ساز و کار موسوم به بازگشت خودکار تحریم‌ها که به «مکانیسم ماشه» یا «اسنپ‌بک» نیز معروف است به دنبال بازگرداندن تمامی قطعنامه‌های تحریمی علیه جمهوری اسلامی ایران است که پس از حصول برجام بین ایران و گروه ۱+۵ به حالت تعلیق در آمده بودند.

البته دیپلمات‌های اروپایی و برخی از مقامات آمریکایی نیز به این نکته اذعان داشته‌اند که در پی خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت ۱۳۹۷ دیگر این کشور جزو طرف‌های مشارکت کننده در این توافق نیست و نمی‌تواند از بندهای آن برای بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران استفاده کند.

روس‌ها و چینی‌ها نیز قبل از ارائه قطعنامه پیشنهادی آمریکا به شورای امنیت در اظهارنظرات متعدد این تلاش‌های واشنگتن را سازنده نخوانده و بارها تأکید کردند که آمریکا از هیچ حقی برای درخواست از شورای امنیت سازمان ملل متحد به منظور بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران برخوردار نیست.

اما مقام‌های کنونی دولت آمریکا با این ادعا که در متن قطعنامه ۲۲۳۱ از آمریکا به عنوان «مشارکت‌کننده برجام» یاد شده، عنوان می‌کنند این کشور می‌تواند از ایران بابت «نقض اساسی برجام» شکایت کرده و خواستار بازگشت تحریم‌ها علیه این کشور شود. 

روسیه و چین تنها کشورهایی بودند که به قطعنامه قبلی آمریکا به شورای امنیت رای مخالف دادند (رای یازده کشور دیگر ممتنع بود) و مقامات این دو کشور پیش از این هم با اقدام واشنگتن برای فعال سازی مکانیسم ماشه مخالفت کرده بودند. 

البته در این میان «مایک پامپئو» وزیر امور خارجه آمریکا روز جمعه ۳۱ مرداد ماه در واکنش به مخالفت‌های روسیه و چین گفته بود که آمریکا از هر ابزاری برای ممانعت از فروش سلاح به ایران از سوی روسیه و چین استفاده خواهد کرد.

*مواضع روس‌ها در این مدت چه بوده است؟

پیش از اینکه پامپئو تصمیم دولتش برای فعال سازی مکانیسم ماشه را به اطلاع شورای امنیت برساند، دفتر نمایندگی روسیه مستقر در وین ۲۹ مرداد ماه در واکنش به نقل‌قول «مایک پامپئو» از «جان کری» درباره این که واشنگتن می‌تواند تمام تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را بازگرداند، چنین برداشتی را «تخیل» توصیف کرد.

میخائیل اولیانوف نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین نیز قبل از این اقدام آمریکا پیش بینی کرده بود که طرح آمریکا در فعال کردن سازوکار ماشه در شورای امنیت با اقبال مواجه نشود که البته چنین نیز شد و این اقدام باز هم با مخالفت اعضای باقیمانده در برجام و 13 عضو شورای امنیت (منهای آمریکا و دومینیکن) مواجه شد. این دیپلمات ارشد روس همچنین در اظهارنظر دیگری تلاش آمریکا برای احیای تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را «ماجراجویی بسیار خطرناک» توصیف کرد و از تهران خواست واکنش مناسب و مسئولانه به آن نشان دهد.

 

 

وی در توئیت دیگری درباره واکنش‌ها به این اقدام آمریکا گفت: «اقدام آمریکا برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه که دچار ضعف محاسباتی نیز هست، توصیه‌های زیادی را درباره واکنش احتمالی در پی داشته است. این‌ها امیدبخش هستند. مردم اغلب از به سخره گرفته شدن عقل سلیم متنفر هستند و راه‌های قاطعی برای مقابله با آن پیشنهاد می‌کنند».

وزارت خارجه روسیه هم پنجشنبه ۳۰ مرداد ماه با «پوچ و بی‌معنی» خواندن تلاش آمریکا برای توسل به مکانیسم ماشه، تاکید کرد که واشنگتن هیچ حق قانونی یا سیاسی برای ارائه درخواست بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را ندارد.

سرگئی ریابکوف معاون وزیر امور خارجه روسیه نیز عنوان کرد که علی‌رغم تهدیدات آمریکایی‌ها، مسکو به همکاری با تهران ادامه خواهد داد. 

