نگاهی به بازار انرژی در سال جدید

اقتصادی،   4000115104

پایش بازار

پویایی های بازار

  1. همانطور که ملاحظه میکنید از قبل از نوروز 1400 تا امروز قیمت نفت برنت از حدود 70 دلار به حدود 65 دلار هر بشکه کاهش پیدا کرده است. قیمت نفت وست تگزاس اینترمدییت هم از حدود 66 دلار به 61 دلار. قیمت گاز طبیعی چندان تفاوتی نکرده است. اما در این میان در هفته های گذشته قیمت نفت خام شاخص برنت کمتر ازاین مقدار نیز شده بود. اما مجددا اعتماد به بازار بازگشته، زیرا اوپک در آخرین جلسه خود تصمیم گرفت که از مقدار تولید کاهش داده خود تنها 2 میلیون بشکه در روز در عرض چند ماه افزایش دهد. این مقدار تدریجی بوده و در ماه مه، 350 هزار بشکه در روز، ماه ژوئن نیز به همان مقدار، و در ژوئیه 450 هزار بشکه در روز به تولید خود اضافه می کند.

    عربستان مقدار یک میلیون بشکه نفت خام کاهش داده از تولید خود را تصمیم دارد در ماه ژوئیه بخشی از آن را مجددا وارد بازار کند. همچنین محدودیت های مجدد بر رفت و آمد در اروپا بخاطر شیوع نوع جدید کووید-19 و کند شدن واکسیناسیون در برخی از کشورها از دلایل دیگر کاهش قیمت نفت خام در بازار بخاطر کاهش تقاضا در آینده کوتاه مدت است.


تفسیر هفته

  1. سازمان کشورهای صادرکننده نفت، اوپک (OPEC) سازمانی بین دولتی است که در کنفرانس بغداد در سپتامبر سال 1960 توسط ایران، عراق، کویت، عربستان سعودی و ونزوئلا ایجاد شد. سپس کشورهای قطر (1961)، اندونزی (1962)، لیبی (1962)، امارت متحده عربی (1967)، الجزایر (1969)، نیجریه (1971)، اکوادور (1973)، گابن (1975)، آنگولا (2007)، گینه استوایی (2017)، و جمهوری دمکراتیک کنگو (2018) به اوپک پیوستند. در حال حاضر، این سازمان در مجموع 13 کشور عضو دارد. این نهاد با هدف مدیریت عرضه نفت برای تاثیرگذاری بر قیمت نفت در بازار جهانی، به منظور جلوگیری از نوساناتی که ممکن است بر اقتصاد کشورهای تولیدکننده و خریدار تاثیر بگذارد، فعالیت می­کند. امکان عضویت در اوپک برای هر کشوری که صادرکننده قابل توجه نفت بوده و پیرو اهداف سازمان می­باشد، آزاد است.

  2. در سال 2016، کشورهای عضو اوپک به این نتیجه رسیدند که برای اثرگذاری بیشتر باید اتحاد درونی­شان را تقویت کنند. این مسئله در نشست 173 اوپک در الجزایر مطرح شد. در این نشست آن­ها تصمیم گرفتند با کشورهایی که در عرصه تولید و صادرات نفت اثرگذارند، اتحاد تازه­ای ایجاد کنند. در نشست 174 اوپک، کشورهای خارج از این سازمان که روسیه، مکزیک و نیجریه در راس آن­ها بودند، این پیشنهاد اوپک را پذیرفته و ائتلاف اوپک پلاس را شکل دادند. در این میان نقش عربستان و روسیه در تصمیم های این ائتلاف پررنگ بوده است. ­تصمیمات اوپک پلاس صرفا برای کاهش تولید نیست و سیاست‌گذاری‌هایی در خصوص تثبیت قیمت در بازار و جلوگیری از افزایش بی‌رویه قیمت که می‌تواند تقاضا را کاهش دهد، اعمال کرده است. کاهش اخیر قیمت نفت که همزمان با شیوع کرونا شدت گرفت باعث اختلاف میان عربستان و روسیه در خصوص میزان تولید شد. تشکیل اوپک پلاس با وجود همه فراز و فرودها، به تقویت اتحاد و انسجام بیشتر اوپک کمک کرده است.

