«کتاب خودم را می‌سفرم»

(مصاحبه‌ی ساموئل دوک با ژولیا کریستوا)

 ترجمه: توفان گرکانی

ناشر: قطره، چاپ اول: 1398

318 صفحه ، 50000 تومان

****

ژولیا کریستوا، روانکاو، زبان‌شناس و فیلسوف مشهور بلغارستانی ـ فرانسوی، توسط مهرداد پارسا به مخاطب فارسی زبان معرفی شد و تقریبا عمده آنچه درباره او و یا به قلم او به فارسی در آمده حاصل کار همین مترجم است. اما با وجود زحماتی که او برای معرفی  این چهره ی مهم قرن بیستم، متحمل شده هنوز جنبه های شناخته نشده‌‌ی مهمی از زندگی فکری و کار این اندیشمند برجای مانده است، بخصوص که او از جمله چهره‌های چند وجهی بود و دامنه فعالیت‌هایش حوزه های گوناگونی را شامل می شد، همانند رمان‌نویسی که در ایران کاملا مهجور مانده ست.

خوشبختانه به تازگی کتابی تحت عنوان « خودم را می‌سفرم» با ترجمه توفان گرگانی، به همت نشر قطره وارد بازار کتاب شده است  که اثری بسیار سودمند برای شناخت ژولیا کریستواست. البته این کتاب به عنوان نخستین اثر مجموعه ای تحت عنوان «دفترهای روانکاوی» به همت نشر قطره منتشر شده  که دکتر گهر همایون‌پور دبیری آن را بر عهده دارد.

به هر روی « خودم را می‌سفرم» اگرچه با تاکید بر وجوه روان کاوانانه کار این نویسنده و اندیشمند، انتخاب و به فارسی برگردانده شده ست؛ اما با توجه به ساختار گفتگو محور کتاب و رویکرد جامع نگرانه  ساموئل دوک به زندگی ژولیا کریستوا، «خودم را می‌سفرم» پیش از هر چیز اثری قابل اعتناست  که به نیت شناخت زندگی و آثار این اندیشمند بزرگ معاصر تدارک دیده شده است. گفتنی‌ست ساموئل دوک، خود روان‌شناس فرانسوی شناخته شده‌ای‌ست که با اشراف و آشنایی از اندیشه و آثار و اهمیت نظریات ژولیا کریستوا وارد این میدان شده است.

کتاب حاضر با یک مقدمه  و سه پیشگفتار آغاز می شود. مقدمه آغازین کتاب به قلم دکتر گهر همایون پور به شکلی کوتاه به کم و کیف مجموعه «دفترهای روانکاوی»، ویژگی ها و اهدافی که دنبال می کند، پرداخته است.  دبیر این مجموعه، همچنین پیشگفتاری موجز نیز درباره «خودم را می‌سفرم» نوشته است که اشاراتی گذرا درباره کتاب و برگردان فارسی آن را شامل می شود. مقدمه ژولیا کریستوا بر این کتاب آشکارا مهر تاییدی است از سوی او  بر اهمیت گفتگوی حاضر برای شناخت جنبه های گوناگون زندگی‌اش و نهایتا پیش گفتار ساموئل دوک که وظیفه گفتگو با کریستوا را برعهده داشته است. ساموئل دوک در این پیشگفتار که خطاب به کریستوا و همچنین خوانندگان کتاب نوشته شده است، گزارشی از چگونگی شکل گرفتن کتاب، و احساسی که نسبت او و آثارش دارد، ارائه می کند.

متن گفتکو به هفت فصل تقسیم شده است و این تقسیم بندی براساس دوره های مختلف زندگی و کار ژولیا کریستوا  در نظر گرفته شده است که از دوران جوانی او در بلغارستان آغاز می شود، با ورودش به فرانسه ادامه می یابد و پس از بررسی دوره های مختلف حیات فکری او، با پرداختن به رمانهایش در فصل هفتم به آخر می رسد.

ژولیا کریستوا چنانچه خود نیز اشاره می‌کند، با «خود زندگی‌نامه نویسی» میانه‌ای نداشته و حتی آن را ژانری قلابی محسوب کرده، چگونه می توان جریان یک زندگی را در چارچوب یک حکایت قرار داد؟ از دیگر سو نسبت به زندگی‌نامه نویس ها هم بدبین بوده چرا که به زعم او به جای نورانداختن بر جاده های عبور ناپذیر زندگی، روایت زندگی دیگران را بهانه ای برای بیان حرفهای خود قرار می دهند! با چنین دیدگاهی یک روایت گفتگو محور از زندگی بیش از شیوه های دیگر می‌توانست پاسخگوی کنجکاوی‌هایی که درباره زندگی او وجود داشته باشد. پس رو در روی ساموئل دوک نشسته تا در رهگذر پرسش های او به بازبینی قریب به سه چهارم یک قرن که زندگی او در آن جریان داشته بپردازد.

او در این گفتگو برای نخستین بار جنبه های ناگفته‌ی  خصوصی زندگی اش را عیان می کند. خود او این گفتگو را همچون سفری می داند که خواننده با شرکت در آن همسفر دختری می شود که در بلغارستان به دنیا آمده و بالیده، سپس  با کشف پاریس و افق های تازه از زیستن و اندیشیدن به بلوغ فکری رسیده، اروپای پس از سالهای جنگ را دیده، دوران اوج گرفتن کمونیسم، لیبرالیسم و روزگار جهانی شدن را از نزدیک تجربه کرده و در این بین همچون هر انسانی در نقشهای معشوق، همسر و مادر نیز ظاهر شده است.

ساختار گفتگو محور کتاب و برگردان خوب مترجم به فارسی، متنی روان و خوشخوان و همه فهم را در اختیار مخاطبان قرار داده است. حسن کتاب در این است که علاوه بر آشنایی با زندگی ژولیا کریستوا، خواننده را به یکی از پر شور ترین دوره های فضای روشنفکری فرانسه و اروپا می برد و از آنجا که کریستوا برای پاسخ دادن به سولات به شخصیتها، نظریه ها و کتابهای مهم و تاثیر گذار زندگی خود اشاره می‌کند، علاوه بر فراز و فرود زندگی او، اطلاعات سودمند بسیار دیگری نیز در اختیار خواننده قرار می‌گیرد. ژاک لکان و رولان بارت از جمله چهره های مهم و تاثیر گذاری هستند که در این گفتگو نکات درخور اعتنای گوناگونی درباره آنها مطرح شده است.در این منظر می‌توان با دبیر این مجموعه هم نظر بود که معتقد است : «خواندن این کتاب تجربه‌ای واقعی در حیطه‌ی «اصل لذت» است که ما را با زیر و بم زندگی خصوصی و حرفه‌ای این چهره‌ی درخشان آشنا می‌کند و گویی شاه‌کلید ورود به دیوان/ ذهن این روانکاوِ شناخته‌شده، را در اختیار ما می‌گذارد...»

 گفتگوی ساموئل مک با ژولیا کریستوا بی اغراق فرصتی است برای کشف و دریافت بهتر انديشه ژوليا كريستوا ، اندیشمندی که به ما می‌آموزد که برای درک بهتر جهان عینی و ذهنی خود، باید با خوانشی متفاوت و تازه از آنها، دریافت ها و  باورهای تثبیت شده‌ی ذهن مان را مورد پرسش قرار داده و آنها را به چالش بکشیم.