«پانصد میلیون ثروت بانو بیگم» 
نوشته: ژول ورن
ترجمه: فرزانه مهری
ناشر: آفرینگان (گروه انتشاراتی ققنوس)، چاپ اول 1400
239 صفحه، 55000 تومان
***
ژول ورن از جمله نویسندگانی است که فرزند خلف زمانه خود بود. در نیمه اول قرن نوزدهم (1828) به دنیا آمد و در نیمه دوم قرن نوزدهم به بالندگی رسید و سرانجام درابتدای قرن بیستم (1905) درگذشت. قرنی که اگر زنده مانده بود، و می دید که بسیاری از پیش بینی هایش رنگ تحقق گرفته اند و تخیلاتش ( گیرم با کمی تغییر) لباس واقعیت پوشیدند؛ بیشتر به خود می بالید. در زمانه‌ای زیست که بشر در مسیر پیشرفت‌های علمی قرار گرفته بود، اختراعات ریزودرشتی که می کوشیدند زندگی انسان را تغییر داده یا دگرگون کنند، مدام عرضه می شدند. در چنین زمانه ای عجیب نبود موفقیت نویسنده ای همانند او که می کوشید افقی از این پیشرفت‌ها (و تحولاتی که می توانند به همراه داشته باشند) را به ساحت داستان آورده و مبنای رمانهایی پرماجرا و علمی تخیلی کند.
آنقدر بخت‌یار بود که در نیمه دوم عمرش طعم شهرت و ثروت را بچشد. پنج هفته در بالن (1863) از چنان استقبالی خوردار شد که نه تنها در فرانسه که با ترجمه رمانش به دیگر زبانها، شهرتی جهانی پیدا کرد و با سفر به مرکز زمین (1864) این موفقیت تثبیت شد؛ به گونه ای که به راحتی می توانست، وقت خود را صرف خواندن کتابهای علمی و نوشتن رمانهایی برپایه پیش بینی ها و تخیلاتش از پیشرفت های بشر بپردازد. کاری که تا چهار دهه بعد با موفقیت ادامه داد.
اما اگر بخواهیم اهمیت رمانهای ژول ورن را صرفا به همین تخیلات بارور و پیش بینی های علمی او از پیشرفت های بشر در آینده، محدود کنیم، کم لطفی کرده‌ایم. اگر صرفا اینگونه بود، آثارش تا این اندازه ماندگار نمی‌شدند. بنابراین می‌توان گفت جنبه‌های ادبی آثارش زیر سایه همین مسئله قرار گرفته اند. اما نباید از این مهم غافل شد که او در یکی از پربارترین دوره‌های ادبی فرانسه زندگی می‌کرد. سده‌ای که بزرگانی چون ویکتورهوگو، گی‌دومو پاسان، آلفونس دوده، امیل زولا، آناتول فرانس، گوستاو فلوبر و بسیاری دیگر را به خود دید و اگر چه با وجود همه‌ی این چهره‌ها ژول ورن به عنوان نویسنده‌ای مشهور و پرفروش همواره مورد توجه بود، اما از منظر ادبی تحت الشعاع آنها قرار گرفته بود.
شاید آثار ژول ورن همچون روزگاری که نوشته شدند ، مخاطب را متحیر و مجذوب نمی‌کنند.اما با این حال رنگ کهنگی به خود نگرفته‌اند.حتی آن هنگام که علم آنقدر پیشرفت کرد که از جنبه‌هایی از سطح تخیل ژول ورن نیز پیشی گرفت. در دهه‌های نخست قرن بیست و یکم نیز ژول ورن همچنان خواننده دارد. چنان که در ایران نیز آثارش با ترجمه های گوناگون به فارسی برگردانده شده و می‌شوند. آثار ژول ورن در سالهای دور و نزدیک بارها به اشکال مختلف و بسیاری با ترجمه های ضعیف، به فارسی در آمده اند وهمواره ضرورت انتشار آنها به صورت مجموعه‌ای لااقل برخوردار از ترجمه‌های خوب و روان و سروشکلی مقبول، احساس می‌شود. کاری که نشر آفرینگان از گروه انتشاراتی ققنوس چند سالی است به طور جدی در برنامه دارد و تا کنون عناوین مختلفی از آثار ژول ورن را به فارسی برگرداند ه است.
