با وجود نیاز روزافزون کشور به افزایش تنوع سبد تولید برق و رفتن به سمت استفاده از تجدیدپذیرها(به خصوص انرژی خورشیدی)، هزینه اولیه بالا برای نصب صفحات خورشیدی روی پشت بام خانهها و نبود تسهیلات کمبهره، مانع جدی در مسیر اجرای طرح نیروگاههای خورشیدی خانگی شده است. کارشناسان میگویند بدون حمایت مالی هدفمند، این فناوری به کالایی اشرافی برای اقشار پردرآمد تبدیل خواهد شد.
نیروگاه خورشیدی خانگی، راهکار رفع ناترازی برق
در سالهای اخیر، ناترازی برق به یکی از چالشهای مزمن کشور تبدیل شده است. تابستانها با خاموشیهای مکرر و زمستانها با فشار مضاعف بر نیروگاهها، نیاز به منابع جایگزین و پایدار بیش از پیش احساس میشود. نیروگاههای خورشیدی خانگی، بهویژه نیروگاههای پنج کیلوواتی، یکی از راهحلهای عملی برای کاهش فشار بر شبکه و بهرهبرداری از ظرفیت بیپایان انرژی خورشید به شمار میآید.
این نیروگاههای کوچک و پراکنده میتوانند علاوه بر تامین برق مورد نیاز منزل، مازاد انرژی تولیدی را به شبکه سراسری تزریق کنند و درآمدی پایدار برای خانوار ایجاد نمایند. با این حال، هزینه اولیه نصب که حدود ۲۰۰ میلیون تومان برآورد میشود، برای بسیاری از خانوارها غیرقابل تأمین است.
در انتظار تسهیلات کمبهره
اخیراً خبری منتشر شد که بر اساس آن یک بانک دولتی تسهیلاتی با نرخ سود ۲۳ درصد برای نصب صفحات خورشیدی ارائه میدهد. اما واکنش گسترده کاربران در شبکههای اجتماعی نشان داد این وام با بهره زیاد در عمل برای توسعه انرژی خورشیدی بازدارنده است. بسیاری از منتقدان تأکید کردهاند با چنین بهرهای، بازگشت سرمایه اقتصادی نیروگاههای خورشیدی دشوار و برای اغلب دهکهای جامعه غیرممکن است. این وضعیت باعث شده تا تنها بخشی از جامعه که توان مالی کافی دارند، قادر به استفاده از این فناوری باشند؛ موضوعی که با عدالت اجتماعی و هدف فراگیر سازی انرژی پاک منافات دارد. کارشناسان حوزه انرژی معتقدند دولت باید برای گسترش واقعی این فناوری، تسهیلات ویژه با نرخهای تکرقمی و شرایط بازپرداخت بلندمدت را تصویب و اجرا کند.
عدالت رعایت شود
عدالت در دسترسی به انرژی تنها به معنای تأمین برق ارزان و پایدار نیست؛ بلکه فراهم کردن امکان مشارکت در تولید انرژی پاک نیز بخشی از این مفهوم است. در شرایطی که تنها خانوارهای مرفه قادر به سرمایهگذاری ۲۰۰ میلیون تومانی برای تجهیز نیروگاه خورشیدی هستند، افزایش ناعدالتی اجتماعی افزایش مییابد؛ مسئلهای که در آن طبقات مرفه از منافع اقتصادی و زیستمحیطی انرژی پاک بهرهمند میشوند، اما سایر اقشار تنها مصرفکننده باقی میمانند. کشورهایی مانند آلمان، استرالیا و هند برای توسعه نیروگاههای خورشیدی خانگی، روشهای تأمین مالی متنوعی به کار گرفتهاند؛ از وامهای بدون بهره و یارانههای مستقیم گرفته تا خرید تضمینی برق تولیدی با نرخ تشویقی. این سیاستها موجب شده تا خانوارهای کمدرآمد نیز بتوانند به تولیدکننده انرژی پاک تبدیل شوند. در مقابل، نبود حمایت مناسب در ایران میتواند طرحهای خورشیدی را به طرحهایی اختصاصی برای قشر محدودی تقلیل دهد.
رشد چشمگیر نیروگاههای خانگی در گرو اجرای اقدامات راهبردی
با در نظر گرفتن ضرورت کاهش وابستگی به سوختهای فسیلی، بهبود کیفیت هوا و کاهش فشار بر شبکه برق، تدوین و اجرای بستههای حمایتی هدفمند برای توسعه نیروگاههای خورشیدی خانگی اجتنابناپذیر است. این بستهها باید شامل موارد زیر باشد:
- اعطای وام کمبهره با نرخ سود حداکثر یکرقمی؛
- مدت بازپرداخت معقول و زیاد؛
- حذف فرآیندهای پیچیده و دیوانسالاری سنگین در دریافت وام؛
- تضمین خرید برق تولیدی طبق قرارداد بین شخص و توانیر.
اگر چنین سیاستهایی در کوتاهمدت اجرایی شود، میتوان انتظار داشت ظرف سه تا پنج سال آینده ظرفیت تولید برق تجدیدپذیر خانگی رشد چشمگیری داشته باشد و ناترازی فعلی شبکه برق کاهش یابد. اما ادامه رویکرد فعلی، یعنی ارائه تسهیلات با بهرههای بالا و تخصیص نیافته، تنها مسیر توسعه انرژی خورشیدی را کندتر کرده و این فناوری را در انحصار گروه محدودی از خانوارها قرار خواهد داد. نتیجه روشن است؛ سیاستگذاری درست امروز، ضامن پایداری انرژی و عدالت اجتماعی فرداست.