«تقویت دقت و توجه کودکان با بازی»

نویسنده:داریوش صادقی

ناشر: کتاب نیستان، چاپ اول 1396

104 صفحه، 15000 تومان

****

کتاب های "تقویت دقت و توجه با بازی" تألیف داریوش صادقی، از سری مجموعۀ "اختلال های یادگیری" است که توسط انتشارات کتاب نیستان در سال 1396 به چاپ رسیده است. این مجموعه سعی دارد تا مهمترین و شایع ترین مشکلات کودکان در خصوص دقت،‌ توجه و تمرکز را با رویکرد علمی، بررسی و راهکارهای درمانی را با استفاده از بازی های متنوع و کاربردی به والدین و مربیان ارائه کند. در ادامه به بررسی اختلال دقت و توجه در کودکان و روش های متنوع درمانی آن در این کتاب ها می پردازیم.

اختلال دقت و توجه در کودکان(ADD) 

اختلال دقت و توجه (Attention deficit disorder) یکی از شایع ترین مشکلات کودکان است که معمولاً از همان سنین یک یا دوسالگی نشانه های آن ظاهر می شود و والدین از بی توجهی،‌ عدم تمرکز و کمبود دقت کودک خود شکایت می کنند. این مشکل زمانی که کودک درورۀ آموزش پیش دبستانی یا دبستان را آغاز می کند تبدیل به دردسری بزرگ برای والدین می شود و ابعاد مشکل آفرین آن به طور کامل بروز می کند. کودکانی که دارای نقص دقت و توجه هستند، ویژگی هایی را نشان می دهند که در بیشتر آنها مشترک است. مثلاً فکر کودک به سرعت از چيزي به چيز ديگر پرش مي‌کند. به سختي کارهايي را که از او انتظار مي‌رود انجام مي‌دهد. کودک تقريباً هر چيزي را در آخرين دقايق ممکن انجام مي دهد و نسبت به محرک‌هاي خارجي بسيار حساس است.

کودک به تشويق و بازخوردهاي مثبت زياد احتياج دارد. ذهنش به طور دائم مشغول است و از شروع کردن کارهاي خسته کننده و تکراري دوري مي‌کند. داراي نوسانات خلقي است و از انجام کارهاي نيازمند دقت و توجه زياد مأيوس مي‌شود. خيال‌باف و رويايي به نظر مي‌رسد و هنگام مکالمه، خيره به مخاطب خود نگاه مي‌کند. وسايلش را خيلي زياد گم مي کند وکارهايي که به او می سپارند تمام نمي‌کند. انتظار کشيدن و صبر کردن برايش خيلي دشوار است و هنگامی که با او صحبت مي‌کنيد، دائماً ميان حرف شما مي‌پرد. جزئيات محيطي که در آن به‌سرمي‌برد فکرش را مشغول مي‌کند و انجام کارهاي داراي اولويت برايش مشکل است. هنگامي که فکر مي کنيد به شما گوش مي‌دهد، فکرش جايي ديگر است. در ارتباط برقرارکردن با هم‌سن و سالان خودش مشکل دارد و ترجيح مي‌دهد با کودکان بزرگ‌تر از خودش معاشرت کند. آموزش‌هاي ديداري را آسان‌تر و بهتر ياد مي‌گيرد و در يادگيري رياضيات مشکل دارد، غلط‌هاي ديکته کودک زياد هستند و در پايان رساندن تکاليف مدرسه ناتوان و بي‌نظم و نامرتب است. 

مشکلات والدین کودکانِ دارای نقص دقت و توجه

والدين کودکاني که داراي اختلال دقت و توجه هستند به مرور متوجه مي‌شوند که کودک نمي‌تواند براي مدت زيادي به حرف‌هاي آن‌ها گوش دهد و فراموش‌کار و بي‌دقت است. والدين ناچار هستند به طور مرتب اطراف کودک بچرخند و کار يا دستوري را که از کودک خواسته‌اند به او يادآوري کنند تا انجام دهد. براي مثال وقتي به کودک مي‌گويند که غذايش را با چنگال بخورد نه با دست، کودک براي چند ثانيه اطاعت مي‌کند و با چنگال غذا مي‌خورد اما لحظاتي بعد مثل اينکه هيچ چيزي در اين مورد نشنيده است دوباره با دست شروع به خوردن مي‌کند. وقتي مي‌خواهد تکاليف مدرسه‌اش را انجام دهد، مرتباً به کارهاي ديگر مشغول مي‌شود و والدين بايد به طور مکرر از او بخواهند که به مشق و درسش بپردازد. 

گاهي اوقات به نظر مي‌آيد که اين کودکان به طور عمد از انجام دستورات فرار مي‌کنند و يا اينکه هنگامي که به آن‌ها کاري سپرده مي‌شود، در وسط انجام دادن آن مشغول انجام کار ديگري مي‌شوند و از اين شاخه به آن شاخه مي پرند. برخي اوقات به نظر مي‌آيد که اين کودکان اگر کاري را دوست داشته باشند و بخواهند آن را انجام دهند، تا آخر ادامه مي‌دهند. به همين دليل است که معلم يا اطرافيان بارها و بارها به او متذکر مي‌شوند که اگر بخواهد، مي‌تواند کارهايش را خوب انجام بدهد اما حواسش را جمع نمي‌کند و نمي‌خواهد. در اين قبيل موارد معمولاً کودک با خواهر يا برادر، يا همکلاسي هايش که با ادب، مرتب و منظم، درس‌خوان و حرف گوش کن هستند مقايسه مي شود و همواره والدین را درگیر رفتارهای نابهنجار خود می کند.

