پایش بازار

پویایی های بازار

 
1- قیمت های نفت در دیروز یعنی جمعه سیاه بشدت کاهش یافت. اعلام شیوع سویه های جدید از بیماری کووید-19 پیش بینی برای آینده تقاضا را تحت الشعاع قرار داده است. قیمت نفت خام برنت از ابتدای ماه نوامبر 14 دلار یعنی حدود 17 درصد کاهش داشته و امروز به قیمت 72.72 دلار هر بشکه در بازار لندن به فروش رسید. قیمت نفت وست تگزاس اینترمدییت برای تحویل در کاشینگ در بازار نیوریورک به قیمت 68.15 دلار هر بشکه یعنی 15.5 دلار کمتر از ابتدای نوامبر معامله شد. قیمت گاز طبیعی در هنری هاب نیز که 6.22 دلار هر میلیون بی تی یو بود به 5.45 یعنی یک دلار کمتر از قیمت اول نوامبر معامله شد.

تفسیر هفته

 
2- بهای نفت خام پس از رفع محدودیت‌های وضع‌شده برای پیشگیری از شیوع ویروس کرونا، بازگشت رشد اقتصادی، و آغاز دوباره سفرها افزایش یافته بود، اما قیمت نفت از ابتدای هفته کاهش یافته و دیروز جمعه این کاهش به حداکثر رسید. درابتدا دولت ایالات متحده تصمیم گرفت که 50 میلیون بشکه از ذخائر نفتی استراتژیک (Strategic Petroleum Reserves) آمریکا را در بازار به فروش برساند. آمریکا سپس ادعا کرد که دیگر کشورها نیز به آمریکا تاسی کرده مقداری از ذخائر اضطراری خود را به بازار ریخته اند. منابع آگاه در کاخ سفید پیشتر به رسانه‌ها گفته‌ بودند که برنامه آزادسازی نفت از ذخایر استراتژیک نفت آمريكا با همراهی هند، کره‌جنوبی، انگلستان، و ژاپن اجرا می‌شود.

در مجموع کشورها 71.5 میلیون بشکه در روز در این برنامه به بازار وارد کردند، اما تاثیر آن بر قیمت نفت چندان نبود. اعلامیه کاخ سفید حاکی از آن است که آمریکا ممکن است اقدامات بیشتری را برای ثبات در بازار در نظر گیرد. اما استفاده مجدد از ذخائر نفت استراتژیک بعید می نماید.

نفت ریخته شده در بازار توسط آمریکا از نوع ترش و همراه با گوگرد قابل توجه و در روزهای تعطیل شکرگذاری در آمریکا بوده است. این بدان معناست که اقدام دولت آمریکا بیشتر سیاسی و نمادین بود و برای دولت آمریکا بیشتر پیامدهای روانی بیشتر شدن عرضه در بازار مد نظر بوده است. در حالیکه در گذشته استفاده از ذخائر استراتژیک بیشتر برای موقعیت های اظطراری مانند جنگ و توفان و آتش سوزی بوده است، نه برای تنظیم بازار. اما بالارفتن قیمت نفت خام موجب شده بود که قیمت فرآورده های نفتی در آمریکا افزایش یابد. یکی از شاخص های چگونگی رای دادن مردم آمریکا در انتخابات ریاست جمهوری، قیمت فرآورده های نفتی و بخصوص بنزین می باشد. از سوی دیگر چین بصورت روشن از اقدام آمریکا دفاع نکرده و تا کنون مشخص نشده که آیا واقعا از ذخائر خود به بازار ریخته است یا نه.

سخنگوی وزارت خارجه چین میگوید که چین هم با مصرف کنندگان و هم با تولیدکنندگان برای حفظ ثبات بازار نفت در تماس است. در واكنش به پایین آمدن قیمت نفت و اقدام آمريكا، ممكن است ائتلاف گروه کشورهای صادرکننده نفت موسوم به اوپک پلاس نیز در واکنش به نگرانی‌های موجود نسبت به کاهش تقاضای نفت همزمان با فراگیری موج جدید همه‌گیری ویروس کرونا در اروپا، برنامه افزايش ماهانه تولید خود را در جلسه هفته آینده تعدیل کند.

