ایلنا نوشت: این روزها خرید مسکن برای حقوق‌بگیران، به معادله‌ای ناموزون و بدچهره تبدیل شده است. یک طرف این معادله قیمت واقعی مسکن سنگینی می‌کند و در طرف دیگر آن، ذهن مجهول خریدار، درجا می‌زند. مستاجری که حقوقی ثابت و زیرخط هزینه‌های زندگی را در انتهای ماه به تماشا می‌نشیند، هیچگاه در ذهن خود با این معادله بدشگون کنار نمی‌آید؛ اما رنج ناشی از عدم درک آن را در ثانیه به ثانیه پردازش‌های ذهنی‌اش مرور می‌کند.
بیراه نیست اگر بگوییم خانهدار شدن در کلان‌شهرها در خواب هم شدنی نیست؛ چراکه ذهن مستاجران قدرت رویاپردازی را هم از دست داده است؛ حتی طرحی مانند «مسکن مهر» هم برای پاسخگویی به نیاز رو به رشد، خانهدار شدن کافی نیست و نمی‌تواند جایگزینی همه‌جانبه برای این معادله باشد؛ اما از سال گذشته «دولت دوازدهم» از طرحی رونمایی کرد که به گفته مقام‌های «وزارت راه و شهرسازی» به صورت عام دهکهای کم درآمد و به صورت خاص کارگران، بازنشستگان، زنان سرپرست خانوار، معلمان و... را خانهدار می‌کند.
یکی از جنبه‌های مهم «طرح اقدام ملی مسکن» از سوی وزارت و راه شهرسازی، خانهدار شدنِ ۲۰۰ هزار کارگر و بازنشسته عنوان شده است. این بخش از طرح، با همکاری «وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی» پیش می‌رود؛ وزارتخانه‌ای که متولی نظارت بر رفاه و معیشت کارگران و بازنشستگان ۳ صندوق کشوری، فولاد و تامین اجتماعی است، اما حیطه وظایفش گسترده است؛ به این معنی که باید وضعیت رفاه گروه‌های غیرکارگر را هم بررسی کند و در صورت نیاز آنها را زیر پوشش نهادهای حمایتی زیرمجموعه خود ببرد. حالا مدتی است که گروه‌های هدف این وزارتخانه، برای خانهدار شدن مورد توجه قرار گرفته‌اند.
برای واکاوی در جنبه‌های گوناگون طرح اقدام ملی مسکن با «ابراهیم صادقی فر» معاون فرهنگی و اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی گفتگو کردیم.
وی بر این عقیده است که در صورت به میدان نیامدن دولت، دهکهای پایین درآمدی هیچگاه خانهدار نمی‌شوند.
تاکنون چه نفر برای صاحب خانه شدن از طریق همکاری مشترک وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و وزارت راه و شهرسازی اقدام کرده‌اند و صلاحیت چه تعداد از آنها احراز شده است؟
به صورت کلی، تعداد کل متقاضیان طرح اقدام ملی مسکن، که ثبت نام خود را کامل کرده‌اند، ۹۲۷.۲۷۶ نفر است که از این تعداد، ۵۴.۸۷۳ مورد رد درخواست شده‌اند و ۵۸۷۶ مورد هم حذف شده‌اند. تعداد کل ثبت‌نام شدگان در دست بررسی و اقدام ۸۴۷.۷۲۲ مورد است که ۷۳۱.۸۳۰ نفر از آنها مرد و ۱۱۵.۸۹۲ نفر زن هستند. از این ۸۴۷ هزار و ۷۷۲ مورد، ۳۵۸.۷۰۰ نفر کارگر دارای کد کارگاهی هستند. از آنجا که زنان سرپرست خانوار، متقاضیان دهکهای ۱ تا ۳ درآمدی، متقاضیان دهکهای ۴ و ۵ درآمدی و متقاضیان دهک ۶ درآمدی در طبقه‌بندی دریافت کنندگان مسکن بسیار اهمیت دارند، می‌توانیم در آماری که ارائه شد، ریزتر شوم. بر این اساس، از مجموع ۸۴۷ هزار و ۷۲۲ نفری که پرونده آنها در دست بررسی و اقدام است، ۶۲.۵۸۹ نفر زن سرپرست خانوار هستند که از این تعداد ۸۹۵۱ نفر کارگر هستند. همچنین از این میان ۱۱۲.۴۶۵ نفر جز دهک ۱ تا ۳ درآمدی هستند که ۲۱.۷۲۴ نفر از آنها کارگر محسوب می‌شوند. ۲۵۵.۷۵۶ نفر از آنها متعلق به دهکهای ۵ و ۶ درآمدی هستند، که ۱۰۹.۴۷۷ نفر از آنها کارگر هستند. ۱۵۴.۷۳۸ متقاضیان دهک ۶ درآمدی هستند که از این تعداد ۸۰.۵۸۴ نفر کارگر محسوب می‌شوند.
