1- در مناطق سیل زده همه پای کار هستند تا آلام، مشکلات و خسارت های ناشی از سیل اخیر در کشور را که عرصه زندگی، کار، معیشت مردم عزیزمان را سخت تنگ کرده است را کم کنند. روز یکشنبه ۱۸ فروردین ۹۸ که من و جمعی از مدیران معاونت امور استان های صدا و سیما در اهواز بودیم رئیس نیروی مقاومت بسیج کشور به همراه جمعی از مدیران برای رسیدگی به مشکلات و کمک به مسائل سیل همراه ما وارد شدند .قبل از ما نیز "سردار سرلشگر قاسم سلیمانی" به خوزستان آمده بود.
2- در دیدار با دکتر شریعتی استاندار خوزستان که معروف است تا اذان صبح همیشه سرکار است و فعال و پای کار، خستگی از سرو روی او نشان می داد. اما محکم و استوار از تلاش های مدیران استانی از آبان ۹۷ که آغاز بارش ها در خوزستان بوده است و اتخاذ تمهیدات لازم برای کم کردن میزان خسارت های سیل گفت: که "چندین ماه است روزانه بیش از صدها ماشین آلات سنگین در بخش های مختلف استان مشغول استحکام، ایجاد و احداث سیل بند، بازکردن مسیل ها هستند."
3- دولت، هلال احمر، کمیته امداد، ارتش، سپاه پاسداران، نیروی انتظامی، نیروی مقاومت بسیج، مساجد، روحانیون و گروه های مختلف از اقشار مردم همه و همه در حال امدادرسانی و کمک رسانی به مردم هستند. در دیدار با آیت الله موسوی جزایری نماینده ولی فقیه در خوزستان و امام جمعه اهواز مشاهده کردم که حوزه علمیه زیر نظر ایشان مشغول جمع آوری کمک های مردمی بودند، و در حین ملاقات هم تماس های آیت الله جزایری با برخی افراد خیر و نیکوکار برای هماهنگی کمک های مردمی داشت و گفت : " حوزه را تعطیل کرده ایم و روحانیون به کمک مردم شتافته اند."
4- رئیس جمهور، رئیس مجلس، معاون اول رئیس جمهور، تنی چند از اعضای دولت، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح، فرماندهی ارتش، فرماندهی سپاه ... همه و همه در مناطق سیل زده به خصوص خوزستان حضور داشته اند و در حال رفت و آمد هستند تا هر یک بتوانند به سهم خود کمک های بایسته ای را انجام دهند
5- این ها همه تابلویی از تلاش، بسیج نیروها و امکانات اعم از کشوری و لشگری است که در حال آماده باش و امداد رسانی هستند. اما عمق خرابی ها و ویرانی های ناشی از سیل نیاز به "مدیریت ویژه ای در بحران" دارد.
6- مدل موفق حل این مساله "جنگ تحمیلی" و "زلزله رودبار" است. در جنگ مجاهد بزرگ زنده یاد آیت الله هاشمی رفسنجانی جانشین فرماندهی کل قوا (حضرت امام خمینی (ره)) شد. با اختیارات لازم و تمرکز فرماندهی به تمشیت و فرماندهی امور جنگ پرداخت.
الگوی دوم، زلزله رودبار است. آیت الله هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور وقت، خود در اولین ساعات وقوع زلزله در منطقه حاضر شد و دستورات لازم را ابلاغ کرد. ایشان با استفاده از اختیارات مصرح در قانون اساسی "وزیر وقت کشور "حجه الاسلام عبدالله نوری" را به نمایندگی از رئیس جمهور و دولت مدیر و فرمانده واحد بحران زلزله کرد. جمعی از وزیران را عضو آن کرد و با حمایت های مادی و معنوی و بهره گیری از راههای میانبر و تمرکز امور به بازسازی مناطق زلزله زده پرداخت."دولت روحانی" باید هم اکنون از این مدل که جواب داده است استفاده کند.
معاون اول رئیس جمهور" می تواند این فرماندهی را برعهده گیرد.
نگران خوزستان باشیم
سیل ۲۴ استان کشور را درگیر کرده است. برخی مثل خوزستان و لرستان و گلستان هنوز درگیر موج های بعدی بارش هستند. و این مساله در خوزستان بیش از همه ایجاد نگرانی کرده است.
