روزنامه فرهیختگان نوشت: همواره در روزهای منتهی به انتخابات شاهد افزایش تب تبلیغات کاندیداها و شور و اشتیاق سیاسی در فضای اجتماعی هستیم. این عبارت زمانی اثبات می‌شود که نظرسنجی‌های مردمی نیز آن را تصدیق کند. با استناد به همین نظرسنجی‌ها می‌توان گفت در انتخابات 1402 نیز تب انتخابات تا حدی بالاگرفته و حداقل مشارکتی بیشتر از سال 98 را نوید می‌دهد. افزایش میل به مشارکت باعث شده است تا گروه‌ها و چهره‌های سیاسی نیز کمی جدی‌تر به آن نگریسته و فعالیت خود را شدت بخشند. تعدد فهرست‌های انتخاباتی و حضور چهره‌هایی که تا پیش از این گفته بودند فعالیتی در انتخابات نخواهند داشت، همگی موید وجود چنین درکی از رونق سیاسی است. در سوی مقابل تحریم‌طلبان نیز از تبلیغ کمپین‌های ضدمشارکت اجتناب ورزیده‌اند تا مشارکت مطلوب انتخابات پیش‌رو شکست آنها تلقی نشود.
نظرسنجی‌ها چه می‌گویند
مرکز افکار‌سنجی ایسپا، اخیر در نظرسنجی از مردم در مورد تمایل‌شان به مشارکت در انتخابات پرسیده است و 38.5 درصد مردم ایران گفته‌اند قطعا در انتخابات شرکت می‌کنند. 7.6 درصد به احتمال زیاد در انتخابات شرکت می‌کنند. ۱۶ درصد گفته‌اند هنوز هیچ تصمیمی برای شرکت در انتخابات نگرفته‌اند. 32.6 درصد بیان کرده‌اند به هیچ وجه در این انتخابات شرکت نمی‌کنند. 5.4 درصد گفته‌اند احتمال کمی دارد در این انتخابات شرکت کنند. نسبت کسانی که گفته‌اند قطعا در انتخابات مجلس شرکت می‌کنند از 27.9 درصد در موج اول (اوایل آبان‌ماه) به 38.5 درصد در موج سوم (۸ اسفند) رسیده است. همچنین علاوه‌بر نظرسنجی ایسپا، صدا‌و‌سیما نیز نظرسنجی برگزار کرده است که این آمار را تا حد زیادی تصدیق می‌کند. مطابق نظرسنجی صدا‌و‌سیما 41.5 درصد از شرکت‌کنندگان گفته‌اند قطعا در انتخابات شرکت خواهند کرد. 29.5 درصد مردد هستند و هنوز تصمیم نگرفته‌اند و ۲۹ درصد هم اعلام کرده‌اند قطعا در انتخابات شرکت نمی‌کنند. اگر این آمار را با مشارکت 30 درصدی در انتخابات مجلس 98 مقایسه کنیم به این درک خواهیم رسید که فضای سیاسی کمی از رخوت فاصله گرفته است.
ویژگی‌های اصلی انتخابات 1402
اگر قرار باشد دو ویژگی اصلی را از انتخابات 1402 ذکر کنیم، می‌توانیم تکثر لیست‌های انتخاباتی و انفعال کمپین‌های انتخاباتی را ذکر کنیم که هر یک به این ترتیب قابل تشریح است.
1. کنش سیاسی پررونق احزاب
علاوه‌بر نظرسنجی‌ها وضعیت فعال‌تر احزاب نیز این نوید را می‌دهد در انتخابات 1402 رغبت بیشتری برای مشارکت در انتخابات به‌وجود بیاید. تکثر فهرست‌های انتخاباتی در انتخابات 1402 به‌حدی است که تا یک روز قبل از پایان مهلت تبلیغات همچنان فهرست‌های جدیدی منتشر می‌شدند. در جبهه اصولگرایان در تهران چهار لیست اصلی مشغول به فعالیت هستند و اصلاح‌طلبان میانهرو نیز با یک لیست واحد به نام صدای ایران به میدان آمده‌اند. همچنین در شهرستان‌ها نیز رقابت خوبی درگرفته و احزاب اصلاح‌طلبی که در تهران لیست اختصاصی منتشر نکرده‌اند در حوزه‌های غیر‌تهران با لیست اختصاصی حضور پیدا کرده‌اند. این امر که ناشی از درک فضای پر‌شور انتخاباتی است خود نیز بر هیجان انتخابات افزوده و مشارکت را بالا می‌برد. حضور فعالانه اصلاح‌طلبان از آن جهت قابل توجه است که بدانیم جبهه اصلاحات به‌عنوان تشکیلات اصلی اصلاح‌طلبان اعلام کرده بود در انتخابات 1402 فعالیت نخواهد کرد. اینکه احزاب تابع این جبهه با وجود چنین بیانیه‌ای خارج از چهارچوب آن عمل می‌کنند به این معنی است که مزیتی را در آن سیاسی کرده و برای پیروزی و تداوم حیات سیاسی خود به آن نیازمند هستند.