در هماهنگی‌هایی که میان وزارت کار با دستگاه‌های مرتبط، در راس همه آنها وزارت راه و شهرسازی وجود دارد، این ۳۵۸ هزار و ۷۰۰ نفر کارگری که شامل این ۴ گروه می‌شوند، به اضافه ۳۶۴ هزار و۸۱۲ نفر که کارگر نیستند؛ اما در این ۴ گروه جای می‌گیرند، مورد حمایت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی قرار می‌گیرند؛ البته وزارت کار بازنشستگان کشوری، تامین اجتماعی و فولاد را به عنوان بازنشستگان صندوق‌های زیرمجموعه خود در این طرح، درنظر دارد. در واقع هم برای خانهدار شدن کارگران و هم برای خانهدار شدن بازنشستگان مدل‌های ۹ گانه‌ای را تعریف کرده‌ایم، اما برای بازنشستگان برنامه‌ریزی جداگانه داریم.
تقسیم کار وزارت کار با صندوق‌های بازنشستگی که نام بردید چگونه است؟ آیا قرار است که صندوق‌های کشوری، تامین اجتماعی و فولاد از خانهدار شدن بازنشستگان خود در طرح اقدام ملی مسکن حمایت کنند یا این صرفا نوعی دسته‌بندی بازنشستگان است؟
کل زیرمجموعههای وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی وارد کار شده‌اند و قرار است که در کنار حمایت‌های این وزارتخانه به گروه‌های هدف خود خدمات بدهند؛ البته بازنشستگان این صندوق‌ها، از حمایت‌هایی که وزارت کار برای آنها در نظر گرفته است، بهره‌مند می‌شوند؛ اما صندوق‌ها هم هر یک جداگانه امتیازاتی را برای بازنشستگان خود درنظر می‌گیرند. آنچه در این مرحله مسلم است، اقدام مشترکی است که میان وزارت کار و راه و شهرسازی برای خانهدار شدن کارگران انجام می‌گیرد اما باید گفت که بازنشستگان با توجه به مشخص بودن صندوق‌‌هایشان، بسیار راحت‌تر از کارگران، شناسایی می‌شوند و به این دلیل که فیش‌های حقوقی‌شان در زیرمجموعههای وزارت کار، ثبت شده و تمام آیتم‌های آنها مشخص است، می‌توانند با شرایط بهتری تسهیلات خانهدار شدن در طرح اقدام ملی مسکن را دریافت کنند.
در پیشبرد این طرح تقسیم وظایف وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و وزارت راه و شهرسازی چگونه است؟
متقاضیان خرید مسکن در بلوک‌هایی که به واسطه هدایت وزارت راه و شهرسازی ساخته میشود، اسکان می‌یابند. وزارت کار، هم در هدایت ساخت مسکن به وزارت راه و شهرسازی و هم به متقاضی، در تسهیل خرید کمک می‌کند. همچنین، وزارت کار احراز شرایط متقاضیان و دهک‌‌بندی را انجام داد و فهرست واجدان شرایط را به وزارت راه و شهرسازی ارسال کرد؛ اما این وزارتخانه در مراحل ۴ گانه بعدی هم کمک می‌کند. برای نمونه گرچه تامین زمین برای ساخت مسکن، مسئولیت وزارت راه و شهرسازی است اما وزارت کار چند زمین که می‌شناخت را معرفی کرد.
