به گزارش الف، هر چند ماجرای مرگ کودک 11 ساله بوشهری هنوز رمزیابی نشده و حتی برخی نقل قول های تایید نشده از پیگیری فرضیه قتل نیز در این باره خبر داده اند اما از آنجا که مرگ این کودک در صورت تایید، نخستین مورد خودکشی درمیان کودکان نخواهد بود دلایل آن شایسته بررسی است. درباره فوت محمد موسوی زاده، دانش آموز بوشهری، اختلاف نظر جدی وجود دارد. از یک طرف، گفته می شود که این دانش آموز دبستان شهید باهنر در شهرستان دیر استان بوشهر به دلیل نداشتن تلفن همراه برای استفاده از برنامه «شاد» خودکشی کرده است. از طرف دیگر، آموزش و پرورش بوشهر اعلام کرده است که قبلا به این دانش آموز که از یک خانواده کم بضاعت مالی هستند، موبایل به شکل رایگان اهدا شده است و حتی مستندات حضور این دانش آموز در کلاس های مجازی نیز وجود دارد. البته مادر محمد که ادعای آموزش و پرورش را در اهدای یک دستگاه گوشی از سوی مدیر مدرسه رد کرده بود در گفتگویی دیگر با خبرگزاری فارس این موضوع را تایید کرد. در این شرایط پرتناقض، دادستانی وارد عمل شده و اعلام کرده است که انگیزه خودکشی را بزودی کشف و اعلام خواهد کرد.
جدای از دلایل فوت این دانش آموز 11 ساله، مساله مهم این است که اصلا چرا کودکی در این سن و سال که باید تمام فکر و ذکرش، بازی و شادی باشد، به مرحله ای از یاس و سرخوردگی برسد که حاضر شود خودش را حلق آویز کند؟
چند نمونه اخیر از خودکشی کودکان
نکته مهم در پرونده فوت دانش آموز بوشهری که هیچ اختلاف نظری درباره آن وجود ندارد، فقر شدیدی است که این کودک بوشهری تجربه کرده است. البته خودکشی محمد در صورت تایید، تنها نمونه خودکشی کودک در طول یک سال اخیر نیست. هرسال چند مورد از خودکشی کودکان در ایران اتفاق می افتد.
به طور مثال، همزمان با خبر خودکشی این دانش آموز بوشهری، خبر دیگری منتشر شد که یک دختر بچه 10 ساله تابعه افغانستان به اسم مبینا که در محله حاجی آباد امین آباد در استان تهران زندگی می کرد، خودکشی کرده است. دلیل این خودکشی هم فقر شدید خانواده اعلام شده است.
همین چند ماه قبل هم دختر 11 ساله ای به اسم زینب که اهل روستای محروم گلدره در استان ایلام بود، خودش را حلق آویز کرد. او از والدینش خواسته بود که فقط یکبار لباس نو برایش بخرند، اما خانواده زینب حتی در تامین معاش چهار فرزنداشان هم درمانده بودند. مادر زینب که خودش جسد به دار آویخته دخترش را پیدا کرده بود، می‌گوید: «ای کاش گدایی می‌کردیم براش لباس می‌خریدیم تا خودش را نکشد.»
چند ماه قبل هم یک کودک کار 11 ساله در مناطق حاشیه نشین کرمانشاه با خوردن تعداد زیادی قرص متادون خودکشی کرد. گفته می شود پدر این خانواده، معتاد و مادر این کودک هم فوت شده بود. فقر مالی شدید و خلا عاطفی، رامین را در نهایت به سمت خودکشی سوق داد.
ریشه‌یابی خودکشی در کودکان
عوامل متعددی موجب اقدام به خودکشی در کودکان می شود. برخی از موارد خودکشی کودکان به دلیل کنجکاوی، هیجان یا الگو گرفتن از فیلم ها اتفاق می افتد. داستان خودکشی با بازی «نهنگ آبی» را می توان در زمره همین خودکشی ها قرار دارد.
