به گزارش الف، روز جمعه و همزمان با دوازدهمین نشست کمیسیون مشترک برجام در وین، اروپایی‌ها خبر از عملیاتی شدن اینستکس داده و اعلام کردند که اولین تراکنش‌های آن در حال پردازش است، اما سید عباس عراقچی عضو ارشد تیم مذاکره کننده کشورمان ضمن مفید و سازنده بودن این امر اعلام کرد این اقدام هنوز تا خواسته‌های ایران فاصله قابل توجهی دارد و این مقامات در تهران هستند که باید در مورد جزییات گام‌های مطرح شده در این نشست تصمیم‌گیری کنند.
پس از خروج یکجانبه آمریکا از توافق هسته‌ای، سازو کار مالی با اروپا «موسوم به اینستکس» برای دور زدن تحریم‌های آمریکا بین ایران و سه کشور اروپایی طراحی شد، اروپایی‌ها بعد از چندماه و پس از اعلام تصمیم‌شان برای مقابله با تحریم‌های ثانویه آمریکا، سازوکار ویژه مالی خود برای تجارت با ایران «اینستکس» را راه‌اندازی کردند که در این سازو کار مالی مبادلات باید با یورو انجام شود؛ اما در این ساز و کار قرار نیست که ایران پولی دریافت کند، بلکه نفت را به کشورهای اروپایی داده و در مقابل اقلام مورد نیاز خود را دریافت می کند که طبق گفته اروپایی‌ها هدف بلند مدت اینستکس می تواند گشایش کانال‌های اقتصادی بین ایران و اروپا باشد اما اروپایی‌ها به این تعهدات خود عمل نکردند.
سرانجام ایران بعد از گذشت ۱۴ ماه از خروج آمریکا از برجام، و ضمن پایبندی به تعهدات هسته‌ای خود، به اعضای دیگر باقی مانده در برجام فرصت قابل توجهی داد تا اثرات و تبعات خروج آمریکا از برجام را جبران کنند، اما تعلل اروپایی‌ها به انجام تعهداتشان در برجام موجب شد تا به گفته مقامات «صبر راهبری» ایران لبریز شود و سپس شورای عالی امنیت ملی با صدور بیانیه‌ای خطاب به کشورهای عضو برجام، اعلام کرد که ایران در راستای صیانت از امنیت و منافع ملی مردم ایران و در اعمال حقوق خود مندرج در بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام، از ۱۸ اردیبهشت ۹۸ برخی اقدامات خود در توافق برجام را متوقف می کند.
این اقدام جمهوری اسلامی ایران موجب شد تا مقامات اروپایی واکنش‌های مختلفی در این خصوص نشان داده و متعهد شوند که به تعهدات خود در چارچوب برجام عمل کنند و به راه اندازی اینستکس سرعت بخشند لذا در نشست روز جمعه و در کمیسیون مشترک در برجام، فرانسه، آلمان و انگلستان در بیانیه ای مشترک به‌اطلاع اعضا رساندند که اینستکس عملیاتی شده و در دسترس تمامی دولت‌های عضو اتحادیه اروپایی قرار دارد و نخستین تراکنش‌های آن نیز در حال پردازش است.
این کشورهای اروپایی اعلام کردند که همکاری‌های تکمیلی جاری با نهاد متقابل تأسیس‌شده ایرانی (سازوکار تجارت و تأمین مالی ایران و اروپا) تسریع خواهد شد. آنها همچنین تأیید کردند که برخی دولت‌های عضو اتحادیه اروپایی در حال پیوستن به سهامداران اینستکس هستند که یک سازوکار خاص معطوف به تسهیل تجارت قانونی با ایران است.
اظهارات عراقچی در مورد راه اندازی اینستکس نشان می دهد که تاثیر اقدامات اخیر اروپایی‌ها و راه اندازی کانال مالی با ایران همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
عضو ارشد تیم مذاکره کننده کشورمان در پایان جلسه گفت که اگر اینستکس بدون اینکه خرید نفت از ایران انجام شود یا اعتبارات خاصی برای آن در نظر گرفته شود نمی‌تواند انتظارات ما را به طور کامل برآورده کند. بنابراین کشورهای اروپایی باید به طور جدی بحث فروش نفت ما را در دستور کار خود داشته باشند. من نتایج را به تهران می‌برم و آنها تصمیم می‌گیرند که آیا تصمیم به «کاهش تعهدات» را متوقف کنند یا خیر. من در جایگاهی نیستم که بگویم ایران این کار را می‌کند یا نه، اما از نظر من این جلسه برای توقف تصمیم ایران به کاهش تعهدات کافی نیست.
به این ترتیب بعید به نظر می‌رسد که اقدام اولیه اروپایی‌ها در راه اندازی اینستکس بتواند ایران را به کاهش تعهداتش راضی کند و ایران مصمم خواهد بود که طبق مهلت باقی‌مانده، اگر اروپایی‌ها تا 16 تیرماه اقدام قابل توجهی برای حفظ منافع اقتصادی ایران انجام ندهند، بزودی اجرای بخش دیگری از تعهدات برجامی خود را متوقف کند.