* اگر بپرسند مهمترین و فوری ترین و اولی ترین درس سوادرسانه ای چیست؟ به فهم من، هوشیاری حین خواندن خبرست.
نسل ما خبر را با ساعت 21و ساعت14 می شناسند. عزم خود را حزم و جزم می کردیم خبرببنیم. حتا روزنامه کیهان و اطلاعات به قطع و سایزی منتشر می شد که هرجایی مثل اتوبوس و تاکسی قابل مطالعه نبود. انقدر بزرگ بود که حتما باید در مکان مشخص و با طمانینه و سرفرصت باز و مطالعه میشد. مهمترین ثمره آنروزها هوشیاری حین خواندن خبر بود. قصد می کردیم خبربخوانیم پس تماما حواس ها جمع خبر بود.
* اما با رسانه عصرشبکه، ماجرا بسیار متفاوت شد. خواندن خبر جزئی از سرگرمی ماست. در اوقات فراغت انگشت حرکت می کند و اخبار را بالا و پائین می کند. از هرجایی چه گروه خانوادگی و چه رسانه ضدانقلاب و انقلابی و کانال جوک و طنز و فیلم توامان و همزمان پیام دریافت می کنیم. بی آنکه قصد خواندن خبر داشته باشیم لابه لای عکس و فیلم و موسیقی و شعر و طنز و گپ و گفت خانوادگی خبر می رسد.
آنقدر هم انبوه است که فرصت غربال آن نیست. انقدر هم متنوع است که دلیلی ندارد وقت بگذاریم و سره و ناسره کنیم. منبع خبر نیز در عصر شبکه از پیام جدا می شود. لذا انقدر هم وقت تنگ است، که فرصت نیست برای هر پیام وقت ویژه قرار دهیم. اینجاست که سیستم دریافت وپالایش و تفسیر خبر به غیر از خودمان سپرده می شود و رسانه بجای ذهن خبر را معنا می کند. وقتی چنین شود دریافت پیام روی ناخودآگاه ذهن می رود و از کنترل ما خارج می شود. مثل پیام تبلیغاتی بین یک سریال که ممکن است در ظاهر به آن بی اعتنایی کنیم اما اثرش را روی ناخودآگاه ما می گذارد و فردای آن روز ناخواسته در بقالی سرکوچه سراغ ماستی می رویم که بیشتر تبلیغ شده است.
مهمترین درس سواد رسانه ای است هوشیار بودن هنگام خبرخواندن است. باید برخبر مسلط بود و اجازه معناسازی خبر را به رسانه ها نداد. اگر مراقبت نکنیم یک روز به خودمان می آئیم و متوجه می شویم که از مهمترین خبرها نیزبی اطلاعم.
*مثال بزنم.
شما هم ممکن است مثل من در محافل مختلف شنیده باشد که جمهوری اسلامی در خرید واکسن خارجی تعلل کرد. من همیشه در واکنش به این ادعا یک سوال ساده می پرسم. مطابق کدام دلیل؟ کدام خبر؟ کدام اظهار نظر مسوولین؟ سکوت می کنند. "شاید در دل می گویند اینکه روشن است. همه همین را می گویند"جلوتر می روم و می گویم هرکس دلیل موثر در این رابطه آورد جایزه دارد. بازهم سکوت می کنند. در نهایت می گویم اشکال ندارد. فرض که این ادعا درست باشد. حداقل برای من توضیح دهید با این گزاره چطور این اخبار رسمی را تحلیل میکنید.
ما دی ماه 17 میلیون کواکس خریدیم. اسفند ماه 2میلیون بهارات هند. مجدد بهمن یا اسفند 10 میلیون سینوفارم چین. فروردین 60 میلیون اسپوتنیک روسیه. یعنی حدود 90 میلیون خرید در انتهای 99 و 1400. دقت کنید کلا 120 میلیلون دوز می خواستیم. یعنی برکت هم تولید نمی کرد مشکلی نداشتیم. پیش از این تاریخ ها نیزامکان خرید وجود نداشت چون شرکت ها در دوره تست واکسن بودند.
لذا اینکه برخی عزیزان گفتند چین قصد داشت به ما 18 میلیون دوز واکسن رایگان دهد، مربوط به دوران تست سینوفارم است که ما از اساس و منطقا قصد نداشتیم مردم را موش آزمایشگاهی دیگران کنیم. ولو رایگان.
اینکه به ما دادند یا ندادند هم بحث ثانوی است. بله ندادند چون یا تحریم بودیم و یا نتیجه بدعهدی تولیدکننده ها بود. مهم خیز جمهوری اسلامی برای خرید بود که انجام شد. مثلا در خرید کواکس ما جز اولین ها بودیم که هم درخواست خرید دادیم و تنها کشوری بودیم که به گفته نماینده کواکس پولش را کامل دادیم. جالب اینکه درمواردی تا سه برابر پول دادیم چون تحریم، هزینه نقل و انتقال پول را بیشتر کرده بود.
با این امار سکوت می کنند. اما آیا این آمار سری و محرمانه است؟ خیر. همه اش منتشر شده است. کافی است تیتر هرکدام را سرچ کنید. چرا ندیدم؟
-از این مصداق عبور کنید. ما حین مرور خبرهوشیار نیستیم. کلا پروسه و پروژه خبرخوانی و پالایش و تفسیر و معنای خبر را به عهده رسانه می گذاریم. هر رسانه ای بیشتر تکرار کند روی ما موثر تر است. مهم نیست سند و مدرک دارد یا خیر. هر محتوایی بیشتر تکرار شود و هیجان انگیزتر باشد ذهن ناخوداگاه ما همان را می پذیرد. مثل برند فلان رب و ماست.
*اولین درس رسانه هوشیاری است. واگرنه به خودمان می آئیم می بینیم بدیهیات را نمی دانیم. دقت دارید انشالله که اصلا سراغ عملیات رسانه دشمن نرفتم. فعلا مقصد کلام، خودمانیم.
*هوشیار خبر بخوانید.