 

 

سخنگوی وزارت خارجه روسیه هم روز پنجشنبه ۳۰ مرداد ماه تصریح کرد تلاش دولت آمریکا برای احیای تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران به شکست منجر خواهد شد.

علاوه بر این، «واسیلی نبنزیا» نماینده روسیه در سازمان ملل پنجشنبه و قبل از درخواست آمریکا به شورای امنیت عنوان کرد که کشورش طرح آمریکا برای آغاز روند بازگشت تحریم‌ها علیه ایران را رد خواهد کرد.

«واسیلی نبنزیا»، نماینده روسیه در سازمان ملل متحد ساعتی قبل از صدور بیانیه آمریکا موضع کشورش درباره تلاش آمریکا را بیان کرد و گفت: «مکانیسم بازگشت خودکار را کشوری می‌تواند فعال کند که جزو طرف‌های برجام است. ایالات متحده طرف برجام نیست چون از این توافق خارج شد. از نظر ما مکانیسم بازگشت خودکار تحریم‌ها وجود ندارد.»

وزارت خارجه روسیه پنجشنبه با «پوچ و بی‌معنی» خواندن تلاش آمریکا برای توسل به مکانیسم ماشه، تاکید کرد واشنگتن هیچ حق قانونی یا سیاسی برای ارائه درخواست بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را ندارد. مسکو همچنین از تهدید پامپئو درباره عواقب خطیر برای همکاری روسیه و چین با ایران، به شدت انتقاد کرد.

نمایندگی روسیه در سازمان ملل متحد در بیانیه‌ای اقدام آمریکا را نقض قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت توصیف کرد و گفت که به آن رأی مخالف داده است.

در این بیانیه آمده بود: «هیأت روسیه به پیش‌نویس قطعنامه شورای امنیت در خصوص "تحریم تسلیحاتی" علیه ایران که آمریکا آن را پیشنهاد داده بود رأی مخالف داد. ما همواره با تلاش‌ها با تحمیل "تحریم‌های تسلیحاتی" علیه ایران از طریق شورای امنیت سازمان ملل مخالفیم. رویه تأیید مورد به موردِ انتقال سلاح به داخل ایران یا خارج از این کشور در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت نه ارتباطی به حق ایران برای توسعه برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای داشته و نه مشروط به هیچ شرط دیگری بوده است. این رویه از آغاز موقت بوده و دقیقاً برای یک دوره ۵ ساله معرفی شده و هرگز قرار نبوده تمدید شود. ما کماکان بر اساس این فرضیه عمل می‌کنیم که هیچ دلیل حقوقی و یا دلایل دیگر برای تجدیدنظر در چنین رویکردی وجود ندارد. علاوه بر این، پیشنهاد آمریکا نقض آشکار ضمیمه «ب» قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت است که صراحت دارد تنها روش مشروع برای تجدیدنظر در تقویم زمانی مربوط به نظام فوق‌الذکر برای انتقال سلاح، تصمیم متفق‌القول کمیسیون مشترک برجام است. آمریکا با توجه به خروج عامدانه‌اش از این توافق در سال ۲۰۱۸ که هیچگاه هم آن پنهان نکرد حق خود برای استفاده از این ابزار را از دست داد.»

دقایقی بعد از درخواست رسمی آمریکا برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه، روسیه خواستار نشست شورای امنیت سازمان ملل در خصوص ایران در روز جمعه شد. البته این درخواست با مخالفت آمریکا روبرو شد.

از سوی دیگر، میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین هم در توئیتر به این موضوع واکنش نشان داد و نوشت: «تلاش آمریکا برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران شکست خورد. کاملاً قابل پیش‌بینی بود. این تلاش، بی‌‌اساس بود.کسانی که در این زمینه نگرانی‌هایی مطرح می‌کنند نباید مبالغه به خرج دهند. فقط به یاد بیاورید: قبل از سال ۲۰۱۰ هیچ تحریم [تسلیحاتی علیه ایران] در کار نبود و هیچ فاجعه‌ای رخ نداد. الان هم اتفاقی نمی‌افتد.»

