در واپسین سال فعالیت شورای شهر پنجم تهران، حالا شاید بتوان قضاوتی بهتر و کارشناسی از کارنامه این شورا داشت. حدود سه سال پیش، قاطبه مردم پایتخت به لیستی رای دادند که برخی از اسامی آن، کاملا ناشناخته بود. اعضای این شورا، مواضعی مشابه با دولت فعلی داشتند و همان ادبیات و شعارهای اصلاح طلبی، اعتدال، تدبیر و امید را تکرار کردند. حالا پس از گذشت سه سال، تحول مثبت و تغییر محسوسی در ساختارهای شهری پایتخت، حس نمی شود. حتی اگر به آمارها و برخی اظهارنظرهای خود اعضای شورای شهر نگاه کنیم، می بینیم که در طول سال های اخیر، گشایش محسوسی در حل مشکلات و معضلات شهری پایتخت، ایجاد نشده است.
به گزارش الف، چندی قبل نیز محسن هاشمی رفسنجانی، رئیس شورای شهر تهران با صراحت اعلام کرد: «در طول سه سال اخیر حتی یک کیلومتر مترو در پایتخت ساخته نشده و در طول هفت سال گذشته نیز حتی یک دستگاه اتوبوس به ناوگان حمل و نقل عمومی پایتخت اضافه نشده است. حتی دستگاه‌های حفار مدرنی که برای کندن تونل‌های مترو و ساخت سازه تونل در دوره گذشته از سوی خودم تامین و به کشور وارد شده بود، الان سه سال است که بیکار افتاده و در این سه سال حتی یک کیلومتر مترو در تهران ساخته نشده است. در حالی‌که اصولا ساخت تونل مترو بسیار کم‌هزینه است و مشکل مالی یا اجرایی ندارد.»
هاشمی یادآور شد: «در هفت سال اخیر، حتی یک اتوبوس هم به تهران تحویل داده نشده است. عمر اتوبوس‌های شرکت واحد از پنج سال به 11 سال افزایش پیدا کرده و تعداد آنها از حدود هفت هزار به پنج هزار دستگاه کاهش پیدا کرده است. به همین خاطر حجم مسافر جابه‌جا‌شده با اتوبوس در تهران به دو میلیون نفر رسیده است و وسایل نقلیه شخصی عمدتا جایگزین آن شده‌اند.»
همین دو پاراگراف بالا از زبان رئیس شورای شهر پنجم تهران، کاملا گویای کارنامه این شورا در سه سال گذشته است. وقتی خود هاشمی می گوید حتی یک کیلومتر مترو در سه سال گذشته ساخته نشده و یا حتی یک دستگاه اتوبوس در طول این سال ها به ناوگان حمل و نقل شهری پایتخت اضافه نشده است، این مسائل کاملا گویای پسرفت اوضاع تهران در حوزه امکانات و خدمات شهری است.
مغفول ماندن نقش نظارتی شورای شهر
شورای شهر باید بر عملکرد شهرداری نظارت داشته باشد و با تدوین قوانین و دستورالعمل های کارشناسی، مسیر توسعه خدمات شهری را هموار کند. شواهد نشان می دهد که در این بخش نیز شورای شهر تهران نتوانسته است کارنامه نظارتی خوبی برجای بگذارد.
چندی قبل، رئیس شورای شهر تهران عنوان کرده بود :«اختلافی در نظر و دیدگاه بین شورا و شهرداری وجود ندارد؛ بلکه مشکل اصلی در اجراست. مدیران معمولا در سال آخر به‌ویژه اگر امید زیادی برای بقا و ماندن در دوره بعد نداشته باشند، محافظه‌کار می‌شوند. مدیران فعلی شهرداری که از ابتدا هم جسارت و ریسک‌پذیری زیادی نداشتند. ما فقط می‌توانیم در این سال آخر، شهرداری را تشویق کنیم و حتی هل دهیم که تحرک بیشتری داشته باشد.»
یعنی در نظر بگیرید که تهران در طول سه سال گذشته با پسرفت جدی در حوزه حمل و نقل عمومی مواجه بوده است، اما شورای شهر تهران بجای نظارت جدی بر عملکرد شهرداری، نقش خود را در حد تشویق کننده شهرداری، پایین آورده است. انتظار می رود که شورای شهر به عنوان نمایندگان مردم در پارلمان محلی، حافظ منافع مردم باشند و با خاطیان برخورد کنند، نه اینکه بگویند «فقط می توانیم آنها را هل بدهیم تا تحرک بیشتری داشته باشند.»
وقتی می خواهیم عملکرد شورای شهر را بررسی کنیم، باید به عملکرد شهرداری نگاه کنیم. رئیس شورای شهر تهران هم با اشاره به همین موضوع، تاکید می کند: «طبیعی است بروز و ظهور عملکرد شورای پنجم، در بیلان شهرداری بعنوان بازوی اجرایی مدیریت شهری، تبلور می یابد.»
البته شورای شهر تهران می گوید بخشی از دلایل حل نشدن معضلات شهری و بروز نارضایتی ها به دلیل تغییر مکرر شهردار تهران، بوده است.
