آیا نام سریال «پایتخت» اِشکال دارد؟

گروه فرهنگی الف،   3990107121 ۶ نظر، ۰ در صف انتشار و ۳ تکراری یا غیرقابل انتشار

این نوشته نه پاسخ که متنی است به بهانۀ پرسش مدیر روزنامه جمهوری اسلامی که «مگر بعد از سرنگونی رژیم شاهی و استقرار نظام جمهوری اسلامی مگر باز هم در ایران، تختِ شاهی داریم که نام این مجموعه را "پایتخت" گذاشته اند؟» 

عصر ایران نوشت: تیتر خبر «انتقاد مدیر مسؤول روزنامۀ جمهوری اسلامی» از نام «سریال پایتخت» را که دیدم، پنداشتم به این خاطر خُرده گرفته اند که داستان آن دیگر مانند فصل اول ( نوروز 1390‌) نیست که چون جمعی از اهالی شیرگاه  یا علی آباد مازندران به تهران سفر کرده و گرفتار مسایل و مصایبی شده بودند، نام آن «پایتخت» بود و در فصل های بعد ماجراهای دیگر پیش آمده که ربطی به پایتخت و پایتخت نشینی ندارد.

اما نوشتۀ آقای مسیح مهاجری را که خواندم، دیدم به کارگیری خود کلمه را 41 سال پس از سقوط پادشاهی نادرست می‌داند.

البته همین که روزنامۀ جمهوری اسلامی در این روزهای تعطیل منتشر می‌شود و سرمقاله دارد قابل ستایش است. چون روزنامه‌های چاپی در روزگار رسانه های برخط هم اسناد مکتوب و ماندگار تاریخ معاصرند و هر روزنامه هویت خود را دارد.

 

ایشان نوشته است: «هنوز جوابی برای این سؤال یافت نشده که بعد از سرنگونی رژیم شاهی و استقرار نظام جمهوری اسلامی مگر باز هم در ایران، تختِ شاهی داریم که نام این مجموعه را "پایتخت" گذاشته اند؟»

آری، واژۀ «پایتخت» در واقع «پای‌تخت» است و منظور از تخت، هم طبعا تختِ سلطنت. از این رو به مرکز قدرت سیاسی که از سلطنت و تخت او به مثابه قدرت ناشی می‌شود، پای‌تخت گفته می‌شده است.

اصطلاحاً نیز می گفتند فلان فرد در فلان تاریخ «به تخت نشست» یا «از تخت افتاد». پس در این که تخت، نماد سلطنت بوده تردیدی نیست: مشهورترین مثال ها هم تخت جمشید و تخت طاووس و از این رو نام این دو خیابان بعد از انقلاب به «طالقانی» و «مطهری» تغییر کرد و نیز نام «جام تخت جمشید» و عجیب این که اوایل انقلاب آدمی رییس سازمان ورزش شده بود که با کلمۀ «جام» هم مشکل داشت. (مصطفی داوودی) و چندی نمی گفتند جام و می گفتند بزرگداشت!

البته «پایتخت» اصطلاحی کهن نیست. کما این که پیش تر در ایران، از کلماتی چون «دارالخلافه» و « دارالسلطنه» و در عثمانی هم از واژۀ «آستانه» استفاده می شده است. «آستانه» در واقع همان استانبول بوده که خلیفه در آن بر تخت می‌نشسته و هنوز در آسیای میانه رایج است. چندان که در قزاقستان نیز نام پایتخت تازه‌ساز خود را «آستانه» گذاشته‌اند.

پیش از پیروزی انقلاب، «غلامرضا نیک‌پی» شهردار تهران گزارش عملکرد شهرداری با عنوان «نامه به همشهری» را به صورت«شهردار پایتخت» امضا می کرد. خود «شهرداری» هم کلمۀ جدیدی بود به جای بلدیه و احتسابیه.

اگر پایتخت ربطی به شاه و شاهی نداشت، اولین شهردار تهران، بعد از پیروزی انقلاب (مهندس محمد توسلی دبیر کل کنونی نهضت آزادی) از همان عنوان استفاده می‌کرد و نمی‌گفت: شهردار تهران.

با این حال باید در نظر داشت، تخت، الزاما نماد سلطنت نیست و منظور «قدرت سیاسی» است و تسامحاً می توان گفت در جمهوری هم تخت هست منتها نشسته بر تخت با رأی مردم انتخاب می شود و دوره ای و قابل جابه جایی است نه این که یک نفر و به صرف ارث بردن بر تخت بنشیند و دیگری به ارث ببرد. 