بعد از آنکه مایک پامپئو نامه رسمی آمریکا برای بازگشت تحریم‌ها را تحویل رئیس شورای امنیت داد، «دیمیتری پولیانسکی»، معاون نماینده روسیه در سازمان ملل در توئیتر نوشت: «مثل اینکه ۲ سیاره وجود دارند. یکی سیاره‌ای افسانه‌ای و مبتنی بر قانون جنگل که آمریکا در آن مجاز است بدون مجاب کردن دیگران هر کاری را که دلش می‌خواهد انجام دهد، توافق‌ها را نقض کرده و از آنها خارج شود و باز هم به دنبال منفعت بردن از آن باشد؛ دوم، سیاره‌ای دیگر که بقیه دنیا در آن زندگی می‌کنند و در آن قانون بین‌المللی و دیپلماسی حاکم است.»

سرگئی ریابکوف معاون وزیر خارجه روسیه نیز جمعه ۳۱ مرداد ماه در دیدار سفیر جمهوری اسلامی ایران بر غیر قانونی بودن اقدام آمریکا در استفاده از مکانیسم ماشه تاکید کرد.

وزارت خارجه روسیه هم اول شهریور ماه با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد: «ابلاغیه ایالات متحده آمریکا برای آغاز روند احیای مجموعه قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت علیه ایران نمی‌تواند نتایجی را که آمریکا به دنبال آن است به بار آورد.ما اعتقاد داریم مسیر تشدید تنش‌ها علیه ایران، نادرست و بن‌بست است. ما از ایالات متحده می‌خواهیم تصمیم‌های معقول اتخاذ کرده و خود را از فرصت‌ رسیدن به توافق با ایران محروم نکند.»

میخائیل اولیانوف نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین نیز شنبه اول شهریور ماه در توئیتی در این باره نوشت: مقاومت بسیار قابل توجهی در شورای امنیت سازمان ملل علیه تلاش آمریکا برای فعال کردن اسنپ‌بک وجود دارد. اعضا از به رسمیت شناختن آمریکا به عنوان یکی از مشارکت‌کنندگان در برجام خودداری می‌کنند. ادعاهای آمریکا مخالف عقل سلیم ابتدایی است.

این دیپلمات روس در توئیتی دیگر در همین خصوص نوشت: تلاش برای فعال کردن اسنپ‌بک عقیده خوبی نبود. به بیان ساده وضعیت دشواری است.

در آخرین اظهارنظر روس‌ها، «سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه روسیه دوم شهریور ماه در گفت‌وگو با شبکه تلویزیونی «روسیه-۱»، هشدار داد که طرح آمریکا برای بازگرداندن تحریم‌های ایران می‌تواند به از بین‌ رفتن اقتدار شورای امنیت منتهی شود.

 

 

وی تصریح کرد که تلاش آمریکا برای بازگرداندن تحریم‌های ایران احتمالا به رسوایی جدی در شورای امنیت سازمان ملل منجر خواهد شد و در نهایت اقتدار این سازمان را تضعیف کند.

این دیپلمات روس گفت: «ما با شرکای آمریکایی و دیگر اعضای شورای امنیت در نیویورک و دیگر پایتخت‌ها در حال همکاری هستیم. متوجه شدیم که اکثریت قریب به اتفاق کشورها متوجه نادرستی و غیرسازنده بودن این تلاش (آمریکا علیه ایران) هستند. به هرحال این تلاش نتیجه‌ای نخواهد داشت اما ممکن است در نهایت به رسوایی و شکاف بسیار جدی در شورای امنیت سازمان ملل منتهی شود و در نهایت اقتدار این سازمان را تضعیف کند».

*واکنش چین چه بود؟

پیش از ارائه پیش‌نویس قطعنامه آمریکا به شورای امنیت نیز یک دیپلمات چین در سازمان ملل بدون ذکر نامش گفت: «تمدید تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران به هر شکل آن فاقد مبنای قانونی است و تلاش‌ها برای حفظ توافق هسته‌ای را تضعیف خواهد کرد.» وی همچنین گفت قطعنامه آمریکا شانسی برای تصویب ندارد.

وزارت خارجه چین روز پنجشنبه ۳۰ مرداد ماه با محکوم کردن تصمیم آمریکا برای توسل به مکانیسم ماشه، اعلام کرد که واشنگتن به دلیل خروج از برجام هیچ حقی برای درخواست بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را ندارد.