  3. کشورهای غیراوپک شامل آذربایجان، بحرین، برونئی، قزاقستان، مالزی، مکزیک، عمان، روسیه، سودان جنوبی و سودان هستند. عربستان و روسیه هر دو در مرکز اتحاد تولیدکنندگان نفت موسوم به اوپک پلاس -اکنون 13 عضو اوپک و 10 کشور غیراوپک را شامل می­شود- بوده­اند، که یکی از اهداف آن افزایش قیمت نفت با کاهش تولید است. هنگامی که روسیه توافق­نامه وین را در سال 2016 منعقد کرد، رهبری روسیه معتقد بود که این امر به آماده­سازی کشور برای انتخابات ریاست جمهوری روسیه در مارس 2018، کمک می­کند. قیمت­های بالاتر نفت، توانایی مالی کرملین را برای هدایت یک مبارزه انتخاباتی موفقیت­آمیز تضمین می­کرد. این مورد اولویت­های دولت روسیه را از تامین نیازهای مردم عادی تا اطمینان از پایداری اتحاد کرملین با سرمایه­دارهای قدرتمند از جمله کنترل تولید نفت تغییر داد.

    برای عربستان سعودی، تبدیل ائتلاف موقت به یک گروه رسمی، محافظتی در برابر تلاطم ­های بازار نفت در آینده است. برای روسیه، رسمی شدن این گروه به گسترش نفوذ رئیس جمهور پوتین در خاورمیانه کمک می­کند. با این حال، روسیه و عربستان سعودی کاهش قیمت نفت جهت ضربه زدن به تولیدکنندگان نفت شیل ایالات متحده که در حال گسترش سهم خود در بازار ناشی از کاهش تولید اوپک پلاس هستند، را نیز دنبال می­کنند.

  4. بر اساس آمار بی پی در سال 2019، 13 عضو اوپک تقریبا 70 درصد از ذخایر اثبات شده نفت جهان را در اختیار داشته اند. با اضافه شدن 10 کشور غیراوپک، که در میان آن­ها روسیه، مکزیک و قزاقستان قابل توجه است، سهم ذخایر اثبات شده اعضاء ائتلاف تقریبا به 80 درصد افزایش می­یابد. این وضعیت به اوپک پلاس سطحی از نفوذ در اقتصاد جهانی را می­دهد که قبلا هرگز دیده نشده است. همکاری اوپک و کشورهای غیرعضو در اواخر سال 2016 با تعهد مشترک برای کاهش تولید 1.8 میلیون بشکه در روز (1.2 میلیون بشکه در روز از اوپک و 600 هزار بشکه در روز از غیر اوپک)رسمیت یافت.

  5.  از نظر سعودی­ها، افزایش سهم بازار و ضعیف شدن ایران دو دلیل مهم برای افزایش تولید به تنهایی است. دليل اهميت اوپک پلاس در بازار ناشي از اين امر است که کشورهاي خاورميانه‌ای عضو آن، سهم عمده ­اي از ذخاير اثبات شده جهاني را به خود اختصاص داده اند. 7 کشور از 23 کشور عضو اوپک پلاس که در خاورميانه واقع شده­اند، 58.29 درصد توليد اين ائتلاف را در اختيار دارند. همين امر سبب شده است که وقايع خاورميانه بر سطح قيمت­هاي نفت موثر باشد. نمودار زیر نشان­دهنده سهم اوپک پلاس از تولید نفت جهان می­باشد، این نمودار به خوبی اهمیت این ائتلاف را آشکار می‌‌­سازد.

    تولید نفت سالیانه ائتلاف اوپک پلاس و جهان (2019-2009) ، منبع: بی پی 2020



  1. در حال حاضر سهم بسیار بالایی از ذخایر نفت جهان در کشورهای در حال توسعه که نیاز آن­ها به مصرف نفت­ بسیار کم است. قراردارد، اما کشورهای صنعتی که وابستگی بسیار شدیدی به مصرف نفت­ دارند، میزان ذخایر اندکی دارند. ایالات متحده بیش از 20 درصد نفت تولیدی جهان را مصرف می­کند، در حالیکه تقریبا 4 درصد ذخایر نفت جهان را دارا می­باشد. اروپا با کمتر از 1 درصد ذخایر نفت جهان، بیش از 15 درصد مصرف جهانی نفت­ را به خود اختصاص داده است، چین بیش از 14 درصد نفت­ تولیدی جهان را مصرف می­کند، در حالیکه تقریبا کمتر از 2 درصد ذخایر نفت جهان را دارا می­باشد. همان طور که عنوان شد، کشورهای عضو ائتلاف اوپک پلاس، با 1377.5 میلیارد بشکه، حدود 80 درصد ذخایر نفت جهان را که بالغ بر 1733.9 میلیارد بشکه است، به خود اختصاص داده­اند.