یا اصطلاح «پاتختی» که به مراسم زنانۀ فردای عروسی گفته می شود به تخت سلطنت اطلاق نمی‌شود. هر چند در این فقره گویا خود تخت مدنظر است!

باری، با سقوط رژیم شاهنشاهی شماری از کلمات بلاتکلیف شدند و در ایین میان پایتخت، تنها نبود. 

تکلیف کلماتی چون «شاه» و « تاج» هم روشن نبود. در حالی که مردم تنها به سلطان نمی گفتند شاه و مثلا هنوز می‌گوییم شاه عبدالعظیم یا شاهچراغ.

با این حال مقرر شد به جای «شاه داماد» گفته شود «آقا داماد» و بعدتر باذوقی پیدا شد و گفت: ماه داماد!

تاج، هم به همین سرنوشت دچار شد. نام خیابان تاج و پل تاج شد ستارخان و باشگاه تاج شد استقلال. در حالی که تاج به معنی افسر و دیهیم تنها در تاج سلطانی خلاصه نمی شود و تاج خروس هم داریم!

مشهورتر از همه البته «تاج سلطانی» است. چندان که حافظ در بیت زیبا چه از حیث موسیقی کلمات ( حروف "ج" و "ک" ) و چه معنی می گوید:

شکوهِ تاج سلطانی که بیم جان در او درج است
کلاهی دل‌کش است اما به ترک سر نمی‌ارزد!

بامزه تر از همه این که نام باشگاه تغییر یافت و فوتبال ایران بی تاج شد اما سال های سال ریاست فدراسیون فوتبال با آقایی به اسم «تاج» بوده است!

این در حالی است که از القاب امام چهارم و بعد از زین‌العابدین و سید‌الساجدین، تاج‌البکایین است. یعنی سرورِ بسیار گریه کنندگان و شاید به همین خاطر نام‌های خانوادگی «تاج» و « تاج‌زاده» و «تاج گردون»، باقی ماندند و تاج را حفظ کنیم تاج محل چه می شود که نقطه پیوند فرهنگی ما با هند است؟

پایتخت هم بلاتکلیف است و نمی دانی تهران، همچنان پایتخت است یا نه. اما مگرحکومت آمریکا و فرانسه هم سلطنتی است که واشنگتن و پاریس را به عنوان پایتخت آنها می شناسیم؟

در ادبیات رسمی البته واژه «پایتخت» به کار نمی رود و به جای آن می گویند «مرکز». منتها کلمۀ «مرکز» اختصاصی نیست و تفاوت تهران با مراکز30 استان دیگر را نمی رساند. تازه استان مرکزی هم داریم که مرکز آن اراک است و واژه مرکز برای مراکز تجاری یا تفریحی و موارد دیگر هم به کار می رود و در بادی امر مفهوم پایتخت را به ذهن، متبادر نمی سازد.

به لحاظ زبان شناختی می توان گفت «پایتخت» دیگر «پای تخت» نیست و برای خود هویت تازه ای پیدا کرده است.

از حیث سیاسی اما دغدغۀ مدیر روزنامۀ جمهوری اسلامی در بازتولید مفاهیم نظام سلطنتی را می توان محترم شمرد و درک کرد. 

منتها آیا بهتر نیست این دغدغه ها در زمینه های دیگرهم بروز کند مثلا در قبال اراده ای که می خواهد مجمع تشخیص مصلحت نظام را به مجلس سنا تبدیل کند؟ 

تا جایی که حتی یک بار آیت‌الله هاشمی شاهرودی به صراحت بر زبان آورده بود در حالی که امام خمینی پس از تذکر مرحوم مفتح و در پایان نطق 12 بهمن 1357 در بهشت زهرا گفت: « مجلس سنا چیز مزخرفی است. همیشه بوده. منظور من از مجلس سنا مجلس مؤسسان بود.»

دیگر این که آنچه در این شب ها می بینیم فصل ششم «پایتخت» است حال آن که چنین دغدغه ای به قاعده باید 9 سال قبل و نوروز 1390 مطرح می شد نه حالا و پس از 9 سال که این نام جا افتاده و برند شده است.

