اینک که جهان و به تبع آن کشورمان در ابعاد گسترده در تب بروز ویروس کرونا می سوزد و تمامی ابعاد حیات بشری و این آب و خاک را متاثر ساخته به گونه ای که فضای پیش رو ناشی از ناشناخته ماندن ابعاد و کارکرد ویروس مذکور آنقدر غبار آلود است که ساحل نجاتی برای این کشتی متلاطم در امواج، در کوتاه مدت برای بشریت متصور نیست، لازم دانستم از باب نصیحت لائمه المسلمین و به مصداق والمومنون و المومنات بعضهم اولیاء بعض یامرون بالمعروف و ینهون عن المنکر مطالبی معروض داشته باشد که با امعان نظر و مداقه دركنه مطالب معروضه و بدور از پيش داوري ها و انتساب به چپ و راست که اليَمین والشمال مضله والطریق الوسطی هی الجاده منشاء اثرات کثیره و مهمه ای باشد.
جناب آقای رئیس جمهور!
آنچه امروز اظهر من الشمس است آنست که کادر بهداشت و درمان در صف مقدم مبارزه با این بلیه قرار داشته و بدون هیچگونه ادعایی و بدون تمنای نان و آبی مظلومانه به مقابله با آن برخاسته است و جهان عموما و ایران عزیز خصوصا شاهد جانفشانی این قشر پر تلاش و خدوم به منظور رجعت سلامت به آدمیان هستند و این امر مسئولیت حضرتعالی را اولا و بالذات بعنوان رئیس جمهور و ثانیا بالعرض بعنوان فرمانده بحران دوچندان می کند.
اولا جناب رئیس جمهور اداره امور بحران و مدیریت آن بر اساس مبانی ICS (Incident Command System) اگر عارضه سوء مدیریت هویدا گردد نه تنها موجب تخفیف بحران نشده بلکه خود آبستن بحران دیگری در جوف خود خواهد بود، نگاه جامع الاطراف و سیستماتیک و شجاعت تصمیم گیری بهنگام مبتنی بر شواهد و پرهیز از غرور بیش از حد و خودبزرگ بینی و کوتاهی در سازماندهی از جهات مختلف باعث می شود که کنترل حوادث غیر مترقبه از دست خارج نشوند.
از ویژگی های مهم در مدیریت بحران ها مشغولیت ذهنی دائم در خصوص بروز شکست و عدم تمایل به ساده کردن تفاسیر و حساسیت بسیار بالا نسبت به عملیات و پذیرش نظرات کارشناسانه می باشدکه نادیده انگاشتن آنها می تواند فاجعه آفرین بوده که تجربیات تلخ بشری در حوادث هسته ای در قرن ماضی مبین آن است .
حوادث نشت بوپال هند، چرنوبیل و راکتورهای ژاپن در جریان سونامی و ... مثالهایی از این دست است و وظيفه فرمانده بحران آن است که تصویری کامل حاوی تمامی جزئیات و ایجاد حداکثر دید ممکن به نحوی که کمتر زاویه ای از زوایای امور از منظر دید پنهان بماند و تمسک به تاکتیک هایی برای حل مشکلات در شرایط های گوناگون بدون نیاز به نادیده انگاشتن صورت مساله و همچنین ضرورت توجه همیشگی به مسائل غیر منتظره و وجود رخنه هایی در محافظ هاي سيستم که بطور بالقوه مدتي قبل از شروع حادثه وجود دارند و نوعا عارضه سوء بارز نداشته و شكست هاي نهفته تلقي مي شوند ولي بعد از رخداد حادثه كشف مي شوند و بلاخره حساسيت نسبت به ارتباطات كه در سايه ايجاد ارتباطات گسترده و اكثرا مبتني بر شواهد مي توان تصوير بزرگي از عملیات را بدون اینکه زاويه اي از زوايا از ديد پنهان بماند رمز توفیق فرماندهی بحران است.
جناب رئیس جمهور
ساده انگاری بحرانها و کوتاهی در سازماندهی از جهات مختلف اگر از جانب فرماندهی در بحران ها ملحوظ نشود اوضاع مناسب تر از وضع کنونی می شود.
شما رئیس جمهور این آب و خاکید اینکه در کشورهای غربی برای یک کلینکس گریبان هم را می درند مرحم مشکلات کشورما در این بحران نیست، شما می بایست به حكم ICS تمايل به ساده كردن تفاسير نداشته باشيد و حساسيت بالا نسبت به عمليات را متناسب با شرايط در هر مقطع از خود نشان مي داديد چه اگر اينگونه بود امروز گامزن مسير مناسب تري بوديم.