2. انفعال کمپین‌های تحریمی
درحالی‌که در دو انتخابات گذشته گزینه رأی نمی‌دهم یکی از گزاره‌های پر‌بسامد در جامعه بود و برخی گروه‌های سیاسی نیز آن را ترویج می‌کردند، در انتخابات 1402 کمپین منسجمی برای نهی مردم از حضور در انتخابات به‌وجود نیامده است. این امر البته نافی انتقادها و گلایه‌های فردی مردم و اجتناب برخی از آنها از رفتن به‌سمت صندوق نیست اما می‌توان گفت این کنش به هیچ عنوان در چهارچوب یک کمپین منسجم تحریم شکل نگرفته و فراتر از انگیزه‌های شخصی افراد نیست. بانیان کمپین‌های تحریم احتمالا به دو دلیل از چنین کاری در انتخابات 1402 صرف‌نظر کرده‌اند؛ اول آنکه بیم آن را داشته‌اند که با مشارکت مطلوب کمپین‌شان به نتیجه نرسیده و شکست خورده تلقی شود و دوم هم اینکه نمی‌خواهند مبادا در فضای فعلی با ایجاد کمپین تحریمی در جامعه ایجاد دوقطبی بر سر رأی دادن و ندادن ایجاد کرده و با‌انگیزه بخشیدن به صاحبان رأی‌های تقابلی تنور مشارکت را داغ‌تر کنند.
روحانی و لاریجانی هم برای حضور ترغیب شدند
اواخر دی‌ماه سال‌جاری که برخی رسانه‌ها از آغاز فعالیت‌های انتخاباتی علی لاریجانی خبر داده بودند، دفتر او طی اطلاعیه‌ای این اخبار را از سر بی‌صداقتی توصیف کرده و آن را رد کرد. اما او حالا با بالا گرفتن هیجان انتخابات وارد میدان شده و صریحا با حمایت از کاندیداهای حوزه‌های شهرستانی ادعای گذشته خود را رد می‌کند. نکته دیگری که لاریجانی آن را در اطلاعیه‌اش رد کرد ائتلافش با روحانی بود. اما تنها با گذشت یک‌ماه این تکذیبیه‌اش نیز زیر سوال رفت؛ چراکه او هم ادبیات انتخاباتی مشابه حسن روحانی را به‌کار می‌گیرد و هم کاندیداهایی همچون نوبخت که سخنگوی دولت روحانی بود را مورد تایید قرار می‌دهد. روز چهارشنبه اظهاراتی مشابه از حسن روحانی و علی لاریجانی در مورد رأی اعتراضی در فضای رسانه‌ای منتشر شد. حسن روحانی در ویدئویی از مردم خواست تا به کسی رأی دهند که از شرایط فعلی راضی نیست. روحانی در این باره گفت: «مردم به هر کسی که معتقدند او از شرایط فعلی راضی نیست و به شرایط فعلی حاکم معترض است و دنبال تغییر و تحول در جامعه امروز است، رأی دهند و به هر کس که تردید دارند در اینکه معترض است یا معترض نیست، رأی ندهند. لطفا به هر کسی که مطمئن هستیم به شرایط موجود اعتراض دارد و با صدای بلند این اعتراض خود را اعلام کرده، رأی دهیم.» استفاده از عبارتی همچون «صدای بلند» نشان می‌دهد حسن روحانی قصد حمایت از لیست صدای ایران به سرلیستی علی مطهری را دارد. در همین روز مصاحبه‌ای نیز از علی لاریجانی با خبرآنلاین منتشر شد که نشان می‌داد او نیز همچون روحانی معتقد به رأی اعتراضی است: «اگر زمانی، ساختاری از حکومت اشتباه کرد، مردم باید با حضور خود آن اشتباه را رفع کنند و به حکومت بگویند ما راه خود را متوجه شدیم. رأی ندادن مسیری است که کشور را به‌سمت سلطه اقلیت خواهد برد. حضور بیشتر مردم و رأی دادن به کسانی که می‌خواهند تغییر ایجاد کنند باعث حرکت مسیر به‌سمت اصلاحات می‌شود؛ هر چند ممکن است گام‌های آن وسیع نباشد.»
چراغ‌خاموش، موتور روشن
اینکه علی لاریجانی با وجود تکذیب فعالیتش در انتخابات و ائتلافش با روحانی به یکباره وارد کارزار می‌شود و حسن روحانی نیز پس از رد‌صلاحیت در مجلس خبرگان بر رأی اعتراضی و اجتناب از رأی ندادن تاکید می‌کند، امر مثبتی است که می‌تواند در رونق تنور انتخابات موثر باشد اما هم‌زمان این گزاره را اثبات می‌کند اصلاح‌طلبان به همراه حسن روحانی، علی لاریجانی با چراغی خاموش و موتوری روشن حرکت نامحسوس خود را آغاز کرده بودند. به همین دلیل نیز بدون حمایت علنی، لیستی تحت عنوان صدای ملت منتشر کردند تا در‌صورت امید به پیروزی کارزار خود را منسجم‌تر کنند. با افزایش تمایل جامعه به مشارکت در انتخابات و تکثر فهرست‌ها در جبهه اصولگرایان، حال امید پیروزی نیز در فضای اصلاح‌طلبان میانهرو به‌وجود آمده است، لذا روحانی و لاریجانی کم‌کم سوی چراغ تبلیغات را نیز به‌سمت بالا گرفته و عریان‌تر کنش نشان می‌دهند.