 
3- حجم تولید روزانه کشورهای عضو اوپک به ۲۷ میلیون و ۴۵۰ هزار بشکه رسیده که نسبت به ماه قبل، بیش از ۱.۵ میلیون بشکه افزایش یافته است. اما خبرهای رسیده حاکی از آن است که اوپک مایل نیست بیشتر از توافق های قبلی نفت وارد بازار نماید. این مسئله باعث عدم قطعیت در آینده نزدیک بخصوص 2022 خواهد شد. پیش بینی می شود که تولید مجموعه اوپک پلاس در ماه دسامبر 2021 38.4 میلیون بشکه در دروز باشد. اما وضعیت فنی در کشورهایی مانند نیجریه مشکلاتی را به همراه خواهد داشت که احتمالا این بخش از اوپک+ 100 هزار بشکه در روز کمتر تولید کند.

در جلسه اوپک+ در ماه دسامبر در هفته آینده برای تولید در فصل اول 2022 تصمیم گرفته خواهد شد. احتمالا این گروه تصمیم به کمتر کردن تولید بگیرد، زیرا بر خلاف پیش بینی های قبلی محدودیت های همه جانبه دراروپا علیه بیماری کوید-19 و بروز سویه‌های جدید در دیگر نقاط جهان بخصوص جنوب آفریقا باعث ضعیف شدن تقاضا می گردد.

 
4- ایالات متحده یکی دیگر از بنگاه‌های دخیل در ساخت خط لوله گاز طبیعی نورداستریم 2 را تحریم کرد. شرکت روسی ترانس‌آدیرا که در خطوط کشتیرانی فعال است، به علاوه دو کشتی به اتهام مشارکت در ساخت خط لوله ای که می تواند در سال 55 میلیارد مترمکعب از گاز طبیعی روسیه را از طریق بستر دریای بالتیک به آلمان منتقل کند تحریم شدند. ممکن است که دولت بایدن انفرادا علاقه ای به چنین کاری نداشته اما این دولت باید گزارش تحریم سازندگان خط را برای کنگره ارسال کند. این بدان معناست که دولت های بزرگ از تحریم علیه دیگر کشورها به این سادگی دست برنخواهند داشت، حتی اگر کشور تحریم شونده، هم پیمانی مانند آلمان باشد.

از طرف دیگر اخباری در بازار نفت به گوش می خورد که چین مقدار نفت خریداری شده از ایران را افزایش داده است. به گزارش روزنامه واشنگتن‌پست، چین پس از روی کار آمدن دولت جو بایدن در ایالات متحده آمریکا، خرید نفت از ایران را تا ۳ برابر افزایش داده‌است. براساس آمار تولید نفت کشورهای عضو اوپک در ماه اکتبر ۲۰۲۱، عربستان‌سعودی تولید روزانه نفت خام خود را به ۹.۸ میلیون بشکه، عراق ۴.۱۵۰ میلیون بشکه، امارات‌ ‌عربی متحده ۲.۸۳۰ میلیون بشکه، کویت ۲.۵ میلیون بشکه، ایران ۲ میلیون و ۵۲ هزار بشکه، نیجریه ۱.۴۵۰ میلیون بشکه و لیبی به ۱.۱۳۰ میلیون بشکه رسانده است.

 
5- پرونده هسته ای ایران با تحولات جدیدی روبروست. هفتمین دور مذاکرات در مورد وضعیت هسته ایران از 8 آذر در وین شروع می شود. این پرونده یکبار در 2015 با توافق موسوم به برجام به مصالحه رسید. اما با بیرون رفتن آمریکا از این توافق و اعمال مجدد تحریم ها مجددا مناقشه همراه با اقدامات ایران و طرف مقابل ادامه یافت. بگزارش اکونومیست انتظار میرود آمریکا در نیمه نخست 2022 برخی از تحریم‌های نفتی ایران را بردارد، رویدادی که موجب حمایت از رشد اقتصادی ایران خواهد شد. ایران حمایت کوتاه‌‌‌مدت خود از خانوارهای کم‌‌‌درآمد را افزایش خواهد داد و همزمان در آستانه افزایش صادرات نفت، ظرفیت‌‌‌های تولید نفت و گاز خود را نیز افزایش خواهد داد.

 
6- با توجه به اينکه عرصه روابط بين‌الملل براي همه کشورها عرصه‌اي چند بعدي است، هر دو کشور تحريم‌کننده و تحريم‌شونده علاقه دارند بدانند تعامل آنها در ساير ابعاد غير از موضوع مورد مناقشه چه اثري بر رفتارهاي خود و طرف مقابل در بعد تحريم دارد.

