فرهیختگان نوشت: اکبر ترکان، مشاور اسبق رئیس‌جمهوری و عضو شاخص حزب اعتدال و توسعه است؛ وی پیش از اجرای برجام یکی از جنجالی‌ترین مواضع را درباره برجام اتخاذ کرد که بازتاب زیادی داشت؛ ترکان گفته بود هرروز اجرانشدن برجام، روزانه 100 میلیون دلار ضرر به اقتصاد کشورمان وارد می‌کند.
در پنجمین سالگرد امضای برجام به‌سراغ ترکان رفته‌ایم تا روایتش از روزهای پرفراز و نشیب سال 94 در امضای برجام را مرور کنیم.
سوال: چرا دولت روحانی تصمیم گرفت به سمت تصویب برجام برود و طبق چه احساس نیازی کشور را به سمت برجام بردند؟
ترکان: کسانی که در سیاست خارجی هستند بهتر می‌توانند پاسخ بدهند.
اما شما در آن مقطع روایتی داشتید که بسیار بازتاب رسانه‌ای داشت. اینکه بیان کردید خسارت هرروز تاخیر در اجرای برجام هزینه هنگفتی برای کشور دارد، آیا الان نیز همان‌طور فکر می‌کنید؟
درست است، اما این وجه از تحلیل باید ازسوی کسی باشد که مسلط بر برجام و همه ابعاد آن باشد.
پس شما سال 94 براساس چه اطلاعاتی بیان کردید هر روز تاخیر در اجرای برجام معادل خسارت 100 میلیون دلاری برای کشور است؟
اگر بخواهیم مرور کنیم باید به اینکه چه کسانی باعث شدند تحریم‌ها برگردد، رجوع کنیم. وقتی کشوری نفت، پتروشیمی، فولاد، مس و آلومینیوم یا خیلی از محصولات کشاورزی را صادر می‌کند، این امر درآمدهای ارزی برای کشور دارد. بخشی از این درآمدها بودجه دولت است و بخشی به بودجه دولت نمی‌آیند ولی ارز آنها در بازار ارز برای مصرف‌کنندگان ارزی مصرف می‌شود. بنابراین وقتی جلوی صادرات اعم از نفت، پتروشیمی، کالاهای کشاورزی و صنعتی گرفته شود، درآمدهای ارزی به کشور وارد نمی‌شود.
در این صورت درآمد کم می‌شود و تقاضای ارز وجود دارد و عرضه ارز کاهش می‌یابد. وقتی تقاضای ارز باشد اما عرضه ارز کم شود، ممکن است باعث گرانی قیمت ارز شود، همانند وقایعی که الان شاهد آن هستیم. لذا نکته مهم و اساسی این است که غیر از بودجه دولت که به درآمدهای نفتی وصل است، وقتی نفت صادر نمی‌شود غیر از کاهش درآمدهای ارزی، درآمد ریالی دولت هم کاهش می‌یابد چراکه تامین منابع ریالی دولت از محل صادرات نفت بوده که موجب کمبود درآمد ریالی دولت و درآمد ارزی آن می‌شود.
کمبود درآمد ریالی دولت، دولت را به‌سمت استقراض از بانک‌ها می‌برد چراکه هزینه‌ها سرجای خود باقی است لذا کارکنان دولت هزینه خود را دارند، حقوق‌ها وجود دارد و هزینه‌های جاری نیز در جریان است و هزینه‌های عمرانی هم کم‌وبیش وجود دارد، بنابراین دولت به‌سمت استقراض از بانک‌ها کشیده می‌شود.
استقراض از بانک‌ها توسط دولت موجب افزایش نقدینگی می‌شود. افزایش نقدینگی موجب افزایش سطح عمومی قیمت‌ها و تورم می‌شود. بنابراین تورم‌های بسیار سخت به جامعه تحمیل می‌شود و موقعی که درآمد دولت کم می‌شود و مجبور می‌شود از بانک‌ها قرض کند، این تاثیر ریالی دارد.
تاثیر ارزی این است که وقتی تقاضای ارز وجود دارد و عرضه کاهش می‌یابد، باعث گرانی قیمت ارز می‌شود.
اگر برجام طراحی درستی داشت و طبق یک سازوکار مشخصی پیش می‌رفت از این مشکل جلوگیری می‌کرد؟
مگر دو سال دوم اینچنین نشد؟ ما دو سال اول دولت روحانی درحال مذاکره و گفت‌وگو و شکل دادن به برجام بودیم؛ دو سال دوم آقای روحانی موقعیتی ایجاد شد که صادرات نفت و کالاهای دیگر شکل گرفت، درآمدهای ارزی و درآمدهای ریالی دولت هم خوب شد، شما شاهد بودید در آن دو سال نرخ رشد بسیار خوبی در کشور داشتیم.
هم نرخ رشد اقتصادی کشور و هم کنترل بر مسائل بازار ارز و بازار اشتغال خوب بود. حتی سالی 70 هزار شغل ایجاد شد. مگر چنین نبود؟ اما با خارج شدن ایالات متحده آمریکا از برجام فشارهای بین‌المللی علیه ما آغاز شد.
شما پیش‌بینی می‌کردید آمریکا از برجام خارج شود؟
هیچ‌کس پیش‌بینی نمی‌کرد. آیا کسی پیش‌بینی می‌کرد شخصیتی همچون ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا شود؟ وقتی شخصیتی مانند ترامپ خود را مقید به این قاعده بین‌المللی نمی‌داند، نه‌تنها درمورد برجام بلکه از وقتی رئیس‌جمهور آمریکا شد، این کشور از خیلی پیمان‌های بین‌المللی عدول کرده و بسیاری از تعهدات بین‌المللی خود را انجام نداده و خیلی از موافقتنامه‌هایی که دولت آمریکا امضا کرده بود را پشت‌پا زده است.
بنابراین این امر تنها درمورد برجام و کشور ما نیست، درمورد خیلی از موافقتنامه‌ها و توافقنامه‌های بین‌المللی این روند را طی کرده است که در سیاست خارجی با قلدری و بی‌قانونی و متکی به رای خود روابط بین‌المللی را خراب کرده است. درمورد ما نیز این اتفاق رخ داده است.
یعنی به‌نظر شما اگر آمریکا از برجام خارج نمی‌شد شرایط برجام خوب پیش می‌رفت؟
اگر آمریکا به برجام برگردد، یعنی همین الان هم به برجام برگردد سران کشور معتقدند می‌توانند مجددا با تمام تعهدات برجام جلو بروند و منافع اقتصادی ما نیز در این است.
