همشهری: پس از گذشت نزدیک به 26ماه از شیوع کرونا، ایران در نهایت توانست به سومین فناوری تولید واکسن در دنیا دست یابد؛ فناوری چندمنظوره‌ای که باعث می‌شود علاوه بر تولید سریع واکسن برای جهش‌های جدید کرونا به‌راحتی برای پیشگیری و درمان سایر بیماری‌‌ها ازجمله انواع سرطان‌ها مورد استفاده قرار بگیرد. پیش از این تنها 4کشور انگلیس، روسیه، چین و آمریکا به این فناوری رسیده بودند و حالا ایران پنجمین کشور سازنده این واکسن‌ها به شمار می‌رود. واکسن‌های موجود کرونا در دنیا براساس فناوری و روش‌های متعددی تولید می‌شوند؛ ازجمله واکسن‌های غیرفعال (سینوفارم)، واکسن‌های mRNA (فایزر)، واکسن‌های پروتئینی (نووواکس) و واکسن‌هایی بر پایه ناقل آدنوویروسی (آسترازنکا). صنعت واکسن‌سازی ایران در 2سال اخیر با مجهز شدن به 2فناوری یعنی ویروس غیرفعال (برکت و فخرا) و پروتئینی (پاستوکووک، کووپارس و اسپایکوژن) موفق به تولید واکسن شد. حالا با اضافه شدن فناوری جدید یعنی آدنوویروس، واکسن «پاستوکواد» انستیتوپاستور بر پایه همین فناوری در کنار دیگر واکسن‌های تولیدی کشور قرار خواهد گرفت. مطالعات پیش‌بالینی این واکسن برای نخستین‌بار در کشور، پیش از درخواست مجوز کارآزمایی بالینی، در یک نشریه بین‌المللی به چاپ رسیده است. البته هفته گذشته هم مطالعات کارآزمایی فاز اول و دوم واکسن برکت و اوایل هفته جاری هم مطالعات فاز2 واکسن اسپایکوژن به چاپ رسید و دیگر واکسن‌های ایرانی هم در نوبت چاپ مقالات قرار دارند.
مسیر آسان واکسن‌ها با چاپ مقالات
مینو محرز، عضو کمیته علمی کرونا و محقق اصلی واکسن برکت در این‌باره به همشهری می‌گوید: «یکی از مهم‌ترین اقدامات برای داروها ازجمله تولید واکسن، چاپ نتایج آن در مجلات معتبر علمی است. پژوهشگران برای اینکه نتایج تحقیقات خود را به اطلاع سایر محققان برسانند، گزارشی از نحوه انجام تحقیق و یافته‌های آن به‌صورت مقاله علمی به نشریات علمی پژوهشی ارسال می‌کنند که مورد ارزیابی داوران متخصص قرار می‌گیرد و درصورت تأیید داوران، به انتشار می‌رسد. انتشار نتایج مطالعات در نشریات معتبر، باعث افزایش اعتبار تحقیق و پذیرش نتایج آن در بین پژوهشگران آن حوزه و نهادهای بین‌المللی می‌شود و مسیر دریافت مجوزهای سازمان جهانی بهداشت را تسهیل می‌کند.» به‌گفته او، اخیرا نتایج مطالعات و اثربخشی فاز اول و دوم واکسن برکت در نشریه «BMJOpen» منتشر شده است: «یکی از دلایل تأخیر در انتشار آنها، مقالات بسیار زیاد مرتبط با کووید-19 است که در نوبت چاپ قرار دارند.»
«پاستوکواد» علیه اومیکرون و جهش‌های جدید
از میان 4واکسن دیگر ایرانی یعنی پاستووکوک، اسپایکوژن، فخرا و کووپارس تنها اسپایکوژنی‌ها موفق به انتشار مقاله کارآزمایی بالینی فاز2 در مجلات خارجی شده‌اند. بر این اساس مطالعات کارآزمایی فاز2 این واکسن اوایل هفته جاری در مجله «میکروبیولوژی بالینی و عفونت» به چاپ رسیده است.
نتایج مطالعه فاز3 کارآزمایی بالینی واکسن پاستوکووک که سال گذشته از سوی انستیتو پاستور ایران در 8شهر کشور انجام شد هم در یکی از معتبرترین مجلات بین‌المللی پذیرفته شده و به‌زودی منتشر می‌شود. اما مطالعات دومین واکسن این مؤسسه با نام «پاستوکواد» هم در یکی از مجلات معتبر بین‌المللی (Vaccine) به چاپ رسیده و این نخستین پروژه ساخت واکسن کرونا در داخل کشور است که پیش از درخواست مجوز کارآزمایی بالینی موفق به چاپ نتایج پیش‌بالینی شده است. ساخت پاستوکواد بر پایه آدنوویروس از مهر99 آغاز شد و مستندات مربوطه به آن پس از انجام مراحل کنترل کیفی و آزمون‌های پیش‌بالینی شامل تعیین قدرت ایمنی‌زایی، تعیین ایمن بودن واکسن و تعیین اثر حفاظتی و پیشگیری به سازمان غذا و دارو ارائه شده است.
مقالات واکسن کووپارس رازی هم در دست انجام است. کووپارس نخستین واکسن جهان است که دوز استنشاقی دارد و هم‌اکنون درخواست‌ها و مستندات دریافت مجوز مصرف عمومی این دوز استنشاقی به وزارت بهداشت ارسال شده که نتایج اولیه آن خوب بوده و با صدور مجوز در سبد واکسن‌ها قرار خواهد گرفت.
به‌گفته احمد کریمی، مدیر پروژه واکسن فخرا، مقاله اول این واکسن از مطالعات فاز حیوانی در مجله بین‌المللی وکسین به چاپ رسیده است. او درباره انتشار نتایج مطالعات فاز بالینی به همشهری می‌گوید: «ما تمام نتایج مطالعات بالینی در فاز یک تا سوم را برای سازمان غذا و دارو ارسال کرده‌ایم و از همین مطالعات مقالات این 3فاز هم آماده شده و برای چاپ ارسال خواهد شد.» به‌گفته این مسئول، واکسن فخرا برای نوبت اول و دوم گروه‌های سنی بالای 18سال در مراکز واکسیناسیون در دسترس است. او در پاسخ به این سؤال که آیا به‌روزرسانی این واکسن برای سویه‌های جدید آغاز شده یا خیر هم توضیح می‌دهد: «طرح‌های تولید واکسن برای سویه‌های جدید را درنظر داریم و البته برای گروه سنی زیر 18سال هم مطالعات جدیدی آغاز خواهد شد.»