به گزارش الف در همه کشورها کم و بیش سیاستمداران سعی می کنند تا پژوهش های علمی و دانشگاهی را در حوزه هایی که دیدگاه ها و جهان بینی آن ها را به چالش می کشد، محکوم کرده و یا با محدودیت های فراوانی رو به رو سازند. از نظر پایگاه خبری پراجکت سیندیکیت تهدیدِ کنونی علیه "آزادیِ دانشگاهی" در کشورهای غربی نیز، باید با پاسخ‌ها و واکنش های فکری و علمی رو به رو شود. در این راستا، بایستی درباره مفهومِ آزادی، مخصوصا در فضای دانشگاهی و اینکه چرا این مساله مهم است، فهمی مشترک ایجاد شده و ترویج شود. 

 «بحرانِ فقدان آزادی در نهادهای دانشگاهیِ اروپایی، به شدت در حال اوج گرفتن است. به طور معمول، وقتی آزادی در فضای دانشگاهی، در دانشگاه های اروپایی به خطر می افتد، مردم تصور می کنند که این مساله یک موضوعِ حاشیه ای و غیرمهم است که صرفا به کشورهایی نظیر مجارستان محدود است. کشورهای اروپایی که عمیقا در چهارچوب اقتدارگراییِ رهبرانِ خودکامه گرفتار شده اند. با این حال، یک بررسیِ دقیق نشان می دهد که بحران، به مراتب عمیق تر و گسترده تر از آن چیزی است که کشورهای اروپایی و آمریکا مایل باشند به آن اعتراف کنند. 

بله کاملا درست است که وضعیتِ آزادیِ دانشگاهی در کشور مجارستان خوب نیست. کشوری که تحت رهبری "ویکتور اوربان"(نخست وزیر مجارستان) قرار دارد و در آن، آزادی های دانشگاهی که در قانون اساسی این کشور مورد تاکید قرار گرفته، عمیقا ریشه کن شده اند. در برهه کنونی، دولت مجارستان قویا برخی رشته های دانشگاهی که مطلوب آن نیستند را مورد انزوا قرار داده و یک فرمانده سابق نظامی را نیز به ریاستِ "دانشگاهِ تئاتر و فیلمِ بوداپست" منصوب کرده است. با این حال، ما می توانیم به فرانسه نیز توجه کنیم. کشوری که در آن "فردریک‌ویدال"، وزیر آموزش، پژوهش، و نوآوریِ فرانسه، دانشگاه های این کشور را به ترویجِ آنچه چپ‌گرایی‌اسلامی خوانده، متهم کرده است و خواستارِ انجام تحقیقات گسترده در زمینه رشته دانشگاهیِ "مطالعاتِ‌پسااستعماری" نیز شده است. 

در این میان باید به این مساله اشاره کنیم که تهدید و خطر علیه آزادی دانشگاهی، صرفا به اتحادیه اروپا و کشورهای عضوِ آن محدود نیست. در ایالات متحده آمریکا و انگلستان نیز که سال ها خود را به عنوان استانداردهای اساسی در بحث آزادی دانشگاهی در جهان معرفی کرده اند، اینگونه به نظر می رسد که قانونگذاران، تمایل زیادی دارند در بحث "آزادی دانشگاهی"، رویه ای نظیرِ رویه های جاه طلبانه و محدودکننده رژیم مجارستان را در پیش گیرند. در آمریکا، برخی نهادهای قانونگذارِ ایالتی که در کنترل جمهوریخواهان قرار دارند قویا تلاش می کنند که آموزش دروس و دوره های مرتبط با "مطالعات انتقادی نژادی" و شمار دیگری از رشته های دانشگاهی را قدغن سازند و حتی دروس مدارس را نیز عمیقا تحت نظر دارند و به دنبال ایجاد محدوددیت های خاص در آن ها هستند. 