جناب رئيس جمهور با ويديو كنفرانس از كاخ حافظيه نمي شود بليه اي به اين عظيمي را مديريت كرد؛
حتما مستحضريد و كارشناسان آگاه اگر دوروبرتان باشند مي بايست به شما يادآور مي شدند كه مديريت رواني حادثه به اندازه خود حادثه مهم بلكه كارسازتر است.
چرا عملكرد رئيس جمهور بلاد كفر همسايه شرقي در منظرتان نمي آيد كه اندازه يك دهم ما هم گرفتار اين بليه نيست ولي در صف مقدم درمان كنندگان و مراقبان سلامت جامعه بر بالين مبتلايان حضور مي يابد، آيا جز به اين معني مي شود تعبير كرد كه " من هم در كنار شما هستم " وگرنه كاخ هاي آنان از كاخ هاي شما مجلل تر و سابقه فرماندهي بحرانشان در عرصات مختلف از شما بيشتر و جرات و شهامت برخورد با مشكلات آنها از شما بسي گرانسنگ تر است.
حتما حضرتعالي به مانيفست و دستورالعمل حكومتي امام علي (ع) در خصوص تعيين مفاسد ناشي از عدم ارتباط حاكم با مردم را علي القاعده مي بايست بيش از بنده مستحضر باشيدكه فرمود اگر ارتباط دو سويه حاكم با مردم قطع شود سه اتفاق ناميمون مي افتد:
قله علم بالا مور كه مردم چيز ديگري مي گويند و مي خواهند و حاكمان در جست و جوي امر ديگر در خلوت و پستوي دنياي خويشند و هريك در عوالم خود مي انديشند و تصميم مي گيرند، آنوقت است كه مصداق " بينك و بيني بعد المشرقيني " مي شوند و در اين حالت است كه يبقح الحسن و يحسن القبح پديد آمده و جدول هاي ارزشي مردم و حاكمان واژگون مي شود و شاب الحق بالباطل خروجي آن است كه حق و باطل در چشم حاكم مشوب مي شود و تفكر نوين مديريتي امروز دنيا بر مبناي MBWA (Management By Walking Arund) به معني مديريت بر مبناي حضور در همه جا نيز ناظر به اين معنا است.
آنچه امروز در مديريت بحران به اين كشور مي رود و تصميمات متناقض و ناسخ و منسوخ از هرسو مصداق يميليون مع كل ريح و اتباع كل ناعق گشته است و مردم هم بلاتكليف.
آقاي رئيس جمهور بالاترين و بلندترين و ارزشمند ترين مصاديق علمي و عملي مديريت را در فرهنگ خود داريم كافي است پايبندي به آن
سالها دل طلب جام جم از ما مي‌كرد
آنچه خود داشت ز بيگانه تمنا مي‌كرد
آخر در كجاي دنيا با ويديو كنفرانس بحران به اين عظيمي را مديريت موثر مي كنند! شما به حكم ميثاق نامه اي كه با ملت داريد و به قول خود به حقوق شهروندي پايبند هستيد مي بايست هرشب با مردم سخن بگوييد، مشاهده شما از پشت ميز آبنوس در كاخ حافظيه از طريق ويديو كنفرانس با مردمي كه با مشكلات دست و پنجه نرم مي كنند و ارائه دهندگان خدمات كه جان بر كف در خدمت آنان هستند زجر آور است و به مثابه نمكي است كه بر زخم مي پاشيد.
آقاي رئيس جمهور جنابعالي به حكم وظيفه ستادي كه در طول جنگ تحميلي داشته ايد شيوه فرماندهي باكري ها، همت ها، چمران ها، زين الدين ها و افضل شهداي فرماندهي يعني شهيد سپهبد حاج قاسم سليماني عزيز را بياد داريد.
حضور فرمانده بحران در عرصه عمليات در كنار آلام ديده ها و ارائه دهندگان خدمات موجبات تصعيد روحي و رواني آنان گشته و انگيزه آنان براي ارائه خدمات را دوچندان مي كند، البته اين امر هم نافي ايجاد ساير تسهيلات انگيزشي براي ارائه دهندگان خدمات در اين عرصه نيست.