دیدگاه کاربران

ناشناس۱۳۸۹۶۱۹۱۹:۳۸:۵۱ ۱۳۹۹/۱/۷
عزیز دل برادر تورو به جدت از این بازی با کلمات دست بردارید .
ناشناس۱۳۸۹۶۳۰۱۹:۴۹:۰۹ ۱۳۹۹/۱/۷
مجلس سنا نباشد که شما ها هر کاری بخواهید بکنید و کشور را به لبه پرتگاه ببرید؟ چون قبلا زیاد از این کار ها کردین و کشور را به بحران های اقتصادی و سیاسی سوق دادین این دفعه دیگر شرمنده راه به جایی نمی برید
ناشناس۱۳۸۹۶۳۸۱۹:۵۳:۳۶ ۱۳۹۹/۱/۷
اتفاقا بهترین سریالی است که تا کنون درباره مسایل مهم کشور به نمایش در آمده است. آن آقایانی که تا حالا در ناز و نعمت بوده اند, با دیدن این سریال , دردشان گرفته؟؟؟؟؟؟؟؟؟
ناشناس۱۳۸۹۶۴۰۱۹:۵۶:۴۸ ۱۳۹۹/۱/۷
سریال پایتخت, حرف دل ما مظلومان ایران اسلامی است. اگر نگذارند حرف ما شنیده شود, تمام مسولان کاخ نشین را بالای دار میفرستیم.
بهنام۱۳۸۹۸۲۴۲۲:۵۸:۰۴ ۱۳۹۹/۱/۷
سلام و ممنون از شما. حرف ما را تا حد زیادی گفتید و به‌طور کلی بهتر گفتید. چون من در خبری دیگر در همین «الف» دیدگاهی این‌چنینی با کنایه نوشتم و از مرکزیت تهران در کار و دانش و جمعیت و امکانات و عاقبت تضاد فرهنگی-اقتصادی با بقیهٔ کشور گلایه کردم ولی گویا بد نوشته‌بودم و خوانندگان آن را منفی دیدند!
ناشناس۱۳۸۹۸۴۱۲۳:۱۳:۴۲ ۱۳۹۹/۱/۷
چقدر شماها بیکارید.
yektanetتریبونخرید ارز دیجیتال از والکس

پربحث‌های هفته

  1. جنگ ترکیبی خودمان، علیه خودمان!

  2. کارگری انگشتر ۵۰ میلیاردی را به صاحبش بازگرداند

  3. جلاد، به پایان سلام کن!

  4. بهادری جهرمی: مبالغ جرایم رانندگی متناسب با تورم افزایش یافت

  5. تورم چه زمانی تک رقمی می‌شود؟

  6. نرخ تعرفه‌های خدمات بهداشتی درمانی ۱۴۰۳ اعلام شد/ نرخ رسمی ویزیت ۵۰% گران می‌شود!

  7. بازداشت سومین عامل حمله تروریستی در مسکو

  8. آقایان رئیسی و اژه‌ای! آیا در پیشگاه خدای متعال و امام‌زمان (عج) پاسخی دارید؟

  9. انتقام از پوتین؟

  10. عوامل توهین کننده به نظام و مقدسات اسلامی دستگیر شدند

  11. ائتلاف ایران، روسیه و چین تبدیل به کابوسی برای آمریکا می‌شود

  12. علم‌الهدی: امروز در کشور از آثار تحریم اقتصادی آمریکا مشکلی حس نمی‌کنیم

  13. بازگشت احتمالی ترامپ چه تاثیری بر اقتصاد ایران دارد؟

  14. افزایش ١٧٠ درصدی حداقل حقوق کارگران در دولت سیزدهم

  15. مردم طلای دست دوم خریداری نکنند

  16. خط و نشان حقوقی ایران برای کویت

  17. هشدار سخنگوی پلیس به رانندگان نوروزی؛ آمار تصادفات هولناک است!

  18. اول، بساط دلالی باید جمع شود

  19. وزیر اقتصاد: در سال ۱۴۰۲ رکورد بیشترین سرمایه‌گذاری خارجی واقعی در ۱۶ سال اخیر شکسته شد

  20. کولرهای گازی بلای جان صنعت برق

  21. منظور: تخصیص ارز کشور برای واردات خودرو به صرفه نیست

  22. ایران اینترنشنال در آستانه تعطیلی / تعطیلی قریب الوقوع دفتر واشنگتن + عکس

  23. دادستان ساری: خسارات وارده قطع سه هزار اصله نهال جبران شود

  24. ابابیل ۵، از آخرین دستاورد‌های قدرت پهپادی جهان

  25. خاندوزی: با طیفی مواجه هستیم که تمایلی برای مشارکت در اداره کشور ندارند

آخرین عناوین