«درمان اختلال دیکته نویسی با بازی»

نویسنده: داریوش صادقی

انتشارات: کتاب نیستان، چاپ اول 1397

104 ص، 25000 تومان

 

****

 

کتاب های "درمان اختلال دیکته نویسی با بازی" از سری مجموعۀ "اختلال های یادگیری" است که توسط انتشارات کتاب نیستان در سال 1397 به چاپ رسیده است. این مجموعه با استفاده از بازی های متنوع و کاربردی سعی دارد تا مشکلات و ضعف های مختلف دانش آموزان را مرتفع کند و آن ها را با روش های ساده و علمی در دیکته نویسی یاری دهد. در ادامه به بررسی اختلال های یادگیری در این گروه از کودکان و روش های ارائه شده در این مجموعه می پردازیم.

 

اختلال یادگیری در کودکان 

تعاریف متعددی از طرف جامعه متخصصان و روان‌شناسان برای اختلال‌های یادگیری صورت گرفته است. اما به دلایل مختلف یک تعریف جامع و کاملی که همه ویژگی‌های این اختلال را تحت پوشش قرار دهد و بتواند دیدی کامل نسبت به آن ارائه دهد و همچنین مورد تأیید همگان باشد هنوز انجام نپذیرفته است.  

اختلال یادگیری یعنی رشد ناکافی مهارت‌های خاصِ تحصیلی که به علت بیماری جسمی یا عصبی نباشد. کودکان دارای انواع اختلال های یادگیری، اغلب دارای هوش خوب و یا متوسط هستند اما در در دریافت اطلاعات، تجزیه و تحلیل و پردازش آن مشکل دارند. علیرغم اینکه در سایر حوزه‌هایی غیر از مسائل درسی خوب عمل می‌کنند ولی در مورد درس و مدرسه عملکرد ضعیفی داشته و در یک یا چند درس مشکل اساسی دارند. اگرچه این کودکان از اندام و حواسی سالم و نرمال برخوردارند اما به تدریج، در یادگیری مفاهیم و آموزش‌های ضروری دچار مشکل می‌شوند. در طول سال تحصیلی نیاز به فعالیت بیشتری نسبت به سایر همسالان خود دارند و معمولاً علیرغم تلاش‌های خیلی زیاد، نمی‌توانند خود را به سطح مطلوبی از یادگیری برسانند. کودکانی که اختلال نوشتن دارند در هجی کردن صحیح کلمات و دیکتۀ آن و در استفاده از دستور زبان ضعف دارند. دست خط بدی دارند و ممکن است در یک قطعه نوشتاری، یک کلمه مشابه را به طور متفاوت بنویسند. معمولا از تکالیف نوشتنی اجتناب می‌کنند و تکالیف درسی خود را به کندی انجام می‌دهند و خطاهای ثابت در نوشتن دارند. معمولا این کودکان اسیر یک چرخه هیجانی منفی می‌شوند. به این صورت که ناتوانی تحصیلی منجر به احساس شکست و ناکامی، اعتماد به نفس ضعیف، اضطراب، افسردگی و نقص در کفایت اجتماعی می‌گردد.

تشخیص کودکان با اختلال یادگیری، کمک بسزایی به کودک و خانواده­اش می کند و عدم تشخیص و مداخله مناسب، تاثیرات منفی جبران‌ناپذیری بر زندگی و آینده کودک و تبعات اجتماعی و اقتصادی برای جامعه خواهد داشت. ناتوانی کودکان در هماهنگی با کلاس و پیشرفت با سایر همکلاسی ها از یک طرف و سرزنش، تحقیر و تنبیه های گوناگون، زمینه را برای کاهش اعتماد به نفس و دلزدگی و بی علاقگی آنها به درس و مدرسه فراهم می آورد تا جایی که اکثر این کودکان با سرخوردگی، درس و مدرسه را ترک می کنند.