در انگلستان نیز دولت این کشور به تازگی یک متن و سند بنیادین به نامِ "آموزشِ عالی: آزادی بیان و آزادی‌دانشگاهی" را منتشر کرده که در بطنِ خود خواستار ایجادِ محدودیت های بنیادین برای آزادی دانشگاهی و آکادمیک در دانشگاه های بریتانیا است. در بحث مدیریت فضای دانشگاهی بریتانیا نیز اگرچه "بوریس جانسون" نخست وزیر بریتانیا، یک افسر نظامی را نظیر دولت مجارستان به سمت های عالی مدیریتی در نهادهای دانشگاهی منصوب نخواهد کرد، با این حال، وی به احتمال زیاد فردی را بر می گزیند که از قدرت و سبقه کاری قابل قبولی در چهارچوبِ حزبِ متبوعش برخوردار باشد(فردی سیاسی و نَه علمی را به سمتِ مذکور منصوب می کند). امری که نشان می دهد اساسا مدیریت فضای دانشگاهی در بریتانیا نیز توسط دانشگاهیان انجام نمی شود. 

بحران آزادی علمی و آکادمیک در غرب، تا حدی مربوط به مسائل سیاسی و نظارتی است که به دنبال ایجاد تهدیدها و محدودیت های قانونی در امر تحقیق و آموزش هستند. این رویه ها در بطنِ خود، حملاتی آشکار علیه این ایده اساسی هستند که تاکید می کند علم و دانش، خیر و منفعت عمومی برای همگان و اعضای یک جامعه را در بردارد. با این حال، حمله به آزادی دانشگاهی در غرب، از یک بُعد فکری و روشنفکرانه نیز برخوردار است. این مساله تا حد زیادی ریشه در این مساله دارد که یک فهمِ مشترک در مورد اینکه چگونه آزادی دانشگاهی، بایستی با زمان حال و مقتضیات آن سازگار شود، وجود ندارد. 

آزادی دانشگاهی یک چالش جهانی است با این حال، "اروپا" با این مساله به طور خاص مشکل دارد. در اروپا، آموزش عالی با ایجادِ "منطقه اموزش عالی اروپا" که در سال 1999 ایجاد شد، عمیقا دگرگون شده است. این نهاد که اکنون از 49 کشور تشکیل شده، زمینه و فضایی مشترک میان کشورهای عضو با مدل ها و استانداردهای مشترک، تبادلات دانشگاهی گسترده، و نهادها و مقررات مشترک ایجاد می کند که فراتر از حوزه های قضایی ملی و سنت های دانشگاهی است. 

با این حال، علی رغم این تغییراتِ قابل توجه، کارِ توسعه(نظریِ) مفهوم مشترکِ "آزادی دانشگاهی" که مناسب با زمان و دوره فعلی باشد، تاکنون محقق نشده است. در عوض، عمیقا به مفهوم آزادی دانشگاهی بی اعتنایی شده و حتی توافق و اجماع نظری در مورد معنای آن نیز حاصل نشده است. چه به سیاست های آموزش عالی کشورهای اروپایی بنگریم و چه حتی سیاست های خودِ دانشگاه ها را بررسی کنیم، به وضوح مشاهده خواهیم کرد که هیچگونه دیدگاه مشترکی راجع به مفهوم "آزادی دانشگاهی"، اساسا وجود ندارد. حتی هیچ دیدگاه مشترکی در مورد اینکه چرا این مفهوم در دوران فعلی، امری ضروری برای فضای دانشگاهی و علمی است نیز وجود ندارد. 

دشمنانِ آزادی دانشگاهی عمیقا از این خلا، سود می برند و از آن در راستای اهداف و منافع سیاسی خود استفاده می کنند. هنگامی که کمیسیون اروپایی در سال 2017 از دولت مجارستان به دلیل نقض آزادی دانشگاهی، اعلام شکایت کرد، به طور خاص به این مساله اشاره کرد که "دانشگاهِ اروپای مرکزی" به زور و اجبار، از مجارستان اخراج شده است. با این حال، دولت مجارستان به این نکته اشاره داشته که اساسا اتحادیه اروپا صلاحیت ندارد در این رابطه علیه مجارستان موضع گیری کند. دلیل آن هم این است که اتحادیه اروپا تاکنون هیچ تعریقی در مورد مفهومِ آزادی دانشگاهی، چه به صورت قانونی و چه به طرق دیگر، ارائه نکرده است. از این رو، اتحادیه اروپا نمی‌تواند با استناد به یک مفهوم خیالی، دولت مجارستان را به نقض آزادیِ دانشگاهی متهم کند. 

