«مقابر»
(تحقیقی پیرامون مقابر انبیاء بنی‌اسرائیل در ایران به انضمام سایر مقابر موجود)
نویسنده: یاسمن غنی
ناشر: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، 1400
268 صفحه، 58000 تومان
****
.در کتاب مقدّس اشاراتی به سرزمین ایران (پارس) و دوران اسارت یهود و برخی پیامبران آن وآزادی ایشان به دست کوروش هخامنشی شده‌است. از دیرباز تاکنون مقابر زیادی در ایران‌زمین به پیامبران الهی به‌ویژه برخی پیامبران بنی‌اسرائیل منتسب است که دربارۀ بسیاری از این مقابر اطلاعات و اسناد قابل‌قبولی در دست نیست. در کتاب «مقابر»، به قدر توان و آنچه که از شواهد و اسناد موجود بود، ضمن معرفی و توصیف مقابر و شرح زندگانی آن پیامبران، تا حدی شبهات پیش آمده در زمینه مورد نظر و درستی یا نادرستی این انتسابات از نظر تاریخی بررسی شده و از سوی دیگر، از آنجا که بسیاری از مردم از وجود چنین مقابری ناآگاهند یا از آن‌ها اطلاع کافی ندارند، این قبور معرفی و توصیف شدند.
البته مقابر دیگری نیز در نقاط مختلف ایران موجود است که در برخی خبرگزاری‌ها گفته شده مربوط به پیامبران است، اما نه تنها در فهرست اداره اوقاف موجود نبود، بلکه در بررسی‌های اولیه به‌وضوح، کذب این انتساب‌ها تأیید شد و در نتیجه از ذکر نام و توصیفشان خودداری گردید.
در پژوهش حاضر، «کمبودِ منابع» بزرگ‌ترین دشواری بود و حتی در کتاب مقدّس و قرآن هم اشارات دقیق و روشنی به محل زندگی و فوت اکثریت این بزرگان نشده‌است، اما با بهره‌گیری از کتب تفسیری پیرامون این منابع و دانشنامه‌های موجود و همچنین بررسی نوشته‌های مورخین و سیاحان و به ویژه آثار منتشر شده از مزارشناس بزرگ، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، تا حدودی به آنچه مطلوب بود، دست یافتیم. برای این پژؤهش ابتدا از مجموعۀ کتاب مقدس و قرآن کریم بهره گرفتیم و سپس تفاسیر این کتب و دانشنامه‌هایی چون دایرة‌المعارف کتاب مقدس، قاموس کتاب مقدس، لغت نامه دهخدا، دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی و دایرة‌المعارف بقاع متبرکه بررسی شد و در نهایت نوشته‌های مورخین معروف، کتاب‌های مربوط به تواریخ محلی، مجموعه مزارات و حدود 30 سفرنامه مورد مطالعه قرار گرفت و در بسیاری موارد مانند دانشنامه‌ها و یا کتب مربوط به قصص انبیا، با توجه به مشابهت مطالب تنها به ذکر مطالب یک منبع اکتفا شد.
پرسش مهمی که برای یافتن پاسخش منابع مذکور را بررسی کردیم، این بود که از چه دوره‌ای و در چه شرایطی این بناها بوجود آمده‌اند و آیا در گذشته انتساب این مقابر به افراد مدفون در آن نیز همانند امروزه بوده یا احتمال همنامی فرد مدفون با یک پیامبر موجب این مسئله شده و چرا برای برخی پیامبران مقابر متعددی در بیش از یک نقطه ذکر شده- چنانکه برای حضرت ایوب و حضرت دانیال 4 مقبره و برای حضرت جرجیس 3 مقبره در استان‌های مختلف وجود دارد- و نسب‌نامه‌های موجود در مقابر دلیل مناسب و کافی برای نسبت دادن این مقابر به آن پیامبر خاص هست یا خیر؟
تعدادی از مقابر نیز در طول تحقیق و بررسی در منابع جدید یافت شد که آن‌ها نیز معرفی شدند، بطور مثال در مواردی سیاحی از منطقه‌ای بازدید داشته و نام آن مقبره را ذکر کرده و به جزئیات آن پرداخته‌است. همچنین در بررسی متون تاریخی، روایات مختلفی توسط مورخین در بحث پیرامون پیامبران، مطرح شده که پس از بررسی و تطبیق با متن اصلی تورات و قرآن، فاقد اعتبار لازم تشخیص داده شد و در کتاب ذکر نگردید؛ مثلاً در برخی منابع، پیامبران را هم دورۀ پادشاهان افسانه‌ای و اسطوره‌ای قلمداد کرده‌اند که سند محکم و مکتوبی برای چنین استنادی وجود ندارد.
در این کتاب، ابتدا مقابر ذکر شده در ایران معرفی شدند و سپس پیرامون نام هر پیامبر، شخصیت، شرح زندگی و خدمات، و نبوت آن حضرت به‌طور اجمالی و تنها با رویکرد محل دفن صحبت شده و در نهایت بررسی شد که چه داده‌های تاریخی در این زمینه موجود است و در همان بخش، آنچه بررسی شده بطور مختصر تحلیل می شود. در پایان کتاب جدولی بصورت پیوست قرار داده شده که شامل شجره‌نامه پیامبران بر اساس کتاب مقدس است و در جدولی دیگر به معرفی اجمالی مقابر مذکور و محل دقیقشان و همچنین دوره تاریخی که هر پیامبر بر اساس مستندات موجود در آن دوره می‌زیسته، آورده شده است.
پرسش مهم دیگری که ما را به بررسی اجمالی زندگانی پیامبران واداشت این بود که آیا در تاریخ زندگانیشان نشانی از حضور در سرزمین پارس (ایران) و ادله‌ای جهت اثبات این هجرت یافت می‌شود یا خیر. نگارندۀ این سطور، جز در چند مورد خاص در سایر موارد به این منظور نرسیده‌است؛ عمدۀ مطالب ذکر شده در منابع مربوط به دوران هخامنشیان و دورۀ اسارت دوم یهودیان در بابل است که در نهایت با تصرف بابل توسط کوروش هخامنشی و آزادی یهودیان، بسیاری از آنان به ایران آمده و در این خاک اقامت گزیدند. از اسارت اول یهودیان که در نتیجۀ حمله آشوریان به سرزمین مقدس و آوارگی یهودیان بود، نیز در منابعی یاد شده و ذکرِ آن رفته که عده‌ای روانۀ سرزمین‌های شرقی به ویژه ایران شده‌اند.