    از دیدگاه کشورهای صنعتی واردکننده نفت و شرکت­های نفتی بزرگ بین­المللی، مرکز ثقل قدرت در اوپک پلاس، کشورهایی هستند که اولا: دارای ذخایر بزرگ نفت هستند؛ ثانیا: تولیدات آن­ها قابل ملاحظه است؛ ثالثا: مصرف داخلی کمتری دارند. بنابراین قدرت اوپک پلاس در 9 کشور روسیه، عربستان سعودی، ونزوئلا، ایران، عراق، کویت، امارات متحده عربی، لیبی و نیجریه متمرکز است. سهم این کشورها از تولید نفت دنیا در حدود 45 درصد است، در حالیکه سایر کشورهای عضو ائتلاف اوپک پلاس فقط 10 درصد از تولید نفت جهان را در اختیار دارند. بر این اساس نقش کشورهای حوزه خلیج فارس در بازار جهانی نفت، عمدتا در نقشی که پنج کشور اصلی آن یعنی عربستان سعودی، عراق، امارات متحده عربی، ایران و کویت ایفا می­کنند، خلاصه می­شود.

  2. ائتلاف اوپک پلاس جهت ايفاي نقش مثبت در ارتقاء جايگاه بين­المللي خويش در ساختار اقتصاد سياسي بين­الملل بنيان­گذاري شده است و اعضاء آن تنها زماني به قواعد اين ائتلاف پايبند خواهند ماند که کارکردی در جهت منافع آن­ها داشته باشد. مروری بر نحوه تعامل اعضاء و شیوه­های رفع اختلافات و رسیدن به توافق درون ائتلاف اوپک پلاس نشان می­دهد، که شکاف­های موجود در میان اعضاء ائتلاف را می­توان در دو بخش کلی اختلافات سیاسی-ایدئولوژیك و اختلافات اقتصادی و تکنیکی تقسیم­بندی کرد.

  3. اوپک پلاس به عنوان مهم­ترين ائتلاف بين ­المللي صادرکننده نفت، همواره نقش مهمي در بازار انژري جهاني داشته، ليکن تحت تاثير متغيرهاي مختلفي از جمله سياست­هاي انرژي کشورهاي توليدکننده غيرعضو به ویژه ايالات متحده بوده است. ایالات متحده بزرگ­ترين مصرف ­کننده انرژي در جهان است، از اين رو همواره در اين بعد آسيب ­پذير بوده است. به همين دليل تامين امنيت انرژي پايدار مورد توجه اغلب روساي جمهور ایالات متحده بوده است و استراتژي­هايي در اين زمينه تدوين شده است. نکته‌­اي که بايد به آن توجه شود آن است که ایالات متحده نمي­تواند بدون توجه به خاورميانه و اوپک پلاس، به عنوان سازماني که بزرگ­ترين ذخاير انرژي جهان را در اختيار دارد، به تدوين استراتژي بپردازد.

    بنابراين يا بايد سياست همکاري با اوپک پلاس و يا تضعيف آن را مدنظر قرار دهد. از طرفی در حال حاضر ایالات متحده بزرگ­ترین تولیدکننده نفت جهان به شمار می­رود. با افزايش توليد ایالات متحده، از يک سو این کشور به عنوان بزرگ­ترين مصرف­کننده، از واردات نفت اوپک پلاس بي­نياز مي­شود، و از سوي ديگر سایر مصرف­کنندگان به ایالات متحده به عنوان يک منبع تامين انرژي مطمئن روي مي‌­آورند، که اين امر باعث انزواي بيشتر اوپک پلاس در بازار جهاني مي­شود.

    با توجه به آنکه بخش اعظم نفت جهان در منطقه خليج فارس و تحت اختيار ائتلاف اوپک پلاس قرار دارد. اين امر موجب شده است، ایالات متحده به شدت به نفت و تصمیمات اوپک پلاس حساس باشد. از این رو ایالات متحده دست به اقداماتی برای تضعیف و کاهش نقش اوپک پلاس در بازار انرژی زده است، از جمله:

الف. افزایش تولید نفت شیل: علاوه بر ذخاير نفت متعارف، ايالات متحده بزرگ­ترين منابع نفت شيل را در اختيار دارد. هرچند توليد آن در گذشته بسيار گران بود، اما پيشرفت تکنولوژي و پيشرفت­هاي جديد سبب ايجاد يک انقلاب بزرگ در نفت شيل شد. افزایش تولید نفت ایالات متحده، قاعدتا کاهش واردات بزرگ­ترين مصرف­کننده جهان و البته تبديل آن مصرف کننده به بازيگر عمده توليد انرژي در بازار جهاني، باعث به حاشيه رانده شدن اوپک پلاس و کم­رنگ شدن نقش آن مي­شود. با جايگزين شدن نفت شيل ایالات متحده به جاي نفت اوپک پلاس براي بعضي از مصرف کنندگان، تقاضاي نفت اوپک پلاس نيز کاهش پيدا کرده است و به اين ترتيب جايگاه اوپک پلاس در بازار انرژي تنزل خواهد يافت.