هاشمی تاکید می کند: «به دلیل بی ثباتی و تغییرات شهردار در سه سال گذشته و همچنین فاصله عملکرد موجود با عملکرد مطلوب، نارضایتی ها و انتقاداتی وجود دارد که شورای پنجم شنونده و پذیرای نظرات کارشناسی است.»
دفاع شورای شهر از عملکرد سه ساله
اواخر پاییز سال گذشته بود که محمدرضا جوادی‌یگانه، معاون فرهنگی و اجتماعی شهرداری تهران با اشاره به نظرسنجی جهاد دانشگاهی، اعلام کرده بود که نمره رضایت مردم شهر تهران از عملکرد شهرداری تهران حدود 11 درصد است که عدد خوبی نیست.
با این وجود، محمد سالاری، عضو شورای پنجم شهر تهران در دفاع از عملکرد شورای شهر می گوید: «در این دوره با توجه به انسجام و هماهنگی بین شورا و شهرداری، برنامه پنج‌ساله سوم را در چند محور تدوین کردیم. من تاکید دارم در این چند بخش موفق بوده‌ایم. جلوگیری از شهرفروشی، سلیقه‌گرایی و تصمیم‌های دلبخواهی شهرداران مناطق و مدیران و ... از اقدامات مهم شورای پنجم است که همین اقدامات حالا ما را به اتهام «قفل‌کردن شهر» رسانده و همین اقدام یعنی شورا مسیر درست را رفته است.»
سالاری معتقد است که در این دوره از شورای شهر، شفافیت بیشتر و فساد کمتری وجود داشت. او خاطرنشان می کند: «در دوره قبل شورا، شهردار بدون مصوبه و اطلاع شورا واگذاری‌های گسترده‌ای در املاک داشت و اجازه بهره‌برداری از املاک مردم را به عناوین مختلف و به افراد حقیقی و حقوقی داده بود. در این دوره این مسیر بسته شد و تعدادی هم برگشت داده شد. همچنین حالا دیگر پیمانکاران به هر نحوی که دلشان بخواهد، قرارداد ندارند و از آنجایی که دیگر راه ترک تشریفات باز نیست و باید رسمی در مناقصه بیایند و قرارداد را منتشر کنند، تمایل چندانی به کار با شهرداری ندارند و حالا شهرداری باید دنبالشان برود! همین موارد موضوعات مهم نگرانی برای شهرداری است، اما مسیر درستی است که شورا در آن قدم گذاشته است. اتفاقا بخشی از نارضایتی‌ها از شهرداری به دلیل همین مواردی است که مطرح کردم، زیرا منافع عده زیادی را قطع کرده است.»
او تاکید می کند: «در این دوره پروژه‌های خرد و محلی زیادی برای نوسازی و بهسازی محلات انجام شده و تلاش کرده‌اند تا تهران را زیست‌پذیرتر کنند. به عنوان مثال سابقه نداشته که شهرداری در این شرایط مالی در مناطق فرسوده با بافت متراکم، تملک برای ایجاد زیرساخت محلی داشته باشد. معتقدم که شورای پنجم در وظیفه اصلی خود یعنی حوزه نظارتی موفق بود و دنباله‌رو شهردار نبود.»
محیط زیست پایتخت در اولویت آخر
بسیاری از کارشناسان شهری تاکید دارند که در طی چندین دهه، فکری به حال مشکل آلودگی هوای تهران نشده است. در دوره اخیر مدیریت شهری نیز همین بی توجهی به بحث حفظ محیط زیست پایتخت، ادامه داشته است.
محمد قاسم زاده، کارشناس مدیریت شهری نیز در گفتگو با «الف» به همین مساله اشاره می کند و تاکید دارد: «مهم ترین مساله در مدیریت شهری، حفظ سلامت شهروندان است. در این بخش متاسفانه شاهد هستیم که در طی چند سال اخیر، تغییر محسوسی در حل مشکل آلودگی هوای پایتخت، صورت نگرفته است. به دلیل نوسازی نشدن ناوگان حمل و نقل عمومی، وضعیت آلودگی هوای پایتخت نیز تشدید شده است.»
او یادآور می شود: «کم شدن ترافیک شهری به حفظ محیط زیست، ارتقای سلامت جسمی و روانی شهروندان پایتخت، منجر می شود. در این حوزه نیز شاهد هستیم که در طی چند سال اخیر، ترافیک سنگین پایتخت، کنترل نشده است.»
قاسم زاده از زوایه دیگری هم به مشکلات شهری تهران نگاه می کند و می گوید: «درست است که در حوزه مدیریت شهری با ضعف مدیریت مواجه هستیم، اما واقعیت این است که بخش عمده ای از مشکلات شهری تهران به دلیل ازدحام فعالیت های تجاری، اقتصادی و اداری در پایتخت است. در صورت انتقال پایتخت و توسعه متوازن شهرها و روستاهای کشور، مهاجرت معکوس شکل می گیرد و در آن صورت، مشکلات شهری تهران نیز کمتر خواهد شد.»
حدود یک سال دیگر به پایان فعالیت شورای شهر پنجم تهران باقی مانده است. در این مدت باید منتظر ماند و دید که آیا در طول این یکسال، تحولی در افزایش دسترسی مردم به خدمات شهری اتفاق می افتد یا اینکه در بر همان پاشنه سه سال قبل خواهد چرخید؟