«ژائو لی‌جیان» سخنگوی وزارت خارجه چین هم در نشست خبری عنوان کرد: «ما بارها گفته‌ایم که آمریکا در حال حاضر از برجام خارج شده و به همین دلیل هیچ حقی برای احیای رژیم تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران ندارد».

وزارت خارجه چین نیز با بیان اینکه آمریکا، عهد شکسته و از برجام خارج شده، بار دیگر تاکید کرد واشنگتن هیچ حقی ندارد که خواستار بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران شود.

چین پنجشنبه در بیانیه‌ای به شورای امنیت ضمن تأکید بر پایبندی به برجام به آمریکا یادآوری کرد که زورگویی شکست خواهد خورد. در این بیانیه آمده بود: «امروز شورای امنیت سازمان ملل متحد، پیش‌نویس قطعنامه آمریکا علیه ایران را رد کرد. این نتیجه بار دیگر نشان می‌دهد که یکجانبه‌گرایی از هیچ حمایتی برخوردار نیست و زورگویی شکست می‌خورد. هر تلاشی برای بالاتر قرار دادن منافع شخصی نسبت به منافع مشترک جامعه بین‌المللی به بن‌بست خواهد خورد.اکثریت قاطع اعضای شورای امنیت بر این باورند که باید از برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ دفاع کرده و آنها را اجرا کرد. آمریکا که دیگر جزو طرف‌های مشارکت‌کننده در برجام نیست از هیچ حقی برای درخواست از شورای امنیت جهت فعال کردن مکانیسم ماشه برخوردار. اگر آمریکا بر این اصرار بورزد، تلاشش محکوم به شکست است.»

 

 

«ژائو لیجیان»، سخنگوی وزارت خارجه چین روز جمعه ۳۱ مرداد ماه و بعد از اعلام تصمیم آمریکا به شورای امنیت برای فعال سازی مکانیسم ماشه در یک کنفرانس خبری بار دیگر درخواست آمریکا برای فعال‌سازی این مکانیسم را محکوم کرد و گفت: «همان‌طور که بارها تأکید کرده‌ایم، خروج یکجانبه آمریکا از برجام به معنی این است که این کشور تمامی حقوقش به عنوان طرف مشارکت‌کننده در این توافق را از دست داده و در جایگاهی نیست که بتواند مکانیسم ماشه را اجرا کند. بنابراین، طرف‌‌های مشارکت‌کننده در برجام و همچنین اکثریت قاطع اعضای شورای امنیت معتقدند که درخواست آمریکا فاقد اساس قانونی است و مکانیسم بازگشت خودکار تحریم‌ها فعال نشده است.»

وی تصریح کرد: «چین آماده است برای حفظ برجام و مرجعیت شورای امنیت سازمان ملل و حراست از نظام منع اشاعه هسته‌ای و صلح و امنیت منطقه با سایر طرف‌ها همکاری کرده و راهی مناسب برای حل و فصل سیاسی و دیپلماتیک پرونده هسته‌ای ایران پیدا کند.»

نمایندگی چین در سازمان ملل نیز اقدام آمریکا را محکوم و اعلام کرد که این اقدام یک «نمایش سیاسی» است که ایالات متحده به راه انداخته است.

«وانگ یی» وزیر خارجه چین روز جمعه ۳۱ مرداد ماه نیز در کنفرانس مشترک با همتای پاکستانی تقاضای آمریکا برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را «کاملاً غیرمنطقی» توصیف کرد.

 

 

او با توجه به اقدام آمریکا در خارج شدن از توافقی امضا شده، این سوال را مطرح کرد که چه کسی دیگر حاضر می‌شود با آمریکایی‌ها وارد توافق شود.

وزیر خارجه چین با بیان اینکه چین متوجه شده برخی کشورها می‌گویند توافق هسته‌ای ایران تمرکز کمی بر اوضاع امنیتی منطقه‌ای دارد، گفت که در این خصوص چین پیشنهاد سازنده ایجاد عرصه چندجانبه دیگری را مطرح کرده که در آن همه طرف‌ها بتوانند نگرانی‌های خود را بر مبنای حفاظت از صلاحیت و اعتبار توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ ایران مطرح کنند. وی افزود: مایلم مجدداً تاکید کنم که پیشنهاد چین هنوز پابرجاست.