یکی از نعمت های ارزشمندی که این سرزمین از آن برخودار است، نفت و فرآورده های نفتی است. پس بر ما شکر گذاری در استفاده درست و به جا از همه منابع خدادادی امری واجب! آیا ما مردم شکر گذار هستیم، آیا ما در استفاده از منابع خدادادی علاوه بر قدردانی، شایسته و نیکو از آن نعمت استفاده می کنیم؟ آیا به فکر آیندگان در برخورداری از سرزمینی آباد، سر سبز و پایدار و برخودار از تنوع نعمات هستیم؟ آیا سود استفاده از بنزین برای همه مردم ایران به یک اندازه است؟ آیا مصرف کننده سوخت بنزین و نفت گاز می تواند خسارت های ناشی از استفاده از این فرآورده ها برای دیگران جبران کند؟ آیا مصرف سوخت در خودروها و صنایع ما بهینه است؟

عملکرد ما در استفاده از سوخت های فسیلی مایع (بنزین، نفت گاز و نفت کوره) بیانگر شهرهایی آلوده، ترافیک های خسته کننده شهری و جاده ای، نامهربانی وحشتناک با طبیعت و قاچاق لجام گسیخته سوخت در مرزها و مصرف وافر این فرآورده ها است.

تا به حال طرح های نظیر اختصاص سهمیه بنزین ماهیانه و دریافت نفت گاز بر اساس پیمایش خودرو دارای سوابق چند ساله هستند و تا حدودی توانستند مصرف سوخت و رواج قاچاق از مرزها را کنترل کنند. از نظر نگارنده این طرح ها، راه حل های موقت هستند و تنهاترین و بهترین راه عرضه سوخت بر اساس آزاد کردن قیمت واقعی در کشور است. واقعی کردن قیمت عرضه سوخت باعث مصرف بهینه، کاهش قاچاق، بهینه سازی صنایع و خودروها در مصرف سوخت، کاهش آلاینده های هوا و افزایش سلامتی و تندرستی در جامعه می شود.

عده ای عقیده دارند که آزادکردن قیمت سوخت باعث ایجاد تورم وحشتناک و گرانی کالا و خدمات می شود. در جواب می توان گفت: که اگر توزیع فرآورده های سوختی بر اساس عدالت باشد، نه تنها تورمی ایجاد نمی شود، بلکه سود و فایده آن نصیب همه ایراینان ساکن در روستاها و شهرها می شود.

در حال حاضر سوخت گاز طبیعی فشرده (CNG) از آیندگی بسیار کمتری نسبت به سوخت مایع برخودار است، خوشبختانه گاز طبیعی فشرده قابل قاچاق به دیگر کشور نمی شود. مجلس شورای اسلامی باید قوانین مصوب نماید که با توجه به کمبود جایگاه های CNG عرضه گاز طبیعی فقط به خودروهای عمومی درون شهری نظیر اتوبوس های درون شهری، تاکسی ها، آژانس ها و سرویس های مدارس، وانت بارها و ... اختصاص یابد. به منظور تشویق استفاده خودروهای عمومی از CNG گاز طبیعی با قیمت فعلی عرضه شود.

دولت باید از شرکت های خودرو ساز بخواهد که خودروهای عمومی (تاکسی و اتوبوس) با پایه گاز سوز تولید و عرضه نمایند و بدین وسیله به تدریج زمینه ساز کاهش آلودگی شهر و توسعه حمل و نقل عمومی شود. شرکت های خودرو سازی داخل کشور باید با استفاده از تجربه و فناوری شرکت های ژاپنی یا کره ای در طراحی بدنه و موتور خودروهای تولیدی خود بازنگری اساسی داشته باشند، و تولید خودروهای سبک (از نظر وزنی)، آئرودینامیک، محکم (از نظر سوپر آلیاژی) و ایمن با حداقل مصرف سوخت را، از الزام های خود در دوره زمانی سه ساله قرار دهند.

در حال حاضر قیمت اندک بنزین باعث ایجاد مشکلات نظیر: قاچاق وحشتناک در مرزها، مصرف بی رویه و جبران ناپذیر، ترافیک زجر آور و آلودگی هوا در درشهرها شده است. در ضمن سود استفاده از بنزین ارزان فقط نصیب قاچاق چیان سوخت و ثروتمندان برخوردار از چندین ماشین می شود. بهره افراد فقیر و مستمند ساکن در روستاها و حاشیه شهر، نصیب این دو گروه می شود. هزینه تولید هر لیتر بنزین از مرحله استخراج نفت خام از چاه تا تحویل نفت کش به جایگاه دار، حدود چهل هزار (40000) ریال می شود، بنابراین مصرف بیهوده و قاچاق بنزین روزانه خسارت هنگفتی به دولت وارد می کند.

