«فقه، سیاست، حکومت»

نوشته: علی دارابی و مسعود مطلبی 

ناشر: جهاد دانشگاهی، چاپ دوم 1399

514 صفحه، 75000 تومان

****

با اینکه دین مبین اسلام، قریب یک دهه پس از آغاز دعوت توسط پیامبر اکرم (ص) در جزیره العرب، با تشکیل حکومتی دینی  به تحکیم پایه‌های اجتماعی و سیاسی خود پرداخت و اساسا از همان ابتدا سیمای دینی برخوردار از جنبه‌های سیاسی و اجتماعی را آشکار ساخت.  اما عجیب آن است که در این روزگار که پس از پیروزی انقلاب اسلامی و تشکیل حکومت دینی در ایران، وجوه تازه ای از برکات برخوردار شدن از حکومتی اسلامی در این سرزمین نمایان شده؛ اما هنوز هستند کسانی که می کوشند با شبهه افکنی و محو وجوه سیاسی دین اسلام و ارائه چهره ای شخصی شده از آن، اسلام ناب محمدی را مسخ و سیمای امروزی (در واقع آمریکایی ) شده و مورد پسند قدرت های استکباری از آن ارائه کنند.

باید پذیرفت که فقه سیاسی در اسلام  و به ویژه در تشیع پس از پیروزی انقلاب اسلامی با تجربه ای رو به رو شده که پیش از این سابقه نداشته است. تشکیل حکومت اسلامی در ایران و ورود عملی فقها در حوزه سیاسی و اجتماعی بستری را فراهم آورده که بیش از دیگر جریانهای فکری اسلامی با پرسش و چالش روبه رو شده است. بنابراین سیاست‌ورزی فقهای شیعه همانگونه که به طور عملی نیازمند نتایجی در جهت مقبولیت و سربلندی از چنین آزمونی است، از منظر نظری نیز چنین مقبولیتی را طلب می کند.   

در چنین شرایطی بیش از هر زمان دیگر ضرورت پرداختن به وجوه سیاسی فقه اسلامی و تبیین جنبه های مختلف آن بخصوص برای نسل جوان و اهل مطالعه احساس می شود. کتاب «فقه، سیاست و حکومت» نوشته دکتر علی دارابی و دکتر مسعود مطلبی  پاسخی است به این ضرورت که با رویکردی پژوهش محور و استدلالی در اختیار علاقمندان قرار گفته است. این کتاب با مقدمه دکتر محسن اسماعیلی و به همت معاونت فرهنگی سازمان جهاد دانشگاهی منتشر شده است.

آنچه کتاب «فقه، سیاست و حکومت» را از دیگر آثار و تألیفاتی که درباره «فقه سیاسی» در این سال‌ها نانجام شده، متمایز می‌کند، چند ویژگی و امتیاز مهم است. نخست اینکه کتاب باوجود رویکرد پژوهش محور نویسندگان آن و ارجاعات فراوان آن به منابع مهم در فقه اسلامی، به زبانی روشن و قابل فهم نوشته شده است. بنابراین نه فقط به عنوان کتاب درس دانشگاهی و متناسب با زبان دانشجویان و نسل جوان نوشته شده است؛ بلکه دیگر مخاطبان علاقمند به چنین مباحثی نیز، می توانند در قالبی ساختارمند از آن بهره‌مند شوند. اما یکی دیگر از ویژگی های مهم کتاب آن است که پاسخ به شبهات و پرسش‌ها در زمینه «ولایت فقیه»، به عنوان یکی از مهمترین ضرورت‌های این روزگار برای نسل جوان از جمله فصول اصلی کتاب است. در نتیجه نویسندگان به سوالات مهمی، چون «انتخاب یا انتصاب، ولی فقیه، زمان دار و مدت دار بودن دوره رهبری، حق و نحوه اعتراض و انتقاد به رهبری، …»  به شیوه‌ای مستدل پرداخته و پاسخی تأمل برانگیز داده‌اند. می‌دانیم که درباره «ولایت فقیه» سه نظریه وجود دارد؛ برخی آن را «انتصابی» و از ناحیه امام معصوم می‌دانند و این دسته همه اختیاراتی را که امام معصوم‌(ع) داشته برای ولی فقیه نیز قائل هستند. 

دسته دوم ولایت فقیه را امری «انتخابی» و از ناحیه رأی مردم می‌دانند. حدود و اختیارات، زمان و مدت و نحوه انتخاب و عزل را قانون بر پایه آرا مردم تعیین می‌کند. دسته سوم اختیارات بسیار محدودی برای، ولی فقیه قائل هستند و بیشتر آن را در امور حسبیه‌ می‌دانند.آرا و  گفتمان این سه نظریه و فقها و صاحب نظران هر یک از آنها نیز به تفصیل در این کتاب اشاره شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

آنچه کتاب « فقه، سیاست و حکومت» را از دیگر آثار و تألیفاتی که درباره «فقه سیاسی» در این سال‌ها نوشته شده، متمایز می‌کند، چند ویژگی و امتیاز مهم است. نخست اینکه کتاب باوجود رویکرد پژوهش محور نویسندگان آن و ارجاعات فراوان آن به منابع مهم در فقه اسلامی، به زبانی روشن و قابل فهم نوشته شده است. بنابراین نه فقط به عنوان کتاب درس دانشگاهی و متناسب با زبان دانشجویان و نسل جوان نوشته شده است؛ بلکه دیگر مخاطبان علاقمند به چنین مباحثی نیز، می توانند در قالبی ساختارمند از آن بهره‌مند شوند این کتاب که به سردار آرامش و امنیت سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی تقدیم شده است، در ۷ فصل نوشته شده است. در این فصول هفتگانه  کلیات و مفاهیم فقه، تاریخچه فقه و اجتهاد شیعی، مکتب‌ها و مدرسه‌های فقهی، چیستی و چرایی فقه سیاسی و فقه حکومتی، نظریه ولایت فقیه و... به تفضیل مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. این کتاب همچنین از ضمائمی خواندنی، مهم و کاربردی برخوردار است که عناوین آنها  بدین قرار است: «شبهه شناسی ولایت فقیه»،«واژگان و اصطلاحات فقهی» «فرق، مکاتب و سلسله‌های مذهبی- سیاسی»، «مفاخر و نام آوران حوزه مطالعات فقهی» و «گاه شمار فقه، سیاست و حکومت» تدوین شده است.

از دیگر وجوه ممتاز قابل اشاره کتاب حاضر بیش از ۳۰ جدول و نمودار است که برای دسته‌بندی کردن مطالب و انتقال پیام به مخاطب کمک

 شایانی می‌کند و  کار مهمی که در گاه شمار برای نخستین بار صورت گرفته این است که یک نمودار زمانی و خطی از عصر نبوت تاکنون و مکاتب و اعصار فقهی و مهمترین سخنگویان و فقها هر دوره را همراه با حکومت‌های وقت تنظیم شده است.

.