دادگاه خانواده دادگاهی است که در هر حوزه قضایی تشکیل میشود و به طور اختصاصی به دعاوی خانوادگی رسیدگی میکند، برای مراجعه به دادگاه خانواده هر یک از خواهان و خوانده میتوانند خودشان به طور مستقل طرح یا دفاع از دعوا کنند و یا از طریق وکلای خانواده اقدام کنند.
مطابق ماده 4 قانون حمایت خانواده، رسیدگی به امور و دعاوی زیر در صلاحیت دادگاه خانواده است:
1-رسیدگی به دعاوی نامزدی و خسارات ناشی از برهم زدن نامزدی.
2-دعاوی مربوط به ازدواج دائم و موقت و اذن گرفتن در ازدواج.
3-اختلاف در شروط ضمن ازدواج.
4-ازدواج مجدد.
5-جهیزیه.
6-مهریه.
7-نفقه زوجه و اجرت المثل ایام زوجیت.
8-تمکین و نشوز.
9-طلاق، رجوع، فسخ و انفساخ نکاح، بذل مدت و انقضای آن.
10-حضانت و ملاقت طفل.
11-نسب
12-رشد، حجر و رفع آن.
13-ولایت قهری، قیمومت، امور مربوط به ناظر و امین اموال محجوران و وصایت در امور مربوط به آنان.
14-نفقه اقارب.
15-امور راجع به غایب مفقودالاثر.
16-سرپرستی کودکان بی سرپرست.
17-اهدای جنین.
18-تغییر جنسیت.
»»»بنابراین برای تمامی موارد مذکور در ماده 4 قانون حمایت خانواده باید در دادگاه خانواده طرح دعوا نمود، پرسشی که مطرح می گردد این است که چنانچه شخصی در غیر دادگاه خانواده برای مثال در دیگر دادگاههای عمومی طرح دعوا کند آیا دادگاه مذکور به دعوی رسیدگی میکند؟
در مواردی که امور و دعاوی خانوادگی در دادگاههای عمومی غیر از دادگاه خانواده طرح میگردد دادگاه قرار رد دادخواست صادر مینماید و در این صورت هزینه دادرسی پرداختی قابل استرداد از دادگاه نمیباشد و به ضرر خواهان خواهد بود و در صورت طرح دعوا در دادگاه خانواده هزینه دادرسی را مجددا باید پرداخت نماید.
وکیل خانواده چه کسی است ؟
»»»»وکیل خانواده وکیلی است که در واقع تخصص لازم و کافی در طرح و دفاع از کلیه دعاوی خانوادگی را دارد و در صورت مراجعه به وکیل خانواده در بدو امر اظهارت موکل خود را شنیده و از چند جهت مورد بررسی قرار میدهد :
1-از جهت ارشاد موکل به سمت سازش ، اگر امکان سازش در موضوع اختلاف وجود داشته باشد موکل خود را تشویق به سازش میکند.
2- در صورت عدم امکان سازش وکیل خانواده با بررسی مدارک و و دلایل موکل جستجو میکند که آیا موضوع مورد اختلاف قابل طرح در دادگاه خانواده از طرف موکل میباشد یا خیر.
3-در صورت امکان طرح موضوع در دادگاه وکیل خانواده تمام جزئیات ادله موکل خود را بررسی میکند تا چنانچه احتمال پیروزی در موضوع اختلاف را نداشته باشد از طرح دعوای واهی و تحمیل هزینه بی مورد پیشگیری گردد.
4-وکیل خانواده پس از بررسی میزان موفقیت و عدم موفقیت در موضوع خانواده مورد نظر به موکل تفهیم میکند روند موفقیت آمیزی در پرونده خواهد داشت یا خیر.
5- در صورتی که موکل با آگاهی که وکیل خانواده در رابطه با موضوع در اختیار موکل قرار داده خواهان اقامه دعوا یا دفاع از دفاع باشد، تمامی اقدامات لازم قانونی را در اسرع وقت به عمل خواهد آورد.