ب. تلاش برای ساقط کردن اجماع اوپک پلاس با نفوذ در اعضاء آن: بديهي است شکاف بين اعضاء مي­تواند نفوذپذيري سياست­هاي اوپک پلاس را کم کند و نقش ائتلاف را در اداره بازار کاهش دهد. به طور مثال ایالات متحده با سياست­هاي خود در خاورميانه و حمايت همه ­جانبه از عربستان سعودی و تقابل با ايران (به عنوان دو قدرت تاثيرگذار در منطقه و اوپک پلاس) موجب واگرايي در بين کشورهاي اين منطقه شده است. اين واگرايي تاثير مستقيمي بر سياست­هاي اوپک پلاس و کاهش نقش آن داشته است؛ چرا که يکي از عوامل موفقيت هر مجموعه وحدت دروني آن براي پيشبرد اهداف تعيين شده است. اما ایالات متحده با اتخاذ سياست­هاي دوگانه نسبت به اعضاي اوپک پلاس، زمينه های ناکارآمدي آن را فراهم کرده است. اين واگرايي و سياست دوگانه در بين ايران و عربستان سعودی به عنوان دو قدرت رقيب در خاورميانه نمود بيشتري دارد.

  1. بناي تشکیل ائتلاف اوپک پلاس هماهنگي کشورهاي صادرکننده در سياست­هاي مرتبط با صادرات نفت بوده تا قادر باشند، اهداف اقتصادي خود را با بيشترين سود ممکن از فروش نفت دنبال نمايند. به نظر مي­رسد تامين به صرفه و قاعده مند نفت براي شرکت­هاي مصرف کننده، انگيزه چنداني براي تشکيل اين ائتلاف نبوده است، چرا که معضل تامين انرژي در دنيا کمترين مشکل را براي کشورهاي صادرکننده از جمله کشورهاي عضو اوپک پلاس داشته است، آنچه مهم است، ميزان قدرت تاثيرگذاري این ائتلاف بر بازار نفت در طي اين مدت است.

    با توجه به آمارهای بیان شده در طی گزارش حاضر می­توان اظهار داشت، با توجه به سهم قابل توجه این ائتلاف از تولید نفت جهان نقش آن در صنعت نفت به طور مشخصی بارز است، این نقش بارز زمانی به نفع اعضاء خواهد بود که همگرایی مناسبی میان آن­ها به جهت استفاده از نعمت خدادادی نفت وجود داشته باشد. البته شرايط اقتصادي، نابساماني­هاي داخلي و درگيري­هاي خارجي مثل جنگ را نبايد در کشورهاي عضو اوپک پلاس ناديده گرفت.

  2. و چند توصیه­ سیاستی:

اول: اوپک تعیین‌‌ ­کننده قیمت در جهان و کشورهای غیراوپک تعیین کننده  سهم بازار هستند. با تشکیل اوپک پلاس این ابزارها در کنار یکدیگر در خدمت این ائتلاف قرار گرفته ­اند. لذا با وجود چالش­های موجود درون این ائتلاف و اعمال فشار ایالات متحده، مدیریت شرایط و ادامه پیدا کردن ائتلاف برای کشورهای عضو ائتلاف مناسب­تر خواهد بود.

دوم، یکی از اختلافات موجود در ائتلاف اوپک پلاس مربوط به سهمیه اختصاص یافته به هر کشور است، فرآیند افزایش سهمیه تولید بستگی به عوامل متعددی نظیر ذخایر کشورها، امکان سرمایه ­گذاری و ظرفیت‌ سازی و در نهایت رقابت کردن با سایر انواع انرژی دارد. بنابراین برای تعیین افزایش تولید، لازم است ائتلاف هر ماه بر اساس شرایط بازارهای جهانی نفت و در نظر گرفتن موارد مطرح شده، نشست برگزار کند. چرا که تحمیل سهمیه به اعضاء، بدون در نظر گرفتن شرایط باعث تخطی آن­ها از سهمیه اختصاص یافته و واگرایی در ائتلاف می­شود.

