با ورود ویروس کرونا به کشورمان مسئولان وزارت بهداشت بر این مسئله تاکید کردند که باید از هرگونه تجمع غیرضروری جلوگیری کرد. توصیه های بهداشتی بیان می کرد که به دلیل قدرت انتقال بالای کرونا حضور افراد در مکانهای عمومی باید به حداقل ممکن برسد. یکی از مکانهای عمومی که ازابتدا بحث درباره آن زیاد شکل گرفت حرم مطهر حضرت معصومه (سلام الله علیها) در قم و حرم مطهر حضرت امام رضا(علیه السلام) در مشهد و بقیه بقاع متبرکه در سراسر کشور بود.

به دلیل اینکه اولین موارد رسمی ابتلا به کرونا در قم بود این مسئله در قم بیش از بقیه زیارتگاهها مورد بحث قرار گرفت. در همان روزهای نخست مراجع تقلید با تاکید بر لزوم رعایت دستورات بهداشتی اعلام کردند همگان باید از این دستورات پیروی کنند. 

در این میان و در روزهای نخست متاسفانه تولیت آستان مقدس حضرت معصومه(سلام الله علیها) سخنان غلطی بر زبان راندند و با بستن حرم مخالفت کردند. در این ایام کلیپهایی از عمل شنیع لیسیدن ضریح توسط برخی افراد در فضای مجازی منتشر شد که باعث خراب کردن چهره مذهب در رسانه های خارجی شد.

اما تولیت آستان قدس رضوی با موضعگیری منطقی از ابتدا اعلام کردند تابع دستورات وزارت بهداشت درباره این حرم مقدس هستند.

در این مدت کرونا در مشهد هم شایع شد و اکنون این شهر یکی از شهرهایی است که آمار بالایی در ابتلا به کرونا دارند.

در روز 24 اسفند یکی از معاونین استانداری قم از دستور ستاد ملی مقابله با کرونا مبنی بر تعطیلی حرم و مسجد جمکران خبر داد. در نهایت این تصمیم در بعداز ظهر روز 26 اسفند اجرایی شد و درهای حرم حضرت معصومه(س) و حرم امام رضا(ع) به روی زائران بسته شد. 

با اعلام این خبر عده ای از افراد با تجمع مقابل درهای این دو حرم شریف نسبت به این اتفاق اعتراض کردند و در نهایت هم با اعمال زور درها را شکستند و به حرم داخل شدند. هرچند پس از آن با دخالت نیروهای انتظامی این جمعیت متفرق شده و دوباره درهای حرم بسته شد.

در این زمینه به نظر می رسد مهمترین عامل چنین رفتارهایی ظاهرگرایی دینی است. وقتی ظواهر و مناسک برای یک دیندار اصل شوند و او توجهی به باطن اعمال نداشته باشد طبیعتا بروز چنین رفتارهایی محتمل است.

مناسک دینی و ظواهر شرعی برای نیل به مقصودی از جانب شارع مقدس وضع شده اند. اگر آن مقصود با هدف دیگری منافات داشته باشد یکی بر دیگری ترجیح پیدا می کند. تشخیص این مسئله هم با دین شناس است. مراجع تقلید و در راس همه فقیه باسط الید تاکید کرده اند که همگان باید از دستورات بهداشتی تبعیت کنند. در چنین شرایطی یکی از دستورات برای حفظ جان مردم متدین، بستن زیارتگاههاست. حفظ جان مسلمین ایجاب کرده است حکومت اسلامی در زیارتگاهها را بر زائرین ببندد. پس حفظ جان مردم نسبت به حضور در حرم مطهر در اولویت بوده است. اگر اندکی در فلسفه احکام و مناسک تامل شود به سرعت این استدلال پذیرفته می شود اما امان ظاهرگرایی.

البته باید گفت ای کاش مقامات مسئول در این دو استان پیش از اقدام چند روزی برای انجام این کار تبلیغات انجام می دادند. مثلا از مراجع تقلید می خواستند صراحتا در این زمینه اظهارنظر کنند و از خطبای منبری هم کمک می گرفتند.

نکته بسیار مهم دیگری که باید به آن اشاره شود ضرورت تامل در تعطیلی مناسک است. بیماری کرونا تاثیرات اجتماعی بسیار مهمی بر جای گذاشته است که تعطیلی مناسک یکی از آنهاست. کرونا فقط بر مناسک مذهبی تاثیر نگذاشته بلکه مناسک ملی نوروز و همچنین مناسک عزاداری افراد برای مردگان هم متاثر از این ویروس شده است.

در یک ماهه اخیر و احتمالا تا پایان موج این بیماری هرکس حتی به علتی غیر از کرونا فوت کند خانواده اش نمی توانند به دلیل پرهیز از تجمع، تشییع و تدفین و مراسم ختم برایش بگیرند. حتی افراد برای عرض تسلیت به خانه شان نمی توانند بروند. این مسئله قاعدتا تبعات اجتماعی و روانی زیادی دارد.

مناسک ملی نوروز هم از تاثیرات کرونا بی نصیب نیست. نوروز در همه سال با دید و بازدیدهایش شناخته می شد. امری که امسال باید تعطیل شود. طبیعتا این مسئله هم نیاز به تامل مسئولین دارد.

از این رو به نظر می رسد می باید تدابیر و راهکارهایی در حوزه های مختلف برای کنترل و کاهش پیامدهای کرونا پیش بینی شود.