 

اختلال دیکته نویسی و شناسایی انواع آن در کودکان

مشکلات دیکته نویسی در دانش آموزان پس از ورود به کلاس اول به تدریج دیده می شود. مثلاً ‌مشکل قرینه یا وارونه نویسی بیشتر در دانش آموزان کلاس اول دبستان دیده می شود. علت اصلی این مشکل این است که کودک هنوز دست چپ و راست خود را به خوبی نمی شناسد و یا سمت چپ و راست صفحه را نمی تواند به خوبی تشخیص دهد. با کمی آموزش های ساده در مورد سمت چپ و راست صفحه معمولاً این مشکل کودکان برطرف می شود. در زیر با برخی از این مشکلات آشنا می شویم.

 

1- ضعف در حساسیت شنیداری              

این کودکان هنگام شنیدن واژه ها به دلیل ضعف در حساسیت شنیداری نمی توانند ‌واج های نزدیک به هم را از   یکدیگر تشخیص دهند، ‌معمولاً‌خطاهای دیکته نویسی آن ها از نوعی است که واژه را می نویسند ولی یک یا دو حرف آن را  به طور اشتباه می شنوند یا حروف پایانی کلمه را حذف می کنند.

مثل بشگاب به جای بشقاب/ رفتن به جای رفتند / جاله به جای ژاله/  

 

2- ضعف در حافظۀ شنیداری

مشکل حافظۀ شنیداری زمانی روی می دهد که کودک کلمه یا جمله را می شنود ولی هنگامی که می خواهد آن را بنویسد به دلیل ضعف حافظۀ شنیداری قسمتی از آن را جا می اندازد. 

مثل جا انداختن حرف اضافه در «بابا ... خانه آمد» به جای بابا به خانه آمد / آسان به جای آسمان

 

3- ضعف در حافظۀ دیداری

این کودکان هنگام دیکته نویسی کلمه را به درستی می شنوند و بیشتر مشکلات آن ها در مورد نوشتن حروفی است که صدای یکسان و شکل های متفاوتی دارند، مانند (ز،‌ظ، ذ،‌ض/ ث،‌س، ص / ت،‌ط / ق،‌غ / هـ ،‌ح و...) کودک هنگام نوشتن نمی داند از کدام شکل حروف باید استفاده کند و اولین شکلی که به حافظه اش می آید را می نویسد.

معمولاً بیشتر خطاهای دیکته نویسی کودکان از نوع  حافظۀ شنیداری،‌ حافظۀ دیداری و دقت و توجه است. معمولاً با آموزش های  ساده و تقویت حافظۀ دیداری کودکان این مشکلات به تدریج از بین می روند. یکی از شیوه های شناخت این نوع اختلال در کودکان این است که کلمه از  لحاظ خواندن درست است ولی از لحاظ املایی مشکل دارد.

مثل نوشتن هوله به جای حوله / باقبان به جای باغبان / بشغاب به جای بشقاب / سبح به جای صبح

 

4- ضعف در حافظۀ توالی دیداری

مشکل توالی دیداری تا حدودی ترکیبی از ضعف دقت و توجه و ضعف حافظۀ دیداری است. در این مورد کودک حروف یک کلمه را جابجا می نویسد.

مثل آدر به جای آرد / مارد به جای مادر / داور به جای دارو

 

5- ضعف در دقّت و تمرکز

مشکلات دقت و توجه بیشتر در جا افتادگی، ‌افزایش یا جابجایی جزئیات حروف مانند سرکش،‌ دندانه، ‌نقطه و حرکت ها دیده می شود.

مثل کرسنه به جای گرسنه / مهیاب به جای مهتاب / افزدون یا کاستن دندانه / جابجایی نقطه ها

 

6- مشکل قرینه نویسی

 کودک در این مورد بجای اینکه نوشتن را از قسمت راست صفحه شروع کند از سمت چپ می نویسد.

   

7- مشکل وارونه نویسی

 در این مورد کودک کلمات را برعکس می نویسد و نوشتن را زیر خط کرسی ادامه می دهد. 

           

8- مبهم و نارسا نویسی

در این اختلال کودک به دلیل فشار زیاد مداد در کاغذ،‌کم رنگ نویسی بیش از حد،‌کج و معوج نویسی، ‌تنیده و درهم نویسی،‌گسسته و جدا از هم نویسی بیش از اندازه،‌ نامرتب نویسی با نوسان زیاد،‌ باعث می شود که کلمات غیر قابل خواندن باشند.

