با پیروزی جو بایدن در انتخابات ریاست جمهوری آمریكا، یكی از موضوعات مورد بحث تغییرات احتمالی سیاست خارجی ایالات متحده است. دونالد ترامپ بعد از به قدرت رسیدن مجموعه گسترده‌ای از تحولات را در روابط و تعاملات خارجی پدید آورد و آمریكا را نیز از تعدادی معاهدات، توافقنامه و سازمان های بین المللی خارج كرد.

از جمله می توان به خروج آمریكا از پیمان تجاری اقیانوس آرام، پیمان اقلیمی پاریس، سازمان یونسکو، توافق نیویورک و نادیده گرفتن شرایط مهاجرین، شورای حقوق بشر، پیمان نفتا، پیمان منع موشک‌ های هسته ‌ای میان‌برد، سازمان جهانی بهداشت و ... اشاره كرد.

یكی از اقدامات بحث‌برانگیز دونالد ترامپ خروج از برجام در 18 اردیبهشت 1397 بود. بعد از خروج نیز بارها دولت آمریكا مبادرت به اعمال تحریم علیه ایران كرد و شرایط به گونه‌ای پیش رفت كه اخیراً رابرت اوبراین،مشاور امنیت ملی آمریکا در پاسخ به ادعایی درباره دخالت ایران در انتخابات آمریكا اذعان داشت این کشور گزینه چندان دیگری برای اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران ندارد.

با این وجود انتظار می‌رود در ماه های پیش‌رو و تا پیش از تحویل قدرت، مجموعه‌ای از تحریم‌های جدید توسط دولت ترامپ علیه ایران اعمال شود. وبسایت آکسیوس اخیراً در گزارشی مدعی شده بود كه  ترامپ معتقد است تحریم‌ها احیای توافق هسته‌ای را برای دولت جدید سخت‌تر خواهد كرد.

اما سوال اصلی این است دیدگاه دولت جو بایدن نسبت به برجام چیست و آنها چه سیاستی در قبال توافق هسته‌ای در پیش خواهند گرفت.

در این باره می توان به سه سناریو اشاره كرد:

بازگشت بدون قید و شرط آمریكا به برجام

یكی از سناریوهای مطرح بازگشت بدون چون و چرای دولت آمریكا به توافق هسته‌ای است. با توجه به این كه توافق برجام بعد از مذاكرات و رایزنی‌های طولانی بین كشورهای مختلف بدست آمده و همچنین قطعنامه 2231 از آن حمایت كرده، از دیدگاه مسئولان ایرانی ضرورت دارد هیچ تغییری در محتوای آن  صورت نگیرد و دولت آمریكا نیز به همین توافق برگردد.

حسن روحانی، روز سه شنبه 20 آبان ماه در بیستمین اجلاس سران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای که به صورت مجازی برگزار می شد در توصیه‌ای به دولت جدید آمریكا گفت: بازگشت به قانون‌مداری، مقررات و تعهدات شناخته شده بین المللی، احترام به حقوق ملت‌ها و جبران خسارت وارده از الزامات ترمیم اعتبار جهانی آمریکاست.

اگر چه ایران بدنبال خروج آمریكا از برجام متحمل خسارات‌های فراوانی شد اما مسئولان كشورمان طی چند سال اخیر و بعد از خروج واشنگتن از توافق بارها بیان داشته اند كه در صورت بازگشت آمریكا به صورت كامل به آن پایبند خواهند بود.

پاشنه آشیل این سناریو شكنندگی اقتصاد ایران در سال‌های اخیر و حداقل امتیازاتی است كه در توافق به ایران داده شده كه دولت آمریكا تمایل به حذف آنها را دارد. از موضع‌گیری مقامات آمریکایی نیز مشخص است که طرفدار چنین سناریویی نیستند.

تغییر در توافق هسته ای و سپس بازگشت به آن

تغییر در توافق هسته‌ای، سناریوی مطلوب آمریكاست. این مسئله وجه مشترك دولت دونالد ترامپ و جو بایدن نیز می‌باشد. به طور كلی آمریكایی‌ها اعتقاد دارند توافق از نقاط ضعفی برخوردار است و به طور كامل نتوانسته قدرت ایران را مهار نماید. از این رو ضرورت دارد درباره موضوعات موشكی و مسائل منطقه ای نیز مذاكره و توافق صورت گیرد. همچنین آمریكایی‌ها خواهان پایان بندهای معروف به بندهای غروب برجام هستند و در پی دائمی شدن محدودیت‌ها علیه ایران می‌باشند.

اخیراً آموس هوچستن، مشاور ارشد پیشین جو بایدن گفته بود كه بایدن خواستار برخی تغییرات در توافقی است که در سال ۲۰۱۵ انجام شد که شامل تاریخ پایان محدودیت‌های مندرج در آن نیز می‌شود.

البته موضع‌گیری‌هایی نیز در طرف ایرانی جهت تغییر برجام بعضاً دیده شده است. مثلاً حسام‌الدین آشنا، مشاور رئیس جمهوری چندی قبل نوشته بود: ادعای آمادگی آمریکا برای مذاکره بی‌قید و شرط با تداوم شرایط تهدید و تحریم پذیرفتنی نیست.اگر چیزی بیش از برجام می‌خواهند باید چیزهایی بیش از برجام بدهند؛ آن‌هم با تضمین بین‌المللی.»

با توجه به سابقه بدعهدی آمریكا و وابستگی به ابزار تحریم برای پیشبرد اهداف بسیار بعید است وارد شدن به تغییر برجام به نفع ایران در نهایت تمام شود. البته ایران همیشه نسبت به مسائلی مانند مكانیسم ماشه و عدم لغو دائمی تحریم ها و ... منتقد بوده است. بنابراین احتمال این وجود دارد برخی جریانات سیاسی داخلی با چنین حربه‌هایی خواستار تغییر توافق شوند. 

عدم بازگشت به برجام

یكی از سناریوهای دیگر عدم بازگشت به برجام و ادامه وضعیت فعلی است. البته احتمال ادامه چنین شرایطی در حال حاضر بسیار اندك است؛ چرا كه برجام در زمان دموكرات‌ها به نتیجه رسید و همیشه مشاوران و نزدیكان به جو بایدن اذعان داشته اند كه با روی كار آمدن وی، به توافق بازخواهد گشت.

البته همان‌طور كه گفته شد دولت ترامپ در ماه‌های پایانی تمام تلاش خود را انجام خواهد داد تا فرایند پیوستن به برجام را برای دولت بعدی آمریكا بسیار سخت كند اما نمی‌تواند آن را ناممكن سازد.

با جمع‌بندی سناریوهای پیش رو باید گفت اصرار ایران بر اجرایی شدن سناریوی اول یعنی بازگشت بدون قید و شرط به برجام است اما دولت آمریكا در پی تغییر برجام و گسترش دامنه و محتوای آن و سپس پیوستن به آن است. اینكه در نهایت چه اتفاقی رخ خواهد داد نیاز به گذر زمان دارد. اما شاید راهی طولانی و بسیار سخت درباره آینده برجام پیش روی دو طرف باشد.