«زلزله در تهران چه بر سر پایتخت با قدمت ایران می‌آورد؟» این سوالی است که در این سال‌ها زیاد پرسیده می‌شود. البته هر وقت زلزله‌ای بزرگ مانند زلزله بم کرمان در کشور به وقوع می‌پیوندد یا در یکی از شهرهای اطراف تهران زلزله‌ای حتی کوچک می‌شود چنین سوالی بیشتر در شبکه‌های اجتماعی و فضای رسانه‌ای شنیده می‌شود. 

فصل مشترک کسانی که در اینباره سوال می‌پرسند یا کارشناسانی که در این خصوص اظهار نظر می‌کنند هم در یک گزاره خلاصه می‌شود: «زلزله تهران عواقب ناخوشایندی دارد...» 

اما نکته قابل تامل این است که به‌نظر می‌رسد هیچ مقام مسئولی باوجود چنین نگرانی‌هایی درباره زلزله تهران و البته بسیاری از کلان‌شهرهای کشور آستین همت بالا نمی‌زند و همه‌چیز در یک بیان نگرانی خلاصه می‌شود که فقط باعث نگرانی بیش از حد مردم می‌شود. 

وبیناری برای هشدار و بیان دستاوردها

در چنین فضایی که به‌نظر می‌رسد از عملکرد درباره زلزله خالی است یا اقدامات به اندازه نیازها در موضوع مقابله با زلزله نیست، امسال نزدیک به سالروز زلزله بم کرمان وبیناری تخصصی با عنوان «اهم اقدامات کاهش خطر در شهر تهران» برگزار شد که در آن افراد صاحب‌نظر به بیان مشکلات کلانشهر تهران هنگام وقوع زلزله پرداختند. در این وبینار که روز سه شنبه (7 دی‌ماه) در فضای مجازی برگزار شد و البته مورد توجه گسترده رسانه‌ها قرار گرفت صحبت‌های علی نصیری، سرپرست سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهرداری تهران درباره زلزله تهران شنیدنی بود.

وی گفت:‌ در تهران از هر گسل که فاصله می‌گیریم به یک گسل دیگر نزدیک می‌شویم. اگر می‌گوییم گسل شمال تهران و گسل شهر ری نباید تصور کنیم که در مناطق مرکزی گسلی وجود ندارد. در این مناطق احداثات شهری اجازه مطالعه دقیق بر روی پوسته زمین را نداده است و حدس می‌زنیم که در تمام مناطق تهران گسل‌های قابل توجهی داشته باشیم. 

نصیری تاکید کرده که طی دو سه ماه اخیر در حوزه مدیریت بحران کشور اقدامات قابل توجهی صورت گرفته از جمله اینکه شورای عالی مدیریت بحران به ریاست رئيس جمهور قبل از حادثه تشکیل شد. 

1000 برج و 33 هزار ساختمان ناایمن در تهران 

وی با بیان اینکه ما تعداد قابل توجهی گود پرخطر در تهران داریم از این گفته است که در پایتخت ایران 1000 برج ناایمن قرار دارد که 170 مورد آن خطرناک و در محدوده گسل‌ها قرار دارد. به گفته او 33 هزار ساختمان ناایمن توسط سازمان آتش نشانی شناسایی شده و 200 مورد آن بسیار خطرناک است!

یکی از گزاره‌های قابل تامل که نصیری  خطر ریزش کوه‌های اطراف تهران و ریزش سنگ براثر زلزله محتمل در تهران است. 

چمران خواست تهران مقاوم‌سازی شود

این صحبت‌ها درحالی انجام شدند که مهدی چمران، رئیس شورای اسلامی شهر تهران که پیشتر هم سال‌ها در همین سمت حضور داشته است در سالروز زلزله بم در صحن شورای شهر درباره زلزله پایتخت هشدارهایی را مطرح کرد. وی گفت:‌ باید هرچه بیشتر در مقاوم سازی شهرها و روستاها بکوشیم چراکه زلزله با کسی شوخی ندارد و خرابی‌های زیادی به بار می‌آورد.

وی با بیان اینکه باید زلزله در تهران را جدی بگیریم، افزود: چراکه چندین گسل مهم در تهران داریم که متأسفانه بر روی این گسل‌ها نیز ساختمان‌های بلند مرتبه ساخته شده‌اند و این ساختمان‌ها توان مقابله با زلزله در تهران را ندارند.

یک تفاوت تهران با سایر کلانشهرها 

چمران با تاکید بر اینکه شاید در دنیا روی گسل ساختمان ساخته شود، اما ساختمان سازی آنها حساب شده و مقاوم در برابر زلزله است و مانند شیوه ساختمان سازی ما نیست که در هر نقطه‌ای بدون محاسبه خانه سازی شود، به طرح این موضوع پرداخت که باید توجه‌ها به زلزله تهران بیشتر باشد و از آن غافل نشویم و گفت: از سال‌های بسیار قبل تاکنون بر لزوم آماده سازی تهران برای زلزله تاکید شده اما متأسفانه هنوز آنچه که باید رخ دهد، رخ نداده است.

هشدارها درباره مشکلات ترافیکی بعد از زلزله پایتخت

چمران حتی بحران ترافیک بعد از زلزله را هم یک عامل هشدار دهنده تلقی کرد. 

در همین خصوص عباسی، زلزله‌شناس در وبینار تخصصی «اهم اقدامات کاهش خطر در شهر تهران» هم با بیان اینکه خطر وقوع زلزله در گسل طرشت 100 درصدی است، گفت: بزرگراه یادگار امام درست در امتداد انتهای گسل نیاوران حرکت می‌کند.

