«مسیح و آدم»

(بشر و بشریت در باب پنجم رساله به رومیان)

نویسنده: کارل بارت

مترجم: محمد صبائی

ناشر: ققنوس، چاپ اول 1397

94 صفحه، 8000 تومان

****

کارل بارت (1886-1968) اهل سوئیس بود. تلاش‌های او درباره الهیات مسیحی به قدری چشمگیر است که او را بزرگترین الهی‌دان پروتستان قرن بیستم به شمار آورده‌اند. پاپ پیوس دوازدهم (1876-1958) او را به عنوان بزرگترین متأله مسیحی پس از توماس آکوئیناس معرفی کرده است. آثار او زیاد و بسیار مفصل است. کتاب مشهور او، "جزم‌های کلیسا"، بالغ بر 13 جلد است. با وجود این جایگاه و این همه آثار، تاکنون هیچ یک از کتاب‌های او به فارسی ترجمه نشده است. آشنایی فارسی‌زبانان با اندیشه‌های او غیرمستقیم و از طریق گزارش‌های دیگران در کتاب‌های مربوط به کلام جدید و فلسفه دین بوده است. این اثر مختصر از این جهت شایان توجه است که می‌تواند علاقمندان را با یکی از نوشته‌های بارت به طور مستقیم مواجه سازد.

مسئله اصلی این کتاب به زبان ساده این است: انسان برتر و والاترین انسان کیست؟ حضرت آدم یا عیسی علیه السلام؟ این پرسش یک مسئله ذهنی محض نیست، بلکه برای دینداران نتایج عملی هم دارد؛ به این صورت که برترین الگوی انسانیت مشخص می‌شود. انسان‌های دیندار از چه الگویی باید پیروی کنند و چرا؟ کدام انسان همه کمالات انسانیت را بالفعل کرده و چرا؟

طبیعی است که چنین مسئله‌ای به صورت ذهنیِ محض قابل حل و فصل نیست؛ زیرا نیاز به داده‌های جزیی دارد که ذهن به‌تنهایی از داشتن آنها ناتوان است. در جهان بیرونِ فعلی هم خبری نیست. لذا باید به سراغ متن مقدس رفت. کارل بارت اندیشه‌های خاص خود را در این زمینه با تکیه بر متن مقدس ارائه می‌کند. وی برای این منظور دست به تفسیر می‌زند؛ تفسیری دقیق و خاص خود. روشن است که این مسئله به این صورت در متن مقدس مطرح نشده تا جواب روشن و دقیقی برای آن ارائه شود. از این روی، باید آن را استنباط کرد. بارت برای این استنباط روش خاص خود را دارد.

او برای این منظور، بخش پنجم رساله پولس به رومیان را تفسیر می‌کند. تفسیر او ریزبینانه و با توجه به ظرایف زبانی و واژگانی صورت می‌گیرد. از این روی، آشنایی با روش تفسیری بارت نیز مزیت دیگری برای این اثر به شمار می‌آید.

از منظر دین مسیحیت، حضرت آدم سرمنشأ گناه ذاتی و اولیه است که دامنگیر همه آدمیان شد؛ گناهی که بدون کفاره امکان نجات از آن وجود ندارد. در طرف مقابل، حضرت عیسی قرار دارد که کفاره این گناه را پرداخت و منبعی برای بشریت شد. پس این دو، دو سرنمون اصلی بشریت هستند. اما کدامیک حقیقت انسان را به طور کامل نشان می‌دهد؟ آدم یا عیسی؟ نظر بیشتر انسان‌ها این است که آدم این‌گونه است؛ زیرا او پدر همه انسان‌هاست. اما کتاب مقدس در این‌باره چه می‌گوید؟ در واقع پاسخ صریحی وجود ندارد و برای همین باید پاسخ را استنباط کرد. بدین منظور لازم است متن مقدس تفسیر شود. اما تفسیر خطر تفسیربه‌رأی و تحمیل دیدگاه ذهنی بر متن را در پی دارد. از این روی، گزینش روش تفسیری مناسب کمال اهمیت را دارد. از نظر بارت این روش باید تفسیر مبتنی بر واژگان باشد؛ واکاوی دقیق ظرایف زبانی. لذا علاوه بر دیدگاه بارت که به عنوان پاسخ مسئله مطرح می‌شود، روش او نیز به‌خودی خود جالب است. ارزش اصلی این کتاب نه در پاسخ، بلکه در چگونگی پاسخ نهفته است. لذا آشنایی با این روش، علاوه بر نظریات بارت، به خودی