جدای از این ها، "فردریک ویدال" وزیر آموزش فرانسه، حملات خود را علیه دانشگاه های فرانسوی صرفا با محرک‌های سیاسی و حقوقی انجام نمی دهد(مثلا او می گوید برخی رشته های دانشگاهی باید شدیدا محدود و منع شوند زیرا موجب توسعه تروریسم و یا نقض حاکمیت قانون می شوند)، بلکه او همچنین با تعاریفِ خاص خود از مفهوم آزادی آکادمیک و دانشگاهی نیز عملا به تضعیف این مفهوم و دانشگاه های فرانسوی می پردازد. دولت فرانسه با استفاده از یک تاکتیکِ آشنا که عمدتا توسط راست های افراطیِ این کشور به کار گرفته می شود، حملات خود علیه آزادی دانشگاهی در این کشور را در قالب یک پروژه پژوهشی انجام می دهد. در واقع، آن ها با استفاده از مفهوم آزادی دانشگاهی در راستای اهداف و منافع خود، عملا به این مفهوم حمله می کنند. دولت فرانسه از این طریق، به نوعی اینگونه به افکار عمومی نشان می دهد که در راستای اهداف و اغراض سیاسی به برخی رشته ها و تحقیقات دانشگاهی حمله نمی کند بلکه عملا با انجام پژوهش های دانشگاهی است که سعی دارد با آن ها برخورد و مقابله کند. 

این راهبرد اخیرا در انگلستان نیز شاهدِ مثال هایی بوده است. در سال 2017، "کریس هیتون هریس"، یک نماینده محافظه کار انگلیسی، درخواست کرد که تمامی دانشگاه های انگلیس باید برنامه درسی خود را به همراه نامِ تمامی اساتیدی که راجع به مساله "برگزیت" تدریس می کنند، ثبت کرده و به مقام های عالی رتبه این کشور تقدیم کنند. وی پس از آنکه با واکنش های سیاسی و انتقادی فراوانی در این رابطه رو به رو شد، تاکید کرد که این پیشنهاد را با هدف انجام تحقیقات علمی مطرح کرده است. 

دانشگاه ها نباید به نهادها و مراکز سیاسی تبدیل شوند. با این حال برای اینکه آن ها را از حملات گسترده علیه آزادیشان در امان نگه داریم، باید دست به اقدامات و کنش سیاسی بزنیم. این مساله نیز به این دلیل است که مفهوم آزادی دانشگاهی، تا حد زیادی یک مساله سیاسی است. پیگیری آزادانه و خالی از فشارِ دانش به عنوان یک خیر و منفعتِ عمومی، برای عملکرد و کارکردِ بهترِ دموکراسی ها، کاملا لازم و ضروری است. 

در این چهارچوب، آنچه که غرب در برهه کنونی به شدت به آن نیاز دارد، ارائه تعریفی مشترک از مفهوم "آزادی‌دانشگاهی" است. در صورتِ استقرار یکچنین تعریفی، بدون تردید دولت های خودکامه ای نظیر دولت مجارستان قادر نخواهند بود آزادی دانشگاهی در این کشور را شدیدا نقض کنند(به دلیل عدمِ وجودی تعریفی واحد در این رابطه). بدون تردید مفهوم آزادی دانشگاهی در برهه کنونی در غرب، به دلایل زیادی تحت حمله قرار گرفته است. قبل از اینکه خیلی دیر شود، بایستی کاری انجام داد و از پیروزی سواستفاده گرانِ در این رابطه جلوگیری نمود». 

*لینک: 

https://www.project-syndicate.org/commentary/academic-freedom-crisis-in-west-by-liviu-matei-2021-03