وی با بیان اینکه پیشینه تاریخی می‌گوید که تهران در خطر زلزله است و در جایی که قبلا زلزله آمده است، باز هم خواهد آمد و طرح این موضوع که گفته می‌شود تهران هر 200 سال می‌لرزد این‌طور اظهار نظر کرد: این جمله هم درست و هم غلط است. غلط است چون نمی‌گوید کدام گسل تهران چشمه زلزله و کدام گسل باعث تخریب ری شده است؛ اما درست است چون اگردر بویین‌زهرا هم زلزله بیاید تهران می‌لرزد.

بررسی وضعیت چند گسل خطرناک در تهران 

این عضو پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی در ادامه به تشریح برخی از گسل‌های شهر تهران پرداخت و افزود:‌ گسل کهریزک احتمالا به سمت شمال‌غرب ادامه دارد و زیر آبرفت‌ها پنهان شده است. گسل پردیسان پنهان است، اما گسل طرشت رسوب‌های جوان را بریده و نشان می‌دهد که خطر ۱۰۰ درصدی دارد و باید در محاسبات به حساب آید. 

این زلزله شناس با تاکید بر این که گسل طرشت روی یک گسل واقعی قرار دارد، تعیین آهنگ جابجایی را فاکتور مهمی برای برآورد خطر زلزله دانست و گفت: بعضی از گسل‌های تهران هم ۱۰هزار سال است که تکان چندانی نخورده‌اند.

اگر تهران زلزله 6 ریشتری بیاید...

رضا کرمی، رئيس پیشین سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهرداری تهران نیز درباره زلزله پایتخت معتقد است در شرایط کنونی اگر زلزله‌ای با قدرت 6 ریشتر در تهران به‌وقوع بپیوندد قریب به 400 هزار کشته در همان دقیقه اول برجا خواهد ماند. وی در این خصوص البته به خبرگزاری مهر گفت: با مقاوم سازی ساختمان‌ها تعداد تلفات زلزله تهران به زیر ۱۰۰ هزار نفر می‌رسد. به طور کلی زلزله تهران چیزی حدود ۳ میلیون ۶۶۳ هزار میلیارد دلار خسارت مستقیم خواهد داشت که با مقاوم سازی ساختمان‌ها این عدد به ۶ درصد کاهش پیدا می‌کند.

این صحبت‌ها از زبان محمد آقامیری، عضو کمیسیون عمران شورای اسلامی شهر تهران به شکل دیگری تایید می‌شود وی با بیان اینکه تهران برای حادثه‌ای مانند زلزله به هیچ وجه آماده نیست و به گفته مسئولین حوزه مدیریت بحران، تنها ۲۰ درصد آمادگی در برابر زلزله داریم، افزود: با وضعیت کنونی در صورت رخ دادن هر اتفاقی یک فاجعه در تهران پیش خواهد آمد. امیدواریم مدیریت شهری جدید و مدیران کشور یک فکر اساسی برای این موضوع بکنند.

البته این عضو شورای شهر هم در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر ضمن تاکید بر اینکه متاسفانه آمادگی و برنامه خاصی برای مدیریت بحران زلزله در تهران وجود ندارد، عنوان کرد: باید منتظر برنامه دولت جدید در این زمینه باشیم اما متاسفانه ترس مسئولین در زمینه احتمال وقوع زلزله در تهران ریخته است.

فقط مردم را نترسانید!

بیان این نکات که اغلب در حوالی سالروز زلزله بم در فضای رسانه‌ای زیاد شنیده می‌شود و به همین مناسبت در روز 5 دی (روز ایمنی در برابر زلزله ) همایش، سمینار و برنامه‌های مختلفی برگزار می‌شود نباید منجر به ترساندن مردم شود. از آنجا که ترس برادر مرگ خوانده شده، بیان این موضوعات اگر منجر به ترس و رفتار نسنجیده عموم مردم در بحران شود می‌تواند به تبعات فاجعه‌بار بیفزاید اما بیان این مسائل برای آگاهی مردم و به اقدام وادار شدن مسئولان لازم است. 

در این خصوص شاهین فتحی، مدیر عامل جمعیت هلال احمر استان تهران در یکی از برنامه‌های تخصصی روز 5 دی‌ماه در بوستان ولایت ضمن بیان اینکه برای بحران پایتخت برنامه‌ٰریزی برای اسکان و تغذیه اضطراری صورت گرفته است به طرح یک سوال اساسی پرداخت. 

وی گفت: یک سوال اساسی در مورد زلزله تهران این است که ما چقدر باید مردم را از زلزله بترسانیم تا این ترس نه منجر به بی خیالی آنان شود و نه منجر به ترس بیش از حدشان شود؟

فتحی در پاسخی ضمنی به سوال خود با اشاره به اینکه دراین خصوص روان شناسان اجتماعی باید مشارکت کنند به شکل تاکیدی گفت عالمان علم زلزله شناسی معتقدند که وقوع زلزله در تهران دور از ذهن نیست بلکه عنقریب است و ما باید برای همه اینها آمادگی داشته باشیم.

طرح این موارد نشان می‌دهد شهر تهران و بسیاری کلان‌شهرهای کشور که برنامه‌های توسعه آنها از مقاوم‌سازی و اقدامات زیرساختی پیش‌افتاده نیازمند این هستند که از لحاظ زیرساختی، تجهیزات، تمهیدات مدیریت بحران و … آماده شوند. برای این موضوع هم توجه نهادهای متولی اهمیت دارد و دولت سیزدهم، شهرداری‌ و شوراهای اسلامی شهر تهران باید بدانند فرصت کارشان انقدر طولانی نیست و اگر دیر بجنبند ناگهان خیلی زود دیر می‌شود…