 

9- ضعف آموزشی

خط فارسی دارای قواعد و دستور های ویژه ای است که عدم رعایت آن ها باعث خطای نوشتاری می شود. مثلاً  حرف واو در کلمات خواهر، ‌خوراک،‌ خوب، دو و... نوشته می شود ولی در هر کدام صدای مختلفی دارد یا اصلاً تلفظ نمی شود یا شکل «ـه» در آخر کلمات خانه، خامه،‌ دانه صدای اِ می دهد و با حرف «هـ» شباهت دارد،‌ی ا کلماتی مانند موسی و عیسی. 

این موارد که در زبان فارسی کم نیستند باعث انواع خطاهای آموزشی در دانش آموزان می شوند. خطاهای آموزشی را می توان با شیوۀ آموزش کلمات با حروف رنگین کمانی که در جلد دوم از این مجموعه آورده شده است به کودک آموزش داد.

 

بازی و درمان اختلال دیکته نویسی در کودکان

در سال‌های اخیر و بر اساس پژوهش‌های بسیاری که در زمینه اختلال‌های یادگیری کودکان در دوره دبستان انجام شده است، پژوهشگران به این نتیجه رسیده اند که فقر محیط آموزشی، بازی‌های حرکتی، شنیداری و دیداری در دوره پیش از دبستان تأثیر به سزایی در مشکلات کودکان هنگام ورود به مدرسه دارد. با توجه به اینکه اختلال های یادگیری در کودکان از جنبه‌های مختلف تاکنون بررسی شده است اما بحث بازی‌های حرکتی، شنیداری و دیداری هنوز آن‌گونه که باید مورد بررسی دقیق قرار نگرفته است. همچنین بازی‌های شنیداری و دیداری مشخصی برای گروه سنی پیش از دبستان که متضمن افزایش توانایی یادگیری آنان در دوره دبستان باشد و در کاهش اختلال یادگیری آنان اثر خاص داشته باشد تهیه نشده است.

اختلال‌های یادگیری از شایع‌ترین مشکلات دانش‌آموزان دبستانی است. در صورتی که بتوانیم با استفاده از بازی‌های ساده، حساسیت شنیداری و حافظه دیداری کودکان را پیش از ورود به مدرسه و در سال های اولیۀ تحصیلی به حد کافی تقویت نماییم، می‌توانیم انتظار داشته باشیم که شاهد مشکلات کمتری در یادگیری کودکان بخصوص دیکته نویسی در دوره دبستان باشیم.

 

محتوای آموزشی این مجموعه

در مجموعه "درمان اختلال دیکته نویسی با بازی" به طور کلی با استفاده از  تمرین و بازی های ساده و متنوع به پرورش و افزایش مهارت های کودکان در دیکته نویسی پرداخته شده است . در جلد اول از این مجموعه که شامل بخش های مختلف است ابتدا بازی هایی برای تقویت حساسیت شنیداری، دقت شنیداری، واج شناسی، تشخیص صدای اول و آخر کلمات، تشخیص واج های مشابه و تشخیص صدای کلمات آورده شده است. در ادامه بازی هایی برای تقویت حافظۀ شنیداری و دیداری، دقت دیداری و انواع آنها گردآوری شده است.

در جلد دوم از این مجموعه بازی هایی برای تقویت دقت و تمیز دیداری، تشخیص شباهت ها و تفاوت ها، تشخیص شکل، حروف و کلمات در زمینه، تشخیص شکل های ترکیبی و پنهان در زمینه و بازی هایی برای تقویت دقت و ادراک دیداری آورده شده است. علاوه بر  این در پایان کتاب، روشی نوین و سریع جهت رفع برخی از مشکلات مربوط به حافظۀ دیداری در دیکته نویسی مطرح می شود که می تواند برای کودکانی که دارای ضعف حافظۀ دیداری هستند بسیار مفید باشد و با سرعت چشمگیری باعث افزایش نمرات و کاهش خطاهای دیکته نویسی در آن ها گردد. 

هر یک از مجلدات این مجموعه بیش از یکصد صفحه دارد و هرکدام حدود 250 بازی متنوع، کاربردی و طبقه بندی شده در زمینه پرورش مهارت و توانمندی کودکان دارای اختلال دیکته نویسی را شامل می گردد.