در حال حاضر میزان بنزین تولیدی ادعا می شود که حدود 90 میلیون لیتر در روز است، اگر رقم قطعی تولید روزانه بنزین و میزان مصرف بنزین (تا حدود زیادی بیهوده) را 80 میلیون لیتر بدانیم و جمعیت ایرانیان ساکن را در کشور را 80 میلیون فرض نماییم، یعنی هر ایرانی متوسط روزانه 1 لیتر بنزین مصرف می کند و عمکردی بدور از عدالت اجتماعی، قاچاق وحشتناک و شرایط بحرانی فعلی نتیجه چنین برنامه ریزی غلطی در مصرف است.

عدالت اجتماعی در گرو ایجاد رفاه و سود برای همه ایرانیان و با در نظر گرفتن حقوق معنوی دیگر موجودات است و این امر میسر نمی شود مگر اینکه :

یک – قیمت عرضه بنزین در کشور به قیمت روز آزاد(جهانی) آن ( یا حداقل معادل FOB خیلج فارس ) باشد، این امر باعث جلوگیری از قاچاق این فرآورده استراتژیک به کشورهای همسایه و ترحیح مصرف کنندگان در استفاده از خودرو های مصرف بهینه، و رایج تر شدن استفاده از ماشین های گاز سوز و هیبردی و چاره اندیشی خودرو سازان کشور در اصلاح کیفیت خودروهای تولید می شود.

دو - اگر نصف تولید( حدود 40 میلیون) را به صورت سهمیه به جمعیت زنده کشور اختصاص یابد، سهم بنزین روزانه هر شخص حدود نیم(0.5) لیتر می شود و مقدار سهمیه ماهیانه هر ایرانی 15 لیتر می شود. دولت محترم می تواند پول 15 لیتر بنزین را به قیمت متوسط آزاد(جهانی) ماه قبل، به صورت یارانه اول هر ماه به حساب همه ایرانیان ساکن کشور واریز کند.

سه – وزارت نفت می تواند باقیمانده بنزین تولیدی روزانه( حدود 40 میلیون لیتر) را با قیمت آزاد(جهانی) به صورت ارزی به کشورهای همسایه صادر نمایید و منبع درآمد ارزی حاصل را صرف ایجاد زیر ساخت های حمل و نقل عمومی(مترو در شهرهای بزرگ، اتوبوس های تندرو گاز سوز در شهرهای کوچک و مینی بوس گاز سوز یا ون در روستاها), سرمایه گذاری در صنایع فرسوده بالادستی و پایین دستی صنعت نفت، فرهنگ بهینه کردن مصرف انرژی در مصارف صنعتی, تجاری و خانگی نمایید.

در حال هزینه هر لیتر بنزین از مرحله از صفر( دریافت نفت خام از چاه ) تا صد آن(تخلیه بنزین از تانکر در جایگاه) حدود 40000 ریال برای دولت هزینه دارد؛ در حالی که مصرف کننده فقط 10000 ریال برای هر لیتر بنزین می پردازد؛ ارزش آن با دلار دولتی( 42000 ریال) حدود 60000 ریال می باشد و ارزش واقعی آن با دلار آزاد(120000 ریال) حدود 130000 ریال می باشد و قاچاق آن به مرزها حدود 1200 درصد سود دارد.
اگر نرخ عرضه بنزین 60000 ریال باشد در این صورت قیمت 30 لیتر آن( با لیتری 60000 ریال) 1800000 ریال می شود، دولت پول 15 لیتر آن یعنی 900000 ریال را به حالت یارانه به حساب هر ایرانی ساکن در ایران، زنده و دارای کارت ملی هوشمند به صورت یارانه در ابتدای هر ماه( اوّل هر ماه) واریز می کند و مصرف کننده واقعی باید پول 15 لیتر دیگر را خود می دهد؛ در این صورت هر لیتر بنزین برای مصرف کننده واقعی 30000 ریال تمام می شود.

طراحی بالا بردن قیمت بنزین به لیتری مثلاً 60000 ریال و اختصاص سهمیه ماهیانه 15 لیتری به هر ایرانی و واریز ارزش ریالی آن به حساب هر ایرانی( زنده و ساکن در کشور)در ابتدای هر ماه : باعث ایجاد عدالت اجتماعی، جلوگیری از قاچاق سوخت، بالا رفتن سلامتی و تندرستی جامعه, مصرف بهینه فرآورده، رایج شدن فرهنگ استفاده از دوچرخه، خودروهای برقی و استفاده از وسائل حمل و نقل عمومی و تا حدود جلوگیری از آلودگی هوا و مهم تر از همه؛ صادرات بنزین به کشورهای همسایه می تواند یک منبع قوی ارزی برای دولت باشد و ایجاد زیر ساخت های حمل و نقل عمومی را باعث شود.

*دکتری مکانیک – گرایش تبدیل انرژی