- سد که بر روی کرخه، کارون، دز، زهره، مارون (جراحی) احداث شده از اقدامات بنیادین و استراتژیک کشور در امر سد سازی بوده است که در نیم قرن اخیر به خصوص سالهای پس از جنگ ساخته شده است که امری افتخارآمیز است. (این بر خلاف برخی جوسازی ها بوده است که اصل سدسازی را زیر سوال برده اند)
- بارش های سیل آسای در ۵ استان (لرستان، چهارمحال و بختیاری، ایلام، کهگیلویه و بویراحمد، اصفهان) و ذوب شدن برف کوههای استان مذکور از یک سو و بارش های بی سابقه در خوزستان موجب آن شد که حجم رسمی اغلب سدهای پنجگانه پر شود این یعنی مساوی شدن ورودی و خروجی سدها که برای آنکه سر ریز سدها خسارات کم تری را بوجود آورده اقداماتی انجام شده است که مهم ترین آن ها دستور تخلیه 6 شهر و ۱۵۰ روستا با جمعیتی بالغ بر ۴۰۰/۰۰۰ نفر می شود! در مرکز دیسپاچینگ سازمان آب و برق خوزستان از نزدیک این وضعیت را مشاهده کردم.
- در جریان سیل، آسیب ها و خسارات فراوان به ابنیه، خانه های مردم، زمین های کشاورزی محصولات کشاورزی (توجه داشته باشید که در خوزستان تا چند هفته دیگر باید به برداشت گندم صورت می گرفت که بخش عمده آن ها زیر آب رفته است)!
- به رغم همه تلاش ها و اقدامات، حجم خسارات، ویرانی ها، تخریب سیل بسیار بزرگتر از آن است که گمان می کنیم.
در اهواز خانمی در کنار کارون که طغیان کرده است از من با نگرانی سوال کرد که آیا در اهواز امنیت جانی از سیل داریم؟ از استاندار خوزستان پرسیدم که در مناطق اصلی که سیل آمده است و زندگی مردم را تهدید می کند شما و مسئولان استانی از آن ها خواسته اید که روستا و شهر خود را ترک کنند اما آنان مقاومت می کنند دلیل آن چیست؟ او گفت: یکی امیدواری به اینکه میزان و شدت سیل به گونه ای نیست که آن ها باید زندگی و کاشانه خود را ترک کنند چرا که تجارب گذشته این را ثابت کرده است و نیز توانایی مردم محلی در ایجاد و استحکام سیل بندها می باشد و علت دوم در بی اعتمادی مردم است که هنوز خسارت های ناشی از سیل سال ۱۳۹۵ را از دولت نگرفته اند؟
- در مسیر جاده اهواز به اندیمشک که به دلیل آب گرفتگی جاده اصلی بسته بود و پلیس اجازه حرکت به خودرو های سبک را نمی داد و من و همراهانم که عازم خرم آباد بودیم به ناچار به اهواز برگشتیم. من دیدم که مردم در چند نقطه برای آنکه آب زندگی و مزارع آنها را تخریب نکند مسیر آب را منحرف کرده اند که موجب تشدید سیل در جاده اصلی شده است!؟ مدیریت افکار عمومی و ایجاد اعتماد خود یکی از اصلی ترین موضوعات در مدیریت بحران است که در گزارش بعدی به آن خواهم پرداخت.
- علاوه بر مدیریت افکار عمومی ما نیازمند "مدیریت بحران کارآمد، موثر، با اختیار و برخوردار از امکانات و تجهیزات پیشرفته نوین فنی و مهندس هستیم. سازمانی که مرجع اصلی در بحران ها و بلایای طبیعی باشد و همه او را به رسمیت بشناسند. الان جای چنین سازمانی بشدت خالی است.
نقش رسانه ها در مدیریت بحران
الف - در مسائل بحرانی چون سیل، زلزله و مدیریت افکار عمومی از اصلی ترین مسائل هر جامعه¬ای است.
ب - افکار عمومی را رسانه ها می سازند و اگر با سرعت، صحت، دقت و رعایت امانتداری وارد عمل نشوند ابتکار عمل در دست رسانه هایی قرار می گیرد که چه بسا تعهد لازم را در امر خبر رسانی و اطلاع رسانی نداشته باشند.
ج - در جریان سیل اخیر صدا و سیما به خصوص شبکه های استانی خوش درخشیدند. از دقایق اولیه پای کار بودند. همکاران امسال عید نوروز تعطیلات نرفتند و همه در صحنه بودند. که از همه همکاران پرتلاشم در مراکز صمیمانه تشکر می کنم. قدردانی رهبر معظم انقلاب اسلامی، مقامات و مسئولان کشوری از رئیس جمهور و رئیس مجلس تا استانداران تاییدی بر این عملکرد رسانه است. اگرچه بر این باور هستم که رسانه خیلی بهتر از این می توانست عمل کند.
