موسی شهبازی غیاثی مدیر دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس در گفتگو با فارس درباره راهکارهای حمایت از تولیدکنندگان لوازم خانگی ایران گفت: در اقتصاد ایران 4 ضعف اساسی وجود دارد که عملا مانع از حمایت هدفمند از تولیدکنندگان ایرانی شده است. ضعف اول مربوط به «فقدان استراتژی توسعه صنعتی» در کشور است.

وی ادامه داد: البته در سال‌های گذشته همواره بحث ضرورت تدوین یک سند جامع مطرح بوده است اما هیچ سند مورد وفاق، جامع و قابل اجرایی تدوین نشده است که مشخص کند اهداف و اولویت‌های صنعتی کشور در چه حوزه‌هایی است. یعنی ما می‌خواهیم در چه صنایعی مثلا در 20 سال آینده پیشتاز دنیا باشیم.

شهبازی غیاثی گفت: در بند الف ماده 46 قانون ششم توسعه نیز تاکید شده بود که اولویت‌های صنعتی و معدنی کشور مشخص شود. وزارت صمت برای اجرای این بند قانونی تلاش‌هایی کرد و مصوبه‌ای را تصویب کرد اما امید چندانی هم به اجرای آن نیست چون مورد وفاق قرار نگرفته است. پس هنوز مشخص نیست که خط مشی کلی ایران برای حمایت‌ از بنگاه‌های صنعتی چیست و کدام صنعت را می‌خواهیم در اولویت قرار دهیم.

*لزوم توجه به موانع محیط سیاستگذاری و ارتقای نقش توسعه‌ای دولت

این کارشناس اقتصادی افزود: ضعف دوم این است که کشور در طول سال‌های مختلف «فاقد یک الگو و جهت گیری توسعه‌ای» برای تحقق اهداف اقتصادی بوده است. دولتی که فاقد الگوی مناسب حمایت از تولید به همراه ایفای نقش فعال توسعه‌ای برای خودش باشد و فقط گذران عادی اقتصاد برایش اولویت داشته باشد نمی‌تواند تولید صنعتی جهش بدهد، بلکه دولت باید فعالانه وارد حوزه سیاست‌های حمایتی و تعرفه‌ای و مالیاتی در حوزه تولید داخل شود.

وی ادامه داد: مشکل دیگر این ناظر به «جذابیت بخش نامولد اقتصاد ایران» است به این معنا که بخش نامولد اقتصاد ایران همواره جذابیت ویژه‌ای نسبت به بخش مولد داشته است و دولت نتواسته با سیاست‌گذاری مالیاتی، تعرفه‌ای و مالی ورق را به نفع بخش مولد اقتصاد کشور برگرداند.

شهبازی غیاثی گفت: نهایتا نقطه ضعف آخر ما مربوط به «محیط ناامن و پرتلاطم کسب و کار و سرمایه‌گذاری در ایران» است. نامساعد بودن وضعیت محیط کسب و کار، وجود برخی انحصارها، مشکلات زیاد در مجوزدهی به واحدهای تولیدی، ریسک و نااطمینانی در بازار و چالش‌هایی از این دست منجر شده تا فضای حاکم بر تولید نامساعد بوده و اثربخشی حمایت‌ از بنگاه‌ها را بسیار کاهش دهد.

وی افزود: در یک محیط غیرقابل پیش‌بینی نمی‌توانیم از یک بنگاه انتظار داشته باشیم که حتی در صورت حمایت هم به موفقیت دست یابد. البته باثبات کردن اقتصاد عمدتا وابسته به تصمیمات و جهت‌گیری‌های داخلی است و نه معطل گذشتن اصلاحات اقتصادی به موضوعات سیاست خارجی. به نظر بنده اگر این چند نقطه ضعف اساسی اقتصاد ایران برطرف نشود، ما همچنان نمی‌توانیم تضمین قطعی بدهیم که حتی در صورت حمایت هم صنایع هدف ایران پیشرفت خواهند کرد.

*حمایت هدفمند، مشروط و زماندار باعث ارتقای کیفیت تولید داخل می‌شود

مدیر دفتر اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس گفت: حال سوال اساسی این است که با توجه به ممنوعیت واردات لوازم خانگی که در کوتاه‌‌مدت یک راه‌کار مناسب تلقی است، دولت باید چه الگو و سیاست‌های مکملی را اتخاذ کند که این ممنوعیت منجر به افزایش کیفیت تولیدات داخلی شود؟ به طور خلاصه سیاست دولت باید بر حمایت «هدفمند»، «مشروط» و «زماندار» متمرکز شود. اگر این الگوی حمایتی و مکمل به صورت دقیق ناظر به تولیدکنندگان ایرانی لوازم خانگی اجرا نشود، حمایت‌هایی مثل ممنوعیت واردات ما را به اهداف موردنظر نمی‌رساند. در حالی که ممنوعیت واردات باید در یک پازل کلی و هماهنگ باشد.

