اخیراً وزارت محترم علوم، تحقیقات و فنّاوری در راستای شعار جدید این وزارتخانه، یعنی «بینالمللیشدن مراکز علمی» از دانشگاههای کشور درخواست کرده است که دورههای تحصیلی را به زبان انگلیسی، به دانشجویان خارجی تدریس کنند و دانشگاهها هم با سلام و صلوات در پی فراهم کردن زمینههای این کار هستند.
هدف وزارت علوم و دانشگاهها از طرح مجوّز تدریس به انگلیسی، بهجز بینالمللی شدن دانشگاهها، اهمّیّت تدریس دورههای تحصیلی برای دانشجویان خارجی عنوان شده است.
طبعاً ما نه مخالف بینالمللی شدن دانشگاهها هستیم و نه بهرهبرداری درست از زبان انگلیسی و هر زبان خارجی را مکروه میشماریم و نه در ضرورت آشنایی استادان و دانشجویان با زبانهای خارجی تردیدی داریم، امّا تصوّر میکنیم که این تصمیم شتابزده به دلایل ذیل یک خطای راهبردی و کملطفی بزرگی به زبان ملّی ماست:
1. براساس قانون اساسی زبان رسمی کشور زبان فارسی است و امور دولتی و اداری و نیز کتابهای درسی میباید به زبان فارسی تالیف شوند. طبعاً در چهارچوب این قانون زبان دانشگاهها و مراکز علمی کشور جمهوری اسلامی ایران نیز زبان فارسی است و دانشگاهها اساساً حقّ چنین اقداماتی را ندارند؛
2. اسناد بالادستی در نظام جمهوری اسلامی و خواست بزرگان نظام این است که زبان فارسی به عنوان «زبان علم» شناخته شود. طبعاً ترویج آموزش و نگارش پایاننامه و اسناد علمی به زبانی غیر فارسی نمیتواند در راستای این اسناد و اهداف متعالی تلقّی شود و از رشد زبان فارسی به عنوان زبان علم جلوگیری میکند؛
3. فرهنگستان زبان و ادب فارسی و بسیاری از صاحبنظران کشور که در اتّخاذ این تصمیم مورد مشورت قرار نگرفتهاند، نمیتوانند با این طرح مخالف نباشند. اساساً مسئولان دانشگاهی باید توضیح بدهند که بدون مشورت با نهادهای علمی ذیربط چگونه چنین تصمیم خطیری را گرفته و ابلاغ کردهاند؟!
4. به نظر میرسد از منظر کسانی که قصد دارند تدریس به زبان انگلیسی را در دانشگاههای کشور باب کنند، زبان فارسی فاقد صلاحیّتهای لازم و مانع جهانیشدن دانشگاههای کشور و جذب دانشجویان خارجی میشود! این دیدگاه که البتّه به صراحت بیان نمیشود، هم توهین بزرگی به زبان فارسی و فرهنگ ملّی است و هم با تجربیّات و واقعیّتهای جهانی بهوضوح در تخالف قرار دارد؛
5. کشورهایی که برای زبان ملّی خودشان ارزش و اهمّیّت قائلند و به ماهیّت تهاجمی و خطرزای زبان انگلیسی واقف هستند، در این زمینه سخت دستبهعصا هستند.آیا کشورهایی از قبیل فرانسه، آلمان، ژاپن و...با وجود اقتدار علمی و دستیافتن به قلّههای دانش آیا با گشادهدستی چنین مجوّزهایی را برای مراکز علمیشان صادر کردهاند؟!
6. آیا حتّی برخی از کشورهای همسایه که در جهانیسازی و جذب دانشجویان خارجی از ما بسیار موفّقتر عمل کردهاند، همین راه را رفتهاند؟!
7. جهانی و بینالمللی شدن، اگر امر مطلوبی باشد، که بسیاری از صاحبنظران جهان در آن تردیدهای جدّی دارند، اتّفاقی است که باید در ذهن و دل دانشگاهیان ما بیفتد. نگاههای جهانی و نو و برآمده از شناخت، در کنار امکانات سختافزاری و نرمافزاری لازم است که یک دانشگاه را بینالمللی میکند نه ظواهری مثل تدریس به زبان مسلّط جهان. اگر بنا باشد که استادان ما با انگلیسی آبکشیده یا آبنکشیده همان حرفهای ترجمهشده و تکراری را که از هضم رابع دیگران گذشته و هیچ تازگی و طراوتی ندارد، در کلاسهای درس تکرار کنند، کدام دانشجوی خارجی عاقلی به مراکز علمی ما جذب خواهد شد؟!
8. از قضا در جهان بینالمللیترین دانشگاهها بومیترین دانشگاهها هستند و جز از رهگذر بومیشدن و اعتماد به نفس ملّی نمیتوان جهانی شد. در عرصه ادبیّات نیز همینگونه است و کشورهایی که ادبیّاتشان رنگ و بوی بومی بیشتری دارد، مثل ادبیّات امریکای لاتین، در این زمینه کامیابترند.
9. اغلب دانشجویان خارجی موجود در دانشگاههای ما غیرانگلیسی زبان هستند و در میان آنها چینی و کرهای و ترکیّهای و عرب و افغانستانی و ...فراوان دیده میشود. نمیدانم از نظر بزرگان وزارت علوم تدریس به انگلیسی برای این قبیل دانشجویان چه لطف و برتری آشکاری بر زبان فارسی دارد؟!
10. آموختن رشتههایی مثل زبان و ادب فارسی و فلسفه و حکمت و تاریخ و جغرافیا و فرهنگ عامّه و هنر ایران زمین و...میباید از رهگذر زبان فارسی صورت بگیرد و هیچ دانشجوی خارجی بدون فراگیری دانش لازم در این زمینه در آموختن دانشهای مورد نظر موفّق نخواهد شد؛
11. زبان فارسی، بهخلاف برخی زبانها زبان دشواری نیست و هر دانشجوی خارجی با صرف زمانی نهچندان زیاد میتواند در حدّ کافی با آن آشنا شود و هیچ ضرورت جدّی وجود ندارد که ما را مجبور به کنار گذاشتن زبان رسمی و زیبای فارسی از چرخه آموزشهای دانشگاهی بکند؛
12. سالها قبل یکبار دیگر نظیر چنین طرحی در یکی از مراکز عالی تصمیمگیرنده مطرح شده بود. مرحوم دکتر حسن حبیبی، رضوانالله تعالی علیه، که در آن شورا حضور داشت، اعلام کرده بودند به قیمت استعفا حاضر به موافقت با این طرح که یقیناً به زیان زبان فارسی و فرهنگ ملّی است نخواهد بود. آیا در میان مدیران و مسئولان دانشگاهی ما رجال فرهنگدوست و دلبسته به زبان ملّی و دلسوز به حال دانشگاههای کشور، از قبیل مرحوم حسن حبیبی وجود ندارد؟! خدا نکند و یقیناً اینچنین نیست!
در مجموع تدریس به زبان انگلیسی در دانشگاههای کشور، حتّی برای دانشجویان خارجی، اقدامی مثبت در زمینه بینالمللی شدن مراکز علمی و جذب دانشجویان غیرفارسیزبان و تقویت بنیه فرهنگی ما نیست و اگر لازم باشد در سطحی محدود هم اجرا شود مستلزم مطالعه بیشتر و مشورتهای لازم با دلسوزان اهل اطّلاع است.