جناب رئيس جمهور خداوندي كه بشر را خلقت نمود در كريمه شريفه اش اعمال پاداش براي عملكرد صالح بندگان را يكي از معيارهاي ارتقاي روحي آنان قرار داده تا در مسير صواب طي طريق نمايند كه گاها 10 برابر پاداش ملحوظ داشته و گاها نيز مي فرمايند " يبدل سيئاتهم حسنات " يعني علاوه بر اعطاي پاداش براي حسنه ها بجاي بدي ها هم حسنه منظور مي شود، آنوقت من و شما كه مخلوقيم و العياذبالله نه قاسم جهنم هستيم و نه قسيم بهشت مي خواهيم با گفتار درماني در اين بليه براي كادر بهداشت و درمان انگيزه ايجاد كنيم؟
روزي كه زين بگردد و بر پشتت افتد
حيرت ز كار و بار جهان مي كني رفيق
اين شيوه عملكرد نه تنها براي كادر بهداشت و درمان ايجاد انگيزه نمي كند بلكه به مثابه گريستن بر قبري است كه در آن ميتي وجود ندارد.
خود بستمش به سنگ لحد، مرده توش نيست
قبري كه گريه بر سر آن مي كني رفيق
جناب رئيس جمهور واقعا جاي تاسف است كه در سيماي جمهوري اسلامي اعلام مي كنيد براي مشاغلي كه اقتصادشان دچار آسيب شده وام كم بهره 12درصد با فرصت دوساله براي برخي صنوف ملحوظ كرديد كه آن هم در جاي خودش محل تامل است كه كساني كه از دارايي ساقط شده اند مخصوصا اقتصادهاي خرد، جناب رئيس كل بانك مركزي در اين شرايط هم حاضر نيست دست از سود بانكي اش بردارد و حتي عملكرد برخي كشورهاي همجوار در حمايت از اقتصادهاي خرد نصب العين قرار دهد؛ سوال اساسي اينجاست براي كادر بهداشت و درمان و بويژه پرستاران و ماماهاي عزيز و ساير كاركنان بيمارستان كه اقتصاد نداشته شان كه هيچ، چوب حراج به عزيزترين سرمايه حياتشان يعني جانشان به حكم وظيفه ملي و وجداني خورده است و خانه و خانمان را تنها رها كرده در تسكين آلام دردمندان مي كوشند و هيچگاه در محاسبات اعطاي تسهيلاتي شما و تيم همراهتان به حساب نمي آيند چه كرديد.
آقاي رئيس جمهور تا كنون به مخيله شما خطور كرده كه در شرايط عادي بيماري، به عنوان يك پرستار حاصل دسترنجتان حداكثر 3 ميليون تومان در ماه باشد و كثيري از بيماران را مراقبت كنيد، چه رسد به اين روزها كه مواجهه با اين بيماران زندگي در برزخ حيات و ممات است، يقينا آنقدر تصورش برايتان دردناك خواهد بود كه ترجيح مي دهيد به مخيله تان خطور نكند.
كسانيكه اين روزها پدران، مادران، همسران و فرزندان خود را در كنج عزلت منزل رها كرده و لباس محافظ و وسايل ايمني را اگر موجود باشد نه به صورت سمبليك براي رسانه ها بلكه ساعت ها بر تن نموده و كار تخصصي بايد ارائه دهند و از جذب و دفع تنفس تا غذا دچار عذاب باشند چرا هميشه در محاسباتتان مغفول مي افتد؟
اين گروه پرتلاش در كنار پزشكان و ساير كاركنان مراكز درماني در تنگناها در بليه 8 سال جنگ تحميلي آيا شماهارا تنها گذاشتند؟ و اكنون نيز پرچمدار سلامت كشورند آيا نبايست خود و خانواده هاي آنان در معيارهاي اعطاي تسهيلات شما محلي از اعراب داشته باشند؟ آنچه مورد اجابت است آن است كه كادر بهداشت و درمان را در بخش عمومي، خصوصي و نهادي همه را با هم يكجا ببينيد چون همه در ارائه اين خدمت ذيسهم هستند و از طرفي همه گرفتار قوت لايموت اهل البيت و تن پوش خانوار هستند.