د - صدا و سیما، مطبوعات (که همه به دلیل ایام عید تعطیل بودند) خبرگزاری ها ... باید هم زبان مردم باشند. با آنان اظهار همدردی نمایند، در کنار آنان و شریک غم شان باشند و هم بازتاب دهنده واقعی مشکلات، آلام و گرفتاری های مردم باشند و از سوی دیگر باید بازتاب دهنده خدمات و فعالیت های امداد رسانی و کمک های دستگاه های دولتی، نهادهای کشوری و لشگری و سایر اقشار مردم باشند. برقراری نسبت صحیح میان این دو یک هنر بزرگ است که تحقق آن بسیار سخت و دشوار اما امکان پذیر و عملی است.
رسانه ها باید در زمان بحران از جمله سیل اخیر بایسته هایی را مدنظر داشته باشند
۱) سرعت عمل در اطلاع رسانی
۲) تلاش برای جلوگیری از شایعات
۳) هماهنگی و هم افزایی رسانه ای با سایر بخش های دولتی و غیردولتی با تشکیل قرارگاه رسانه ای
۴) تلاش برای تبدیل تهدید به فرصت و اجتناب از ایجاد اختلافات که مخل وحدت و امنیت است.
۵) رصد و دروازه بانی رسانه های معاند و ضد انقلاب و افشاگری توطئه های آنان (در سیل اخیر در خوزستان رسانه هایی که از پول و امکانات وهابیت تامین می شوند تلاش گسترده ای را بخرج داده اند که از مساله سیل دسته بندی عرب – عجم و شورش گری را دنبال کنند).
۶) آرام سازی، ایجاد امید، کاهش استرس و نگرانی، ارتقای عقلانیت و تاب آوری و مدیریت کنترل خشم برای کاهش آسیب ها را رسانه ها باید مدنظر داشته باشند و با شیوه های هنرمندانه به مردم منعکس کنند.
۷) مستندسازی، ثبت و ضبط وقایع و رخدادها و رعایت طبقه بندی آن ها یک اصل حرفه ای در کار رسانه است. در بسیاری از کشورهای دنیا عکس گرفتن از حوادث، تصادفات و یا سلفی گرفتن جرم تلقی
می شود. در کشور ما مردم با این صحنه ها متاسفانه عکس و سلفی می گیرند؟!
۸) آموزش مردم از جمله اقدامات مهم رسانه هاست. از نحوه سیل بند در جلوی منازل و مزارع خود، تا مشارکت فعال در کمک به دیگران، افزایش آگاهی مخاطبان درباره بروز سیل علل و عوامل آن
۹) مدیریت و مراقبت از نیروها که در اثر حجم کارها و تلاش شبانه روزی دچار بی حوصلگی، خستگی و عصبانیت نشوند.
۱۰) تشویق و تقدیر از نیروهایی که در صحنه بوده اند حداقل نشانه قدرشناسی از آنان است. این امر بشدت در افزایش کیفیت کار تاثیر دارد.
۱۱) آماده ساختن افکار عمومی در دراز مدت برای آنکه پیامدها و آثار مخرب سیل را کوتاه مدت ننگرند. بدانند که زمان طولانی برای ساختن لازم است.
۱۲) رسانه ها در زمان بحران باید نیک بدانند هنگام تسویه حساب های سیاسی با این و آن نیست. تا می توانند باید به وحدت ملی کشور کمک کنند. گفتمان امیدبخشی را اشاعه دهند، در عین حال که مطالبه گری از مسئولان برای خدمت سریع تر و بیشتر را در دستور کار دارند اما باید حریم اخلاق و انصاف را همواره پاس بدارند.
۱۳) زمان بحران هنگام تحقیر و تمسخر فداکاران و ایثارگران، امدادگران، مدیران که در خط مقدم کمک هستند نیست . این امری مذموم و نکوهیده است.
۱۴) رسانه ها باید مراقبت کنند که اطلاعات درست و به موقع را از معتبرترین مقامات و مراجع اخذ و به افکار عمومی منعکس کنند. در طوفان کاترینا در سال ۲۰۰۵ م. در آمریکا که موجب خسارات مادی و تلفات جانی زیادی شد یکی از بزرگترین ضعف ها و ایرادها همین "شکاف اطلاعات" بوده است. با استاندار خوزستان و مدیران صدا و سیمای خوزستان، لرستان، آبادان و همکاران آن ها درباره اهمیت این موضوع به تفصیل سخن گفتم.
*معاون امور استانهای سازمان صدا و سیما