نکته مهمي که در اختلال دقت و توجه بايد در نظر گرفته شود اين است که مشکل دقت و توجه دائمي نيست و گاهي اوقات والدين يا معلمان متوجه مي‌شوند که کودک مي‌تواند به خوبي بر مسئله‌اي دقت و توجه داشته باشد و براي مدت طولاني بدون حواس‌پرتي و بي‌توجهي کاري را به درستي انجام دهد. در بيشتر مواقع وقتي کودک احساس کند که کسي مراقب اوست مي تواند براي مدت طولاني توجه‌اش را حفظ کند. مثلاً وقتي معلم به او توجه مي‌کند و يا در کنار او قرار مي‌گيرد و با او صحبت مي‌کند براي مدتي توجه‌اش را به معلم جلب مي‌کند و کاري را که از او خواسته است به درستي و به طور کامل انجام مي‌دهد. يا هنگامي که اين کودکان به مطب پزشک يا روان شناس مراجعه مي‌کنند، در هنگام يک معاينه و پرسش کوتاه، کودک با توجه کامل به سؤالات دکتر پاسخ مي‌دهد و علائمي از بي‌توجهي و کم دقتي در او ديده نمي‌شود. اما اگر براي انجام کاري از کودک بخواهيد تمام دقت و توجهش را به آن جلب کند و آن کار را به درستي انجام دهد کودک دوباره علائم بي‌توجهي و کم دقتي را از خودش نشان مي‌دهد. بنابراين لازم است که اين تغييرپذيري در دقت و توجه کودکان مورد توجه قرار گيرد و درمانگران را از اين نتيجه‌گيري غلط که کودک کاملاً طبيعي و نرمال است و والدين و معلم هايش بيش از اندازه سخت‌گير هستند آگاه سازد. بنابراين بايد توجه داشته باشيد که کودکي که داراي مشکلات دقت و توجه است، در شرايط و موقعيتي که مي‌داند بايد مراقب باشد و يا در انجام فعاليتي که به آن علاقه‌مند است، کاملاً متمرکز عمل مي‌کند.

راهکار و روش های کتاب "تقویت دقت و توجه با بازی"

اختلال دقت و توجه را می توان با تمرین و تکرار تا حدودی درمان کرد تا کودک به سطح مطلوبی از عملکرد دست یابد و بتواند همگام با سایر دانش آموزان پیش برود. اگر چه معمولاً میزان این اختلال در افراد متفاوت است و طیف آن می تواند از مقداری کم تا خیلی زیاد باشد. همچنین نقص توجه کودک می تواند با سایر اختلال های شایع مانند بیش فعالی نیز همراه باشد. 

در این مجموعه راهکارهای ارائه شده بر اساس رویکرد و نظریه های مختلف روان شناسی ارائه شده است تا اثر بخشی بیشتری داشته باشد. 

در جلد اول از مجموعه "تقویت دقت و توجه با بازی"، ابتدا به توضیحاتی در خصوص این اختلال پرداخته شده و نشانه های اختلال دقت و توجه در کودکان به طور خلاصه آورده شده است. بازی های این کتاب شش ویژگی اصلی توجه شامل، شدت توجه، دامنه توجه، توجه تقسیم شده، توجه متمرکز، جابجایی توجه و توجه انتخابی را در بر می گیرد. در ابتدای کتاب پرسشنامۀ تشخیص اختلال دقت و توجه در کودکان آورده شده است که والدین می توانند با استفاده از آن تا حدودی از وجود یا عدم وجود این اختلال در کودک خود مطلع شوند. سپس بازی های متنوعی پیرامون افزایش دقت و توجه آورده شده است . تمرین های ترسیم شکل با آینه که در بخش دیگری از کتاب آمده است،‌ یکی از دشوارترین و پیچیده ترین تمرین های افزایش تمرکز در کودکان است، که روش اجرای آن و کاربرگ های مربوط به آن به طور کامل در کتاب موجود است. در ادامه به بازی های تمرکزی، حرکتی و هماهنگ سازی که دریافت های شنیداری، دیداری و مهارت های هماهنگ سازی را تقویت می کنند به صورت مجزا پرداخته شده است.

در جلد دوم از این مجموعه، به صورت خلاصه­ وار ویژگی و خصوصیات کودکان دارای اختلال دقت و توجه و پیشنهاداتی در خصوص همیاری با آن ها در خانه و مدرسه ارائه شده است. همچنین به برتری ها و ویژگی های روان شناختی این کودکان نسبت به سایرین پرداخته شده است. در بخش بازی ها، ابتدا بازی های عملی در جهت تقویت توجه گسترده و متمرکز کودکان طبقه بندی شده است. بخش دیگر این کتاب به بازی های حسی-تجسمی اختصاص دارد که شیوه ای نوین در حس آمیزی و تقویت توجه و تمرکز کودکان است. بخش مهم دیگری که در این کتاب به آن توجه شده است بازی های تن آرامی و آرامش ذهنی است که مبتنی بر حرکات کششی و یوگای کودکان می باشد. تمرین های این بخش برای کودکانی که علاوه بر نقص دقت و توجه دچار مشکل بیش فعالی هستند نیز مفید و اثربخش است. در بخش انتهایی این کتاب تمرین های دیداری-ترسیمی در سه بخش مقدماتی،‌ تکمیلی و پیشرفته گردآوری شده است.