دکتر مریم گرامیان، روانشناس در گفتگو با الف، تاکید می کند: «موارد خودکشی کودکان به دلیل هیجان یا کنجکاوی، بسیار نادر است. اغلب موارد خودکشی کودکان به دلیل فقر شدید خانواده، خشونت زیاد در کانون خانواده، اعتیاد والدین، ازدواج اجباری کودک و زندگی در فضای بسیار متشنج و پراضطراب است. در این خانواده ها کودک به نقطه ای می رسد که حتی ساده ترین آرزوهایش هم محقق نمی شود. او مدام خودش را با هم سن و سال هایش مقایسه می کند و می بیند که نمی تواند مثل آنها باشد. احساس می کند هیچ کسی او را دوست ندارد و وجودش برای کسی هم مهم نیست. این احساس تنهایی عمیق و دیده نشدن، گاهی فراتر از ظرفیت روانی کودک می شود. در چنین شرایطی با حذف فیزیکی خودش، انگار دیگر نمی خواهد این احساسات تلخ هرروزه را تکرار کند.»
او خاطرنشان می کند: «اغلب موارد خودکشی کودکان با برنامه ریزی قبلی اتفاق نمی افتد. یعنی اینطور نیست که مثل بزرگسالان، چندین ماه یا حتی چندین سال به خودکشی فکر کنند و حتی به دنبال کشف راه های کم دردتر برای خودکشی باشند. این سناریو معمولا متعلق به بزرگسالان است، اما اغلب انواع خودکشی در کودکان کاملا لحظه ای و با وقوع یک اتفاق تلخ یا یک دعوا اتفاق می افتد. مثلا فرض کنید کودکی که هر روزش با سرخوردگی می گذرد، دعوا یا کتک خوردن چنین کودکی مثل کبریتی است که در انبار باروت بیفتد. در آن شرایط کودک به شدت احساساتی می شود و در همان اوج احساسات، امکان دارد که تصمیم بگیرد خودش را خلاص کند.»
گرامیان یادآور می شود: «معمولا کودکان از طریق فیلم، رسانه یا صحبت با هم سن و سال‌هایشان، نحوه انجام خودکشی را یاد می گیرند. متاسفانه برخلاف بزرگسالان، اقدام به خودکشی در کودکان با درصد خطای کمتری همراه است. یعنی مثلا گاهی یک فرد بزرگسال صرفا برای جلب توجه اطرافیان، اقدام به خودکشی می کند، اما به طور مثال فقط به میزانی قرص مصرف می کند که در نهایت زنده بماند، اما اغلب کودکانی که به سمت خودکشی می روند، چنین حساب و کتاب هایی انجام نمی دهند.»
نشانه‌های میل به خودکشی در کودکان
کارشناسان معتقدند که با دیدن برخی علایم و نشانه ها می توان تشخیص داد که چه کودکی مستعد اقدام به خودکشی است.
دکتر فریبا خان احمدی، مشاور خانواده در گفتگو با الف به برخی از همین نشانه ها اشاره می کند و می گوید: «اگر کودکی در یک بازه زمانی طولانی، عادت های غذایی اش عوض شود، خلق و خویش تغییر کند، گوشه گیر شود، بازی های محبوبش را انجام ندهد و به یکباره از جمع گریزان شود، اینها می تواند نشانه هایی از مستعد بودن کودک به خودکشی باشد. البته این حرف به این معنی نیست که هر کودکی که این علایم را داشت، مشکوک به اقدام به خودکشی است، بلکه منظور این است که اگر کودکی در بستر یک خانواده با آسیب اجتماعی شدید زندگی می کند و این علایم هم در او بروز پیدا کند، آن وقت چنین کودکی می تواند مستعد به انجام خودکشی باشد.»
او تاکید می کند: «از دیگر علایم هم این است که یک کودک در بستر یک خانواده فقیر یا پر از آسیب های اجتماعی دیگر، به یکباره وسایلی که همیشه برایش بسیار ارزشمند بودند، به دیگران می بخشد. همچنین در کودکی که قبلا اقدام به خودکشی ناموفق داشته، احتمال اقدام دوباره برای خودکشی بسیار بالاتر از سایر کودکان است. همچنین اگر کودکی با زبان جدی یا حتی با زبان شوخی از خودکشی اش صحبت کرد، نباید این حرف های به ظاهر کودکانه را نادیده گرفت. گاهی همین حرف ها یک پیش آگاهی جدی از خودکشی است.»
شکی نیست که ارائه خدمات روان درمانی به کودکانی که مشکوک به انجام خودکشی هستند، می تواند شرایط روانی آنها را بهبود ببخشد، اما واقعیت این است که تا وقتی عوامل اجتماعی خودکشی کودکان، یعنی فقر، اعتیاد والدین و خشونت در خانواده مهار نشود و نهادهای اجتماعی برای کمک به این کودکان و این خانواده ها پیشقدم نشوند، روان درمانی برای این کودکان صرفا یک مسکن زودگذر خواهد بود.