شروع تا خاتمه دعوای خانوادگی
در صورت مراجعه به وکیل خانواده در تهران تمامی اقدامات لازم در دادگاه توسط وکیل خانواده انجام میشود، وکیل خانواده دادخواست لازم را تنظیم و به دادگاه ارائه و در تمامی جلسات دادگاه حضور خواهد داشت و اغلب در دعاوی خانوادگی طرفین تمایلی به حضور در دادگاه و روبه رو شدن با طرف مقابل خود را ندارند بنابراین نیاز نیست که موکل خود نیز در جلسات دادگاه حاضر و وکیل خانواده خود در جلسه حاضر شده و تمامی مطالبات و اعتراض و درخواستهای موکل خود را با استناد به مواد قانونی که در جهت منافع موکل است ضمن لایحه مستحکم و مستدل تقدیم دادگاه میکند و البته در برخی موارد دادگاه خانواده نیاز به حضور موکل را در جلسه دادگاه ضروری میبیند که در این صورت به وکیل خانواده اعلام میکند که موکل نیز در دادگاه حاضر شود، که در چنین مواقعی هم موکل با مشاورههای لازم وکیل خانواده آمادگی لازم را جهت حضور در دادگاه پیدا خواهد کرد.
برخی دعاوی خانوادگی و نیاز به حضور وکیل خانواده:
دعاوی راجع به نامزدی
مطابق ماده 1035 قانون مدنی نامزدی به معنی ارتباط زوجیت بین دو نفر نمیباشد، و دختر و پسری که باهم نامزد میشوند موظف نیستند که در آینده باهم ازدواج کرده و ارتباط زناشویی داشته و به اصطلاح زن و شوهر شوند حتی اگر در زمان نامزدی بین خود مهریهای را که برای ازدواج تعیین کرده باشند تماماً یا قسمتی از مهریه را مرد به زن داده باشد، بنابراین دختر و پسری که باهم نامزد هستند تا زمانی که عقد ازدواج بین آنها جاری نشده است میتوانند نامزدی را به هم بزنند و طرف دیگر نمیتواند او را مجبور به ازدواج کرده و یا از جهت منصرف شدن از ازدواج مطالبه خسارت کند.
»»»»بنابراین مطابق قانون به دختر و پسری که عقد ازدواج بین آنها در دفتر ازدواج منعقد نشده باشد و فقط وعده ازدواج به یکدیگر داده باشند نامزد گفته میشود.و مطابق ماده 20 قانون حمایت خانواده ثبت ازدواج دائمی الزامی است، بنابراین تا زمانی که عقد ازدواج منعقد نشده دو طرف باهم نامزد میباشند.
سوال:اگر دختر و پسری که بین آنها عقد ازدواج برقرار نشده ولی برای ازدواج بین خودشان مهریه تعیین کرده باشند و به اصطلاح نامزد هستند و نامزدی به هم بخورد مهریه مذکور به دختر تعلق میگیرد؟
جواب: خیر مطابق ماده 1035 قانون مدنی مهریه تعلق نمیگیرد و حتی اگر در دوران نامزدی پسر مهریه را به دختر داده باشد بعد از به هم خوردن نامزدی میتواند مهریه مذکور را از دختر پس بگیرد. و نکته این که مهریه به زنی تعلق میگیرد که بین زن و مرد عقد نکاح جاری شده باشد و اگر بین زن و شوهر نزدیکی واقع شده باشد تمام مهریه زن باید داده شود ولی اگر قبل از نزدیگی طلاق بگیرند و... در این صورت نصف مهریه را باید به زن داد.
به هم خوردن نامزدی
مطابق ماده 1035 قانون مدنی طرفین(نامزدها) میتوانند از نامزدی را به هم بزنند و هیچ کس نمیتواند آنها را مجبور به ازدواج کرده یا از جهت انصراف از وصلت خسارتی دریافت کند اما بند 1 ماده 4 قانون حمایت خانواد صحبت از خسارات دوران نامزدی میکند که در ظاهر با یکدیگر تعارض دارند و میتوان گفت منظور از خسارات در قانون حمایت خانواده خسارت و مسئولیت ناشی از سوء استفاده از این حق(یعنی حق برهم زدن نامزدی) می باشد. که در عمل اثبات آن بسیار دشوار است.
نکته قابل توجه این است که نامزدی مصطلح در عرف مناطق مختلف کشور با مفهوم نامزدی در قانون متفاوت است برای مثال در شهرهای بزرگ مثل تهران دختر و پسر با اطلاع خانوادهها مدتی را تحت عنوان آشنایی سپری میکنند که به این دوران که به منظور شناخت برای انعقاد عقد ازدواج است نامزدی اطلاق میشود و دقیقا منطبق با مفهوم نامزدی در قانون مدنی است، اما در شهرستانها نامزدی به این شکل را به ندرت مشاهده میکنیم و به دختر و پسری که عقد ازدواج بین آنها منعقد شده ولی زندگی مشترک را زیر یک سقف شروع نکردهاند نامزد گفته میشود.
