بهارلو که به روند شکل‌گیری «خانه سیاه است» اشاره دارد، آغاز می شود. بهارلو بیش از دو دهه قبل، در ایامی که شرایط تماشای فیلمهای قدیمی همچون امروز مهیا نبود و مستند «خانه سیاه است» نیز کمتر در دسترس عموم علاقمندان قرار داشت، متن فیلمنامه آن را که از روی فیلم نوشته شده بود، به همراه یک تک نگاری به قلم خودش (در باره فروغ فرخزاد و سینمایش) و چند نقد از منتقدان در قالب کتاب منتشر ساخته بود. امروز اما با توجه به در دسترس بودن خود فیلم دیگر ضرورتی برای انتشار متن فیلمنامه (که آن هم از روی فیلم نوشته شده بود) وجود نداشته، از سوی دیگر نقدهای دیگر منتقدان هم در فضای مجازی در دسترس قرار داشت. بنابراین عباس بهارلو با مبنا قرار دادن همان تک نگاری به عنوان متن اصلی کتابی تازه، به بازنویسی و اصلاح اساسی نوشته خود براساس اسناد و یافته جدید پرداخته و متنی مفصل تر و جامع تر را درباره فروغ فرخزاد و تجربه های سینمایی اش ارائه داده است. با یک تک نگاری تحت عنوان «فروغ فرخزاد و سینما» به شکلی دقیق و جزئی نگرانه به سیر آشنایی فروغ فرخزاد با سینما و فیلمسازی، علاقمند شدن او به این حوزه، همکاری‌اش با ابراهیم گلستان در ساخت فیلمهایی کوتاه، بازی در نقش اول فیلم بند سینمایی دریا (که نهایتا ناتمام ماند)، گذراندن دوره آموزشی، مراحل شکل گیری پروژه ای که به ساخت مستند«خانه سیاه است» انجامید، حضور «خانه سیاه است» در جشنواره کن و حواشی آن و....
افزون بر این در نوشته‌ای تحت عنوان «نگاهی گذران به سازمان فیلم گلستان» مروری دارد به چگونگی شکل گیری استودیویی که ابراهیم گلستان پایه گذاری کرد و پاره ای از بهترین مستندهای سینمای ایران و همچنین فیلم تاثیر گذار و ماندگار خشت و آینه در این استودیو تولید شد و برخی از چهره های مستعد سالهای بعد سینمای ایران با کار در آن فعالیت خود را آغاز کردند.
پایان بخش کتاب نیز آلبومی از تصاویر مربوط به فعالیت فروغ فرخزاد در سینماست که از نماهایی مربوط فیلم «خانه سیاه است» تا عکس ها و اسنادی از ابراهیم گلستان، فروغ فرخزاد و سازمان فیلم گلستان را در بر می گیرد. به این ترتیب عباس بهارلو در این کتاب به ظاهر کوچک اما پر از اطلاعات کار آمد، اغلب آنچه درباره این دوره از زندگی فروغ فرخزاد در دسترس بوده، برای مخاطبان روایت کرده آن هم به سبکی که هم برای علاقمندان و هم پژوهشگران سینما خواندنی و سودمند باشد.