وی ادامه داد: نتیجه حمایت‌های غیرهدفمند، غیرمشروط و غیرزمان‌دار را ما در صنایع خودرو می‌بینیم و اگر این مسیر برای لوازم خانگی نیز تکرار شود، منجر به افزایش کیفیت لوازم خانگی تولیدکنندگان ایرانی و رضایت مشتریان (مردم) نخواهد شد. لذا این ممنوعیت واردات باید به اتخاذ سایر سیاست‌های تکمیلی توسط دولت همراه شود تا منجر به افزایش کیفیت شود.

*حمایت مشروط مانع از تکرار تجربه تلخ خودروسازها در لوازم خانگی می‌شود

شهبازی غیاثی تاکید کرد: پس راهبردی اصلی برای کسب موفقیت از حمایت از صنایع لوازم خانگی این است که ما یک چارچوب و قاعده‌ای را تعریف کنیم. در قالب این چارچوب حمایت مشروط بدین صورت تعریف شود که مثلا در 3 یا 5 سال آینده تولیدکنندگان لوازم خانگی استانداردهای خود را به سطح مشخصی برسانند.

این صاحب‌نظر اقتصادی گفت: ضمن اینکه برای تداوم حمایت از لوازم خانگی ایرانی ما نیاز به یک ضمانت اجرا داریم که اگر تولیدکننده استاندارش را ارتقا داد آنگاه دولت نیز حمایتش را ادامه میدهد. شما به صنعت خودروی کشور نگاه کنید، سالیان طولانی تذکر می‌دهیم که اگر می‌خواهید به این صنعت وام یا تسهیلات بدهید، آن را به اصلاح حکمرانی شرکتی در این صنعت مشروط کنید.

وی توضیح داد: در دو سه سال گذشته شورای پول و اعتبار مصوب کرده است که دو تا 5 هزار میلیارد تومان به خودروسازها تسهیلات بدهد. در مصوبه شورای پول و اعتبار چند تا شرط گذاشته شده بود مانند اینکه خودروسازها اموال مازادشان را بفروشند تا هزینه سربار کاهش یابد یا صادراتشان را افزایش دهند. الان شما بررسی کنید کدامیک از این شروط محقق شده است؟

*نباید بازار داخلی به صورت انفعالی در اختیار تولیدکنندگان داخلی قرار گیرد

شهبازی غیاثی گفت: پس حمایت مشروط ما باید بدین صورت باشد که اگر صنایع لوازم خانگی ایرانی نتوانند کیفیت خود مثلا بعد از یک سال به حد قابل قبولی برسانند آنگاه واردات خودرو با یک سطحی از تعرفه شروع خواهد شد و هر سال نیز تعرفه واردات مثلا 20 درصد کاهش می‌یابد. قرار نیست ممنوعیت واردات تا ابد باشد بلکه باید زمان‌دار تعریف شود. اگر زماندار نباشد شما خودتان را جای بخش خصوصی بذارید آیا حاضر به افزایش کیفیت هستید؟ وقتی بازار برای شما انحصاری شده است معلوم است که در صورت عدم اجرای سیاست‌های مکمل تجربه خودروسازها تکرار می‌شود.

کارشناس مرکز پژوهش‌های مجلس گفت: چون ما از طرفی واردات لوازم خانگی خارجی را ممنوع کردیم و از طرفی قانون مبارزه با قاچاق را نیز اصلاح کردیم که بعد از تایید نهایی در صورت اجرا به شدت هزینه قاچاق کالا را بالا می‌برد. پس از هر طرفی نگاه کنید شرایط به گونه‌ای شده است که به خودی خود تولیدکنندگان داخلی انگیزه‌ای برای ارتقای کیفیت و بازدهی  و رقابت‌پذیر شدن صنعت لوازم خانگی ندارند. در نتیجه در کنار این ممنوعیت باید یکسری مصوبه‌های تکمیلی نیز ایجاد شود.

*اعطای رانت مولد به تولیدکنندگان چه زمانی باعث جلب رضایت مشتری می‌شود؟

وی اظهار داشت: پس حمایت مشروط باید از طریق شاخص‌های مختلف قابل سنجش باشد، بدین صورت باشد که در کنار این حمایت، تولیدکنندگان باید رضایت مشتری، خدمات پس از فروش، استانداردهای مصرف انرژی و... را به حد مشخصی ارتقا دهند.

شهبازی غیاثی گفت: جمع‌بندی بنده این است که ما برای ارتقای صنایع کشور نیازمند اولا مشخص شدن «مسیر استراتژی توسعه صنعتی» و الگوی راهبردی حمایت از تولید هستیم که بر اساس آن «رانت مولد» اعطا کنیم اما این رانت هم برای خود معنا و مفهومی دارد و هر رانتی، رانت مولد نیست.

کارشناس مرکز پژوهش‌های مجلس در پایان تاکید کرد: یعنی دولت ابتدا باید مشخص کند ارتقای چه صنایعی برایش اهمیت دارد سپس به آن صنایع رانت مولد دهد. اعطای رانت مولد به صنایع لوازم خانگی نیز تا زمانی که هدفمند، مشروط و زمان‌دار نشود، کارآمد نخواهد بود و به تکرار تجربه تلخ خودروسازها منجر می‌شود.