سوم، اعضاء ائتلاف اوپک پلاس عمدتا در تقسیم‌ ­بندی کشورها، در زمره کشورهای جهان سوم قرار دارند. این ائتلاف از معدود ائتلاف­هایی است که با وجود اعضاء جهان سوم، صاحب قدرت است. ادامه کار ائتلاف با اعطاء توان مقابله ای که به اعضاء در مقابل قدرت­های صنعتی بخشیده است، وابسته به نقش ­آفرینی اعضاء صاحب نفوذ ائتلاف و ایجاد همگرایی میان اعضاء می­باشد. چرا که ایجاد شکاف میان اعضاء برجسته ائتلاف باعث چندپارگی و در نتیجه کاهش قدرت تصمیم­سازی مجموعه شده و زیان این اختلاف نظیر تنش میان عربستان سعودی و روسیه دامن­گیر تمامی اعضاء می­شود.

چهارم، با توجه به پیش‌‌ بینی های آژانس بین‌ا­لمللی انرژی نیاز آینده جهان به تولیدات نفتی با وجود اظهاراتی در مورد منسوخ شدن سوخت­های فسیلی در آینده همچنان ادامه پیدا خواهد کرد. لذا نیاز شدید به مدیریت کارا و جهان‌‌­ نگر به منظور بهره برداری بهینه از ماده حیاتی نفت تضمی­ن کننده ادامه حیات ائتلاف خواهد بود.

پنجم، توجه اعضاء ائتلاف اوپک پلاس به منافع مشترک و همکاری سازنده میان اعضاء، یکی از مهم­ترین عواملی است که بقاء این ائتلاف را تضمین خواهد کرد.

ششم، در مورد کشور ایران با توجه به مواجه بودن با تحریم­ها حضور در ائتلاف اوپک پلاس با توجه به معاف بودن از سهمیه تولید، به کشور این شانس را می­دهد که بتواند در کنار استفاده از فرصت حضور در تصمیم سازیهای اوپک پلاس به تقویت جایگاه خود در این ائتلاف بپردازد، چرا که این امکان وجود دارد که ایران مجددا به عرصه جهانی صادرات نفت همین روزها باز گردد.

(برای تهیه این گزارش آقایان حسن راعی، آرمین خزایی، و عباس ملکی همکاری کرده اند)

yektanetتریبونخرید ارز دیجیتال از والکس

پربحث‌های هفته

  1. جنگ ترکیبی خودمان، علیه خودمان!

  2. کارگری انگشتر ۵۰ میلیاردی را به صاحبش بازگرداند

  3. جلاد، به پایان سلام کن!

  4. بهادری جهرمی: مبالغ جرایم رانندگی متناسب با تورم افزایش یافت

  5. تورم چه زمانی تک رقمی می‌شود؟

  6. نرخ تعرفه‌های خدمات بهداشتی درمانی ۱۴۰۳ اعلام شد/ نرخ رسمی ویزیت ۵۰% گران می‌شود!

  7. بازداشت سومین عامل حمله تروریستی در مسکو

  8. آقایان رئیسی و اژه‌ای! آیا در پیشگاه خدای متعال و امام‌زمان (عج) پاسخی دارید؟

  9. انتقام از پوتین؟

  10. عوامل توهین کننده به نظام و مقدسات اسلامی دستگیر شدند

  11. ائتلاف ایران، روسیه و چین تبدیل به کابوسی برای آمریکا می‌شود

  12. علم‌الهدی: امروز در کشور از آثار تحریم اقتصادی آمریکا مشکلی حس نمی‌کنیم

  13. بازگشت احتمالی ترامپ چه تاثیری بر اقتصاد ایران دارد؟

  14. افزایش ١٧٠ درصدی حداقل حقوق کارگران در دولت سیزدهم

  15. مردم طلای دست دوم خریداری نکنند

  16. خط و نشان حقوقی ایران برای کویت

  17. هشدار سخنگوی پلیس به رانندگان نوروزی؛ آمار تصادفات هولناک است!

  18. اول، بساط دلالی باید جمع شود

  19. وزیر اقتصاد: در سال ۱۴۰۲ رکورد بیشترین سرمایه‌گذاری خارجی واقعی در ۱۶ سال اخیر شکسته شد

  20. کولرهای گازی بلای جان صنعت برق

  21. منظور: تخصیص ارز کشور برای واردات خودرو به صرفه نیست

  22. ایران اینترنشنال در آستانه تعطیلی / تعطیلی قریب الوقوع دفتر واشنگتن + عکس

  23. دادستان ساری: خسارات وارده قطع سه هزار اصله نهال جبران شود

  24. ابابیل ۵، از آخرین دستاورد‌های قدرت پهپادی جهان

  25. خاندوزی: با طیفی مواجه هستیم که تمایلی برای مشارکت در اداره کشور ندارند

آخرین عناوین