ایران از دهه 1990 میلادی به دنبال یک گفتگوی منطقهای جامع، مشابه با سازمان امنیت و همکاری اروپا (OESC) بوده است تا از طریق آن روابط بین کشورهای حاشیه خلیج فارس، یا به عبارت دیگر اجتماع تنگه هرمز، بهبود یابد. طرح امید نسخه به روزشده این ایده است. ابتکار صلح هرمز یا طرح امید بر مبنای پاسخگویی و مسئولیت پذیری کشورهای منطقه در برابر تضمین صلح، ثبات و شکوفایی منطقه و تعامل با جامعه جهانی شکل گرفته و به دنبال تامین نفع حیاتی مشترک در حفظ آزادی کشتی رانی و امنیت انرژی برای همگان است.

این طرح می‌تواند شروعی باشد برای بررسی گسترده مسائل امنیتی و همکاری در زمینه های گوناگون از جمله امنیت انرژی، کنترل تسلیحات، اقدامات اعتمادسازی، قراردادهای نظامی، ایجاد یک منطقه عاری از تسلیحات کشتار جمعی و معاهده عدمتعرض در اجتماع تنگه هرمز. علاوه بر این، طرح امید به دنبال تشکیل یک کارگروه مشترک پیرامون مسائل مختلف است که ارائه اقدامات عملی برای گسترش تدریجی همکاری در زمینه هشدار زودهنگام، پیشگیری و حل کشمکش ها، مبارزه با قاچاق مواد مخدر و انسان، سرمایه گذاری های مشترک در انرژی، ترانزیت و حمل و نقل و همچنین همکاری در امنیت سایبری را شامل می‌شود.

این اهداف فقط با پیروی از اصول همسایگی از جمله گفتگو و احترام متقابل، احترام به حاکمیت ملی، تمامیت ارضی و تغییرناپذیری مرزهای بین المللی، حل و فصل صلحآمیز تمام اختلافات، عدم پذیرش تهدید و استفاده از زور، عدم تعرض و عدم مداخله در امور داخلی یا خارجی یکدیگر و عدم پذیرش و عدم مشارکت در ائتلاف ها و اتحادیه ها علیه یکدیگر عملی خواهند شد. ایران همچنین مشارکت و حمایت سازمان ملل از این طرح را خواهان است تا منافع قانونی جامعه بین المللی تامین شود.

ورای منافع امنیتی طرح امید به ملاحظات کشورهای شورای همکاری خلیج فارس نیز پرداخته است. با این حال، پنهان نیست که هدف نهایی ایران خروج ایالات متحده از منطقه است. اما در این راهکار ایران خواهان خروج فوری نیروهای آمریکایی نیست، بلکه بر عدم پذیرش و عدم مشارکت کشورهای منطقه در ائتلاف ها و اتحادیه های علیه یکدیگر تاکید می‌کند. یعنی تا زمانی که نیروهای آمریکایی امنیت ایران را تهدید نکنند، همزیستی امکان پذیر است.

با توجه به شکاف‌های کنونی در سازمان همکاری خلیج فارس پذیرفتن پیشنهاد ایران پیرامون امنیت منطقه ای برای کشورهای عضو این سازمان دشوار است. اگرچه کشورهایی مانند عمان، قطر، کویت و امارات متحده نیز در زمینه گفتگوهای منطقه ای پیشنهادات مشابهی داده اند اما مشکلاتی مانند تحریم قطر از سوی عربستان و امارات و همچنین نبود روابط دیپلماتیک بین عربستان و بحرین با ایران نیز باید مورد توجه قرار بگیرد.

تاریخ نشان داده است که توسعه شکوفایی، امنیت و ثبات در منطقه با شیوه‌ای غیرجامع و عدم مشارکت ایران امکان پذیر نیست. سرنوشت طرح امید به توانایی ایران در تبدیل این پیشنهاد به گام های استوار در راستای اعتمادسازی با همسایگان عرباش و همچنین جلب حمایت جامعه بینالمللی، از جمله ایالات متحده، بستگی دارد. روشن است که بیشتر کشورهای همکاری خلیج فارس آمادگی مشارکت نظامی بدون حضور آمریکا در منطقه را ندارند. اگرچه به نظر نمی‌رسد که این کشورها از پیشنهاد ایران استقبال گرمی داشته باشند اما زمان آن فرا رسیده است که تمام کشورهای حاشیه خلیج فارس راهی مشترک برای خروج از بحران ها و دشمنی های کنونی بیابند.

*(Mehran Haghirian)، لوسیانو زاکارا (Luciano Zaccara)، شورای آتلانتیک، 3 اکتبر 2019