که در میان آنها تعدادی می‌توان از شاخص ترین رمانهای او همانند: پنج هفته در بالون، سفر به ماه، سفر به مرکز زمین، میشل استروگف، دور دنیا در هشتاد روز و... نام برد. چندی است کتاب دیگری از این مجموعه با عنوان «پانصد میلیون ثروت بانو بیگم» به فارسی منتشر شده است. فرزانه مهری ترجمه کتاب را بر عهده دارد که پیش از نیز چند عنوان از این کتابها را به فارسی برگردانده است.
این کتاب که برای نخستین بار در سال 1879 منتشر شده است، لااقل در ایران از جمله آثار کمتر شناخته شده ژول ورن محسوب می شود (ترجمه‌‌ی ضعیفی از آن با عنوان پانصد میلیون ثروت پیشتر منتشر شده)، بنابراین علاقمندان ژول ورن فرصت بسیار خوبی پیدا کرده اند که ترجمه‌ای روان و کاملی از این رمان را در اختیار داشته باشند. کتاب پردازی این رمان همچون دیگر آثار این مجموعه مقبول و متن فارسی همراه با تابلوهای نقاشی سیاه و سفیدی است که در نسخه فرانسوی کتاب منتشر شده است.
داستان این رمان نیز همانند دیگر آثار ژول ورن از مایه علمی و تخیلی برخوردار است. شخصیت اصلی رمان ، پزشکی فرانسوی، دکتر سارازان، است که در سفری به انگلستان برای حضور در کنگره ای علمی با خبر می شود ارثیه‌ای هنگفت به او رسیده و این نقطه عطفی برای شروع اتفاقات جذاب رمان می شود، اما تقابلی که باردراماتیک داستان را می سازد حاصل حضور شخصیت دیگری است. یک دانشمند آلمانی به نام پروفسور شولتزکه قطب منفی داستان را تشکیل می دهد؛ شخصیتی که او نیز در این ارثیه سهیم است (چنین انتخابی به ویژه در زمانی که آلمان و فرانسه درگیر جنگ هستند از موقعیت شناسی ژول ورن برای جذب مخاطب حکایت دارد).هرچقدر دکتر فرانسوی انسان دوست و خیر خواه است؛ شخصیت آلمانی مشکوک و بدطینت به نظر می رسد. درگیری این دو که یکی می خواهد ثروتش را در آمریکا صرف آسایش و راحتی شهری منحصر به فرد کند و دیگری می کوشد آن را صرف اهداف غیر انسانی و کشتار جمعی کند ، داستانی جذاب را می سازد که خواننده را تا انتها با خود همراه می کند. برخی براین عقیده اند که شخصیت پرفسورشولتز را می توان تجسم پیشگویانه ژول ورن در این داستان دانست. در اغلب داستانها معمولا تصویری مثبت از پیشرفت‌های علم ترسیم شده است، حتی در زمانی که از برخی جنبه‌های منفی هم برخوردار بوده‌اند. اما در این رمان ژول ورن به شکلی پر رنگ و جدی از خطرساز بودن علم و پیشرفت بخصوص اگر دست فردی نااهل باشد سخن به میان آورده است.
ساختار روایی رمان همانند اغلب آثار کلاسیک خطی‌ست و به شیوه سوم شخص روایت می‌شود. ژول ورن «پانصد میلیون ثروت بانو بیگم» را در ۲۰ فصل نوشته شده است که عناوین برخی از فصول آن بدین قرار است: ورود آقای شارپ، دو رفیق، تاثیرات یک‌خبر، دو مدعی، شهر فولاد، چاه آلبرشت، بخش مرکزی، غار اژدها، راه خروج، مقاله‌ای در مجله آلمانی قرن ما، صرف شام در منزل دکتر سارازن، شورا، نامه مارسل بروکمن به پروفسور شولتزْ اشتالشتات، آماده‌باش برای نبرد، و...
آثار ژول ورن از جمله استثنائاتی در دنیای ادبیات داستانی‌ست که نمی‌توان مخاطبان آن را در طیف بخصوصی دسته بندی کرد، هم به لحاظ سنی و هم از منظر کیفی رمانهای او را همانقدر که علاقمندان آثار حادثه پرداز و عامه پسند می توانند دوست داشته باشند، امکان دارد مورد توجه مخاطبان جدی ادبیات هم قرار گیرند (البته اگر مثل کتاب حاضر ترجمه خوبی داشته باشند) بنابراین پر بیراه نیست اگر می گویند کتابهای او را خوانندگان 9 تا 99 ساله می‌خوانند.