استرداد هدایای نامزدی
مطابق ماده 1037 قانون مدنی هر یک از نامزدها میتوانند در صورت به هم خوردن نامزدی هدایایی را که به طرف مقابل و پدر و مادر ایشان داده است مطالبه کند . و اما سوال این است که چه هدایایی قابل استرداد است؟
1-هدایایی قابل استرداد است که عادتا نگه داشته میشود، مثل طلا و جواهر و چیزهای مصرف شدنی مثل لوازم آرایشی و ... قابل مطالبه نخواهد بود.
2- اگر هدایایی که معمولا نگه داشته میشوند مثل طلا و جواهر موجود نباشد باید قیمت آن هدایا پس داده شود مگر این که آن هدایا بدون تقصیر طرف تلف شده باشد.
سوال: اگر به هم خوردن نامزدی در اثر فوت یکی از نامزدها باشد آیا هدایای نامزدی را میتوان پس گرفت؟
مطابق ماده 1038 قانون مدنی در صورت فوت نیز هدایایی که معمولا نگه داشته میشوند میتوان پس گرفت اما اگر از بین رفته باشد در این صورت استثناء است و قیمت هدایا را نمیشود گرفت.
سوال: در صورتی که مهریه در دوران نامزدی تعیین شده و به دختر تسلیم شده باشد در صورت به هم خوردن نامزدی قابل استرداد است یا به عنوان خسارت ناشی از به هم خوردن نامزدی قابل مطالبه نمیباشد؟
برای پاسخ به این سوال بین مفهوم نامزدی در قانون و عرف قائل به تفکیک میشویم:
1-در صورتی که نامزدی بدون انعقاد عقد در دفتر ازدواج باشد و مطابق قانون و صرفا برای آشنایی باشد، مهریه داده شده پس گرفته میشود و به عنوان خسارت نمیتوان از استرداد آن امتناع کرد.
2-در صورتی که نامزدی به مفهوم عرفی بعد از عقد در دفتر ازدواج و قبل شروع زندگی مشترک باشد، در این صورت اگر بین نامزدها(که در واقع از نظر قانون زن و شوهر محسوب میشوند) نزدیکی واقع شده باشد زن مستحق کل مهریه است و مهریه داده شده قابلیت استرداد ندارد و اما اگر نزدیکی واقع نشده باشد در این صورت مستحق نصف مهریه خواهد بود و اگر زن تمام مهریه را گرفته باشد باید نصف آن را به مرد برگرداند.(ماده 1092 ق.م)
سوال: آیا میتوان در نامزدی شرط کرد که طرفین نامزدی را نتوانند به هم بزنند؟
ماهیت نامزدی این است که طرفین بتوانند در صورت عدم تمایل به وصلت آن را به هم بزنند و درج چنین شرطی مخالف نظم عمومی میباشد و قابل ترتیب اثر نمیباشد.
از دیگر دعاوی خانوادگی که حضور وکیل خانواده لازم است و با حضور وکیل خانواده روند پرونده سریع انجام میشود عبارتند از:
دعوای طلاق : دعوای طلاق که به سه شکل دعوای طلاق داریم، طلاق به درخواست زن، طلاق به درخواست مرد، و طلاق توافقی . که وکیل خانواده با توجه به درخواست کننده دادخواست مناسب را تنظیم و به دادگاه میدهد. در طلاق توافقی در ابتدا زوجین به مراکز مشاوره خانواده مراجعه میکنند یا اگر ابتدا به مراکز مشاوره مراجعه نکنند دادگاه باید آنها را به مراکز مشاوره ارجاع دهد.، در طلاق به درخواست شوهر یا به درخواست زن دادگاه زوجین را به داوری ارجاع میدهد. در طلاق توافقی ارجاع به داوری نداریم و زوجین به مراکزمشاوره خانواده ارجاع میشوند.
مهریه: دعوای مهریه نیز که در اغلب موارد بدون اینکه درخواست طلاقی باشد مطرح میگردد و در بعضی موارد هم چون دعوای طلاق مطرح میشود به دنبال آن دعوای مطالبه مهریه میشود. نحوه مطالبه مهریه هم به این صورت می باشد که زن از دو طریق می تواند نسبت به مطالبه مهریه اقدام کند. ۱ – مطالبه مهریه از طریق دادگاه ویژه خانواده ۲ – مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت. پیشنهاد ما این است چنانچه زوج دارای اموالی باشد زوجه از طریق ثبت اقدام نماید و اموال وی را توقیف و وی را ممنوع الخروج نماید به دلیل اینکه مطالبه مهریه از این طریق کم هزینه و سریع می باشد.
حضانت و نگهداری اطفال.
نفقه زن و فرزندان و...