در همین حال، با وجود اینکه تسهیلات بانکی ۱۰۰ میلیون تومانی برای متقاضیان در نظر گرفته شده است؛ اما وزارت کار هم در این بخش به جامعه هدف خود کمک می‌کند تا این خوان را رد کنند. برای نمونه تلاش می‌کنیم که برای دهکهای اول تا سوم درآمدی، کمک‌های بلاعوض دریافت کنیم یا حداقل کمک کنیم که با درصد سود بانکی بسیار پایین‌تر و مبلغ بالاتر، تسهیلات دریافت کنند. همچنین شرایط خوبی را برای دهکهای چهارم و پنجم درنظر می‌گیریم و دهک ششم را هم زیر پوشش این حمایت می‌بریم؛ اما عددی که متقاضیان به عنوان سود بانکی می‌پردازند و میزان تسهیلاتی که دریافت می‌کنند، برای این ۳ گروه متفاوت است.
در ایران، یکی از بزرگترین مصائب طرح‌های ساختن مسکن برای کم درآمدها، گران شدن مصالح است. به ویژه در سال‌های گذشته در این حوزه شاهد عدم تعادل‌های بزرگتری هستیم؛ به نحوی که قیمت تمام شده مسکن تا حد زیادی تابع قیمت نهاده‌های ساختمانی است. در تقسیم کاری که میان وزارت کار و وزارت راه شهرسازی ترسیم کرده‌اید، این بخش چه جایگاهی را دارد؟
وزارت راه و شهرسازی «بازار تهاتر ایرانیان» را راه انداخته است. سازندگان طرح اقدام ملی مسکن می‌توانند به سامانه‌ای که به این منظور راه‌اندازی شده است، مراجعه کنند و مصالح مورد نیاز خود را با تخفیف ۱۵ الی ۳۰ درصدی خریداری و اقساط آن را طی ۳ سال پرداخت کنند. وزارت کار هم بازاری را در این زمینه طراحی می‌کند. برای پیشبرد کار، وزارت راه و شهرسازی ۵ سازنده و وزارت کار هم «هلدینگ تراز پی‌ریز» را معرفی کرده است. مجموعه‌های ساختمانی و عمرانی دیگر وابسته به مجموعه‌های وزارت کار، مانند «شرکت سرمایه‌گذاری خانه‌سازی ایران»، «شرکت ایران سازه» و از آن طرف، «اتحادیه اسکان»، تعاونیها و انبوه‌سازان هم می‌توانند در این طرح مشارکت داشته باشند؛ اما باید از هلدینگ تراز پی‌ریز به عنوان هماهنگ کننده قسمتی از کار را بگیرند. بنابراین هرکدام از اینها که امکان نصب کارگاه را داشته باشند، می‌توانند عقد قرارداد کنند؛ تفاوتی هم نمی‌کند که تعاونی باشد یا اسکان باشد یا مجموعه‌های وزارت کار.
ساخت واحدهای مسکونی چه زمانی به پایان می‌رسد؟ این پرسش را از این جهت مطرح می‌کنم که عمر دولت دوازدهم به عنوان کلیدزننده طرح اقدام ملی مسکن، چند ماه دیگر پایان می‌یابد.
بالاخره پروژه ساختمانی زمان بر است و بخشی از آن در دولت دوازدهم انجام میشود؛ اما مهم این است که افراد کم درآمد از این طرح استقبال کرده‌اند و عقد قرارداد با متقاضیان خانهدار شدن آغاز شده است؛ به ویژه اینکه وزارت راه و شهرسازی زمینهایی با متراژ کوچک تدارک دیده است، که در اختیار یکسری از متقاضیان قرار می‌گیرد تا آنها برای خود خانه بسازند. در واقع در طرح اقدام ملی مسکن علاوه بر اینکه با هدایت دولت توسط شرکت‌های خصوصی و دولتی و تعاونیها، خانه‌سازی میشود، عده‌ای می‌توانند به صورت خویش سازنده وارد کار شوند؛ البته زمین‌های کوچکی از سمت وزارت کار به طرح معرفی می‌شوند.