به عبارت ديگر کشور تحريم‌شونده در مواجهه با تحريم به اين فکر خواهد افتاد که چه طور مي‌تواند به منافع تحريم‌کننده در حوزه‌اي غير از موضوع مورد مناقشه آسيب بزند يا اين منافع را تهديد کند با اين هدف که او را از آغاز يا پيگيري تحريمها منصرف کند. 

متقابلا کشور تحريم‌کننده نگران اين موضوع خواهد بود که آغاز يا پيگيري تحريمها چه اثري بر رفتار تحريم‌شونده در ساير حوزه‌ها خواهد داشت و تحريم‌کننده خواهد پرسيد که در صورت اعمال تحريم آيا تحريم‌شونده منافع من در ساير ابعاد را هدف خواهد گرفت يا نه.

بديهي است اگر کشور تحريم‌شونده چنين امکاني نداشته باشد، يا اثرگذاري‌اش بر موضوعاتي باشد که جزء منافع و اولويت‌هاي تحريم‌کننده نيست يا در حوزه‌هايي که جزء منافع تحريم‌کننده است قدرت اثرگذاري ندارد، چنين فکري نخواهد کرد و اختيار عملش تنها انتخاب بين ادامه دادن موضوع مورد مناقشه يا توقف آن و تن دادن به خواسته‌هاي تحريم‌کننده است.

 
7- در نگاه اول داشتن اختيار مقابله به مثل و اقدام متقابل يک ابزار بازدارنده محسوب مي‌شود و به نظر مي‌رسد در چنين شرايطي کشورهاي تحريم‌شونده بتوانند مانع از اجراي تحريم شوند. اما بررسي اوليه نمونه‌هاي تحريم نشان مي‌دهد کشورهاي تحريم‌شونده‌اي که به نظر مي‌رسد از چنين امکاني برخوردارند يا از آن استفاده نکرده‌اند يا اگر چنين اقدامي انجام داده‌اند منجر به رفع تحريم‌ها نشده است. 

در مورد تحريمهاي ايران به خصوص در ابتداي سال 2012 به نظر مي‌رسيد ايران بتواند با به هم ريختن بازار نفت، اتحاد کشورهاي غربي عليه خود را به هم بزند و آنها را در اعمال فشار عليه ايران سست کند اما ايران چنين کاري نکرد و با وجود طرح موضوع قطع پيش‌دستانه صادرات نفت به اروپا در مجلس شوراي اسلامي چنين اقدامي صورت نگرفت. 

در مورد تحريمهاي عراق و ليبي نيز پديده مشابهي ملاحظه مي‌شود. ممکن است در حالاتي که کشور تحريم‌شونده قدرت مقابله به مثل در حوزه‌اي غير از موضوع مورد مناقشه داشته باشد اساسا به دليل همين قدرت، تحريمي از ابتدا شکل نگرفته باشد و تحريم‌کننده احتمالي حتي فکر چنين کاري را نکند. اين نکته درست است اما همچنان نمي‌تواند مشاهده‌هاي تحريمي را که در آن تحريم‌شونده دست و پا بسته عمل کرده است توجيه کند. 

به عبارت ديگر وجود مثالهاي نقضي که در آنها از قدرت مقابله به مثل استفاده نشده است نشان مي‌دهد موضوع جاي بررسي دارد. حال يا اين بررسي منجر به اثبات شهود اوليه و توجيه مشاهدات خلاف آن (با دلايل و توضيحات ديگر) مي‌شود يا به رد شهود اوليه مي‌انجامد که در اين صورت بايد مواردي که تحريم اساسا از ابتدا به دليل قدرت تقابل تحريم‌شونده طرح نشده‌اند، توجيه و تفسير کرد.

 
8- بنابراین با توجه به انتظارات مبنی بر رفع تحریم‌ها از نیمه نخست سال 2022، سیاست ایران در وهله نخست بر افزایش ظرفیت تولید بخش‌‌‌های نفت و گاز تمرکز دارد. 

تقاضای بیشتر از سوی چین، توسعه فازهای باقی مانده میدان گازی پارس جنوبی و گشایش یک ترمینال جدید صادرات نفت در جاسک، با دسترسی بیشتر به بازارهای آسیایی ایران، به این موضوع کمک خواهند کرد. با افزایش سطح فقر و تشدید فشار تورمی بر مصرف بخش خصوصی، دولت ایران بر افزایش تولیدات صنعتی و کارخانه‌‌‌ای در سایر بخش‌‌‌ها همچون خودروسازی تمرکز خواهد کرد تا بتواند ابزاری برای رشد باثبات اقتصادی فراهم آورد.