۱. حادثه سقوط هواپیمای اوکراینی و پرپر شدن جمع کثیری از هموطنان و نخبگان علمی و دانشگاهی ایران فاجعه ای آفرید که نه تنها ایران بلکه جهان را تکان داد. این حادثه نه اولین حادثه سرنگون کردن تصادفی هواپیمای مسافربری بود و نه آخرین آن خواهد بود. نمونه مشهور مشابه حادثه سرنگون کردن ایرباس ایرانی در خلیج فارس بود که احساسات ضدآمریکایی شدیدی در کشور برانگیخت تا حدی که بسیاری با اطمینان کامل آن را جنایتی عمدی تلقی نمودند. این ادعا و استدلالها و تبلیغات مربوط در کشور فضایی به وجود آورده که گویی تنها توجیه و توضیح چنین حادثه ای وجود نوعی عمد، نیت قبلی یا انگیزه های نابکارانه ای از این قبیل است. آن توجیهات تند اکنون به یکی از بزرگترین موانع فهم درست این حادثه در ایران بدل شده است.
۲. قضاوتی متعادل و منصفانه گواهی می دهد هیچ گونه انگیزه نابکارانه ای در حادثه سقوط هواپیمای اوکراینی دخیل نبوده است. آنچه را می توان نوعی نابکاری نامید دروغهایی است که سه روز متوالی حقیقت را از چشم مردم پنهان نمود. این دروغها نه تنها علت واقعی حادثه را بیان نمی کرد بلکه با دادن اطلاعات غلط و بی أساس در صدد انکار آن و گمراه کردن افکار عمومی بود. از متهم کردن خلبان اوکراینی تا سرزنش بوئینگ آمریکایی، أنواع و اقسام مطالب ناراست به کار گرفته شد تا دیگران مسئول این حادثه تلخ قلمداد شوند. این امر، رواج بی رویه دروغ و دروغگویی، بزرگترین بلایی است که در این فاجعه ابعاد واقعی خود را به نمایش گذاشت.
۳. بسیار راحت و آرام بخش است که این مشکل به چند دروغ و دروغگو منتسب شده و همه کاسه کوزه ها بر سر آنها شکسته شود. اما حقیقت چیزی دیگر و بسی تلخ تر است: این بیماری اخلاقی بدخیمی است که در ایران فراگیر شده و ریشه دوانده است. دروغ نه تنها دامن دولت و نظام را آلوده است بلکه فرهنگ ملی را نیز فاسد نموده است. برای آنها که تجربه مشاهده فرهنگها و ملتهای مختلف را داشته اند دیدن ابعاد فاجعه بار این مشکل ملی دشوار نیست. جامعه ای وجود ندارد که از این مشکل مصون باشد اما دامنه آلودگی ما - در مقایسه با جوامع بسیاری در جهان - مایه شرمندگی و سرشکستگی است.
۴. دروغ نه تنها رذیله اخلاقی زشتی است بلکه تاثیرات خانمان سوزی بر سرنوشت افراد و جوامع بشری و سعادت و شقاوت آنها دارد. اتفاقی نیست که در اغلب جوامع پیشرفته و امن سطح دروغ بسیار پایین است. از چشم انداز دینی نیز دروغ گناهی کبیره و محکوم است. اسلام دروغ را نزدیکترین گناه به کفر قلمداد نموده است. براین أساس جمهوری اسلامی اگر می خواهد حقیقتا اسلامی باشد نمی تواند جمهوری دروغ و دروغگویی باشد.
۵. اولین گام در جهت اصلاح این نابسامانی آگاهی و اعتراف به این بلیه و نقیصه اجتماعی است. اگر این اولین حاصل شود - که متاسفانه حصول آن چندان آسان نیست - می توان گامهای دیگری برداشت و به بهبود و اصلاح اوضاع امیدوار شد. رواج نوعی خودبرتر بینی ملی و مذهبی که در ایران حاکم شده و براساس توهماتی خودپسندانه خود را از هر ملت و جامعه دیگری برتر و ارزشمندتر می پندارد مانع اصلی اعتراف به این نقیصه و آموختن از دیگرانی است که در این زمینه از ما موفق تر عمل کرده اند. برای بسیاری سخت است از ملتهای موفقی چون سوئد و سوئیس درس راستگویی بیاموزند. ریشه واقعی این سختی ارزشهای الهی و اسلامی و انصاف و اخلاق نیست. ریشه های واقعی این مسئله نوعی تکبر ملی و خودپسندی مذهبی است که در پوشش ارزشهای ملی و مذهبی ما را از انصاف و ارزشهای انسانی دور می سازد. این نقیصه ملی منحصر به یک جناح و دسته نیست. برخی دیگر که با آب و تاب از صداقت و راستگویی سوئیسی سخن می گویند چشم بر صداقت و راستگویی حزب الله لبنان، که حقیقتا یک الگوی ارزشمند صداقت سیاسی در منطقه است، می بندند.
۶. یکی از تجربه های باارزش بین المللی برای ترویج راستگویی تاسیس انجمنهای مردم نهاد مبارزه با دروغ است. این انجمن ها می توانند بطور سیستماتیک وضعیت دروغ و دروغگویی (و همچنین راستگویی) را در کشور مانیتور و رصد کنند. گزارشهای آنها از اوضاع کشور راهنمای بسیار خوبی از کیفیت کشور در این زمینه است. همچنین اگر این انجمن به برندی مورداعتماد در این حوزه بدل شود می تواند به عنوان یک نیروی اخلاقی و اجتماعی موثر در مبارزه با دروغ عمل نماید. می تواند دروغ های بزرگ را افشا کند و با موضع گیری علیه آن آنها را تحت فشار قرار دهد. می تواند برای راستگویی و راستگویان پاداشهای معنوی مناسبی طراحی نماید و برای مثال راستگوترین رسانه کشور یا راستگوترین مسئول کشور را مورد تشویق قرار دهد. می تواند زمینه انتقال تجربه جوامع موفق (در زمینه راستگویی) را فراهم نماید. خلاصه حضور موثر چنین انجمنی می تواند فضا را برای دروغگویی ناامن نموده و به امنیت راستگویی در کشور کمک نماید.
۷. متاسفانه با همه مشکلاتی که دروغگویی در کشور به بار آورده و همه فسادهایی که از این ناحیه نصیب ملک و ملت شده است هنوز تشکل و انجمنی برای مبارزه با این بلای خانمان سوز در کشور تاسیس نشده است. شاید زمان برای حرکت نخبگان راستگویی – رادمردانی که مردم آنها را به راستگویی و پرهیز از دروغ می شناسند – و تاسیس انجمنی برای مبارزه با دروغ آماده تر از هر زمان دیگری باشد.