نگران نیستید که دولت بعد، جدا از اینکه چه گرایش سیاسی داشته باشد، نخواهد یا نتواند این طرح را به پایان برساند و کار را رها کند؟
نه این امکان ندارد، چون دولت با سازندگان قرارداد می‌بندد و متقاضیان هم برای دریافت تسهیلات با بانک طرف قرار هستند. بافت این طرح به گونه‌ای گره خورده است، که آن را به یک طرحی ملی و نه مرتبط با یک دولت، تبدیل می‌کند؛ ضمن اینکه جنبه‌های اجتماعی این طرح بسیار پررنگ است و هر دولتی هم که بر سرکار بیاید، سیاست تامین مسکن برای کارگران، بازنشستگان و گروه‌های کم درآمد جامعه را رها نمی‌کند. مگر دولت‌‌های یازدهم و دوازدهم توسعه و تکمیل مسکن مهر را رها کردند؟ بیشتر حجم تکمیل مسکن مهر در همین دولت انجام شده است. دولت حتی به یکباره تسهیلات طرح اقدام ملی مسکن را پرداخت نمی‌کند که متقاضی فکر کند کار تمام شده است و از این به بعد او می‌ماند و اقساطش، و یک ساختمان نیمه‌کاره!
پرداخت وام مرحله به مرحله و بر اساس میزان تکمیل بنا پرداخت میشود. پرداخت وام هم به این دولت و آن دولت ارتباطی ندارد. در واقع پس از اینکه ثبت‌نام متقاضی انجام شد، بانک با او قرارداد می‌بندد. در ابتدای کار هم سهم آورده هر متقاضی ارزیابی میشود و متراژ واحد هم بر اساس توان مالی او تعیین میشود. وزارت کار هم تنها بسته به اینکه این فرد در چه دهک درآمدی قرار داشته باشد، به او کمک می‌کند تا بتواند از وام با شرایط ویژه استفاده کند؛ حتی این وام در حساب بانکی که برای متقاضیان طرح اقدام ملی مسکن تعریف شده (حساب تامین مسکن) واریز میشود. در نتیجه تسهیلات تنها در همین محل، قابل مصرف است. از آن طرف سازنده با وزارت راه و شهرسازی قرارداد دارد و باید به تعهداتش، پاسخگو باشد.
در طرح ملی اقدام مسکن برخلاف سایر برنامه‌های تامین مسکن، سازنده و مشتری با یکدیگر قرارداد ندارند که از این ناحیه فساد ایجاد شود. سازنده هم پول خود را مرحله به مرحله و بسته به میزان تکمیل کار دریافت می‌کند؛ البته بانک بر ساخت و ساز نظارت می‌کند و در صورت تاییدِ بانک، پول به حساب سازنده واریز میشود. در نتیجه یک خط کشی روشن میان خریدار، سازنده، دولت و بانک وجود دارد. دیگر مانند طرح مسکن مهر، نیست که اگر چند نفر پول ندادند، کل پروژه متوقف شود. در اینجا چه بسا اگر متقاضی اقساطش را پرداخت نکند، بانک قراردادش را فسخ کند.
تا چه اندازه ظرفیت تعاونیها برای مشارکت در طرح اقدام ملی مسکن را جدی گرفته‌اید؟ آیا تعاونیها توان رقابت شرکت‌های عمرانی و انبوه‌سازان را دارند تا بتوانند به موقع تعهداتشان را تحویل متقاضیان قرار دهند؟
معاونت امور تعاون وزارت کار، در حال شناسایی تعاونی‌هایی است که ظرفیت مشارکت در این طرح را دارند. این تعاونیها به هلدینگی که به وزارت راه و شهرسازی معرفی کردیم، معرفی می‌شوند. برای نمونه ممکن است که یک تعاونیِ در استان خوزستان این ظرفیت را داشته باشد که در آبادان و خرمشهر کارگاه نصب کند؛ با این تعاونی وارد قرارداد می‌شویم. اتفاقا در وزارت کار بسیار اصرار داریم که از تعاونیها و انبوه‌سازان استفاده شود. تعاونیها حتی در اینجا مزیت رقابتی دارند و معمولا می‌توانند سازه‌ها را با قیمت پایین‌تری تحویل دهند.
در گرانی تجهیزاتی مانند میلگرد و... و نامشخص بودن چشم‌انداز قیمت ارز، چگونه می‌توانید پایین آوردن قیمت مسکن را برای گروه‌های کم درآمد جامعه تضمین دهید؟
قیمت اولیه ساخت مسکن را وزارت راه و شهرسازی ارزیابی کرده است و بهتر است که از آنها در این مورد سوال کنید؛ اما مطمئنا تغییرات قیمت، در هر پروژه‌ای آزاردهنده است و محاسبات را برهم می‌ریزد؛ اما با تدابیری که وزارت راه و شهرسازی در این مورد اندیشیده است، می‌توانیم نسبت به قیمت تمام شده امیدوار باشیم. بازار کالای تهاتری که وزارت راه و شهرسازی تدارک دیده، به کاهش قیمت تمام شده مصالح کمک می‌کند؛ به ویژه اینکه ۷۰ درصد قیمت سازه را، مصالح به کار رفته در آن تعیین می‌کنند. زمین هم که با قیمت نزدیک به صفر در اختیار سازنده قرار می‌گیرد. وزارت کار هم زمینهایی را که از لحاظ موقعیت جغرافیایی در جاهای بدی قرار ندارند، معرفی کرده است. ساخت ۱۰ هزار واحد هم توسط وزارت راه و شهرسازی در شهرهای جدید پیشنهاد شد که زیرساخت‌های اولیه را دارا هستند. مطمئنا هرجا که وزارت راه و شهرسازی معرفی می‌کند، زیرساخت‌هایش را هم شناسایی کرده است. در اینجا مهم است که مسکن به گونه‌ای جانمایی شود، که ساکنان آنها به وسایل حمل و نقل عمومی دسترسی داشته باشند؛ برای نمونه در شهرهای بزرگ دسترسی به مترو معنا دارد؛ اما در برخی نقاط باید برای دسترسی به تاکسی یا اتوبوس فکری داشت.
تفاهم نامه‌ای هم برای ساخت مسکن کارگری در شهرک‌های صنعتی با سازمان شهرک‌های صنعتی، اتاق تعاون ایران و... داشته‌اید. این طرح به کجا رسیده است؟
در این طرح همکاری میان وزارت کار، وزارت راه و شهرسازی، سازمان شهرک‌های صنعتی و اتاق تعاون شکل گرفته است. پیش‌بینی اولیه ساخت ۱۰۰ هزار واحد است. در آنجا قرار شد که سازمان شهرک‌های صنعتی، زمین‌ها را معرفی کند؛ البته وزارت راه هم در این کار کمک می‌کند. محور ایوانکی، محور اشتهارد، محور شمس‌آباد و محور کاسپین در قزوین شناسایی شده‌اند و آماده کلنگ زنی هستند و کارهای تشریفاتی آغاز شده است؛ البته کار شناسایی ۱۱ محور دیگر هم انجام شده است. این ۱۰۰ هزار واحد کاملا مختص به کارگران است. این واحدها یا در کنار شهرک‌های صعتی ساخته می‌شوند یا در اولین آبادی نزدیک به شهرک‌های صنعتی؛ در واقع دولت، شهرِ کارگری جدیدی را نساخت؛ بلکه اولین آبادی که ظرفیت ساخت مسکن را دارد، شناسایی کرد.
در توافق اولیه‌ای که به وزارت راه و شهرسازی داشتید، قرار بود که برای ۲۰۰ هزار کارگر و بازنشسته مسکن ساخته شود، چه شد که سقف را رد کردید؟
۲۰۰ هزار واحد به ۳۵۸ هزار واحد رسیده است؛ اما این عدد می‌تواند به بالاتر هم میل کند. من فکر می‌کنم که به ۹۰۰ هزار واحد هم برسد. با توجه به امتیازاتی که برای متقاضیان در نظر گرفته‌ایم، امیداورم به این عدد برسد. به هرشکل وزارت کار باید فکری به حال خانهدار شدن دهکهای اول تا ششم درآمدی داشته باشد. اگر دولت به اینها کمک نکند، هیچگاه صاحب‌خانه نمی‌شوند. دهکهای اول تا سوم، برای خانهدار شدن، باید ۱۰۰ سال منتظر بمانند.
در طرح اقدام ملی مسکن چندساله خانهدار می‌شوند؟
وزارت راه و شهرسازی در این مورد ارزیابی‌های خود را انجام داده است؛ اما عددی اعلام نشده است.