آقاي رئيس جمهور آنجا كه سخن از تنفس براي وام هاي ماخوذه موسسات از سوي بانك مركزي به ميان مي آيد از قهوه خانه گرفته تا اغذيه فروشي ها و مقولاتي از اين دست در فهرست شما جاي دارند ولي تنفسي براي كساني كه سرمايه شان را در امر سلامتي مردم مصرف كرده اند نيست؛ نيك بدانيد تا زماني كه اين نگرش حاكم است مصداق خواهيم بود
هوي ناقتي خلفي و قدامي الهوي
اني و اياها لمختلفان
جناب آقای روحانی اگر نيم نگاهي به عنوان فرمانده حادثه به ICS داشته باشيد و يا از مشاورين محترم جويا شويد تامين امنيت پاسخگويان به حادثه پس از استقرار فرماندهي از وظايف ذاتي و اوليه مدير حادثه است.
آقاي رئيس جمهور مي دانيد اين روزها پرستاران و كاركنان دائم الحضور بخش بهداشت و درمان كه نشاني بجز جاي بندهاي ماسك حك شده بر چهره شان چيز ديگري ندارند دلمشغولي اكثر آنان علاوه بر آنكه نگران بيمارشان هستند نگران پدر و مادر و بستگان درجه يك خود نيز هستند، براي آنان چه بسته حمايتي منظور داشتيد؟
براستي اگر والدين يك پرستار در اين شرايط گرفتار كرونا شود به كجا پناه ببرد از چه اولويتي به حكم خدمت به مردم برخوردار است؟ فردا كه آب ها از آسياب افتاد و شما هم سنگر فرماندهي را رها كرده و سكان را به دست ديگري مي سپاريد باز هم اين رشادت هاي ديده نشده در قعر چاه حافظه تاريخي اين ملت دفن مي شود و كسي احساس مسئوليت نمي كند.
خواهش بنده اين است براي اولين بار در اين كسوت به مسئوليت تاريخي خود در قبال بهداشت و درمان و خانواده هاي معظم آنان عمل كنيد و نام نيك را در اين عرصه و فرصت كم از خود بيادگار گذاريد، چون اينان ذخيره اين آب و خاكند و يادتان نرود كه تصميمات امروزتان در بحران در فرداي پس از بحران تاثير گذار است.
تا رسد دستت بخود شو كارگر چون فتي از كار خواهي زد به سر
و به قول شيخ اجل سعدي
ملوك از بهر پاس رعيت اند نه رعيت از بهر طاعت ملوك
سخن ديگرم در باب استفاده از نظرات صاحب نظران علمي و عملي بحران ديده در بلايا است، كار را بدست مرداني كه در ميادين بلا تجربه آموخته اند و اينك گمنام گونه چون داخل هيچ فرقه و دسته اي نبوده و نيستند و به گوشه اي خزيده و ناظر ماجرا هستند بسپاريد يقينا امور بحران را بهتر از شما مديريت خواهند كرد.
نظري به پايان نامه هاي دو دهه گذشته كه در خصوص الگوهاي مقابله با بلايا نوشته شده و زحمات زيادي پاي آن كشيده شده و تجربيات دو قرن اخير كشورهاي بلاخيز دنيا به رشته تحرير درآمده و نهايتا تبديل به الگوهايي متناسب با اين مرز و بوم شده و از ظرفيت آخرين لايه هاي تقسيمات كشوري يعني روستاها تا بالاترين نهادهاي مسئول كشور در آن ملحوظ گرديده بيندازيد و راهبرد برون رفت از بلايا را در لابلاي آنان جستجو كنيد.
هرچه در حيطه مديريت بلايا در جهان بررسي كردم اين شيوه مديريت كه در حال اعمال است الگو و شاهدي براي آن نيافتم تا اينكه ويروس كرونا با ابعاد ناشناخته اش مددكارم شد و با خود گفتم مديريت بحران با الگوي كرونايي است كه هنوز ابعاد آن ناشناخته است.
جناب رئيس جمهور اثبات شيء نفي ماعدا نمي كند و مطالب پيشگفت ذره اي از ارزش زحمات شما در اين عرصه نخواهد كاست ولي مديريت بحران چابكي و چالاكي خود را مي طلبد و وقتي عده و عده حصول توفيقات مهيا است با كاربست مناسب آنان مي توان مسير آينده را هموارتر طي نمود، به نظر مي رسد زمان آن رسيده است كه پس از 40 سال روشمند تر، اصولي تر، كارآمدتر و آينده نگر تر در عرصه بحران مي بايست شيوه هاي مديريت را به كار بست، اميد است گامهاي موثرتان در مدت كم باقي مانده دوران صدارت ذخيره يوم المعادتان گرديده همواره موفق و مويد باشيد.
*دکترای رشته مدیریت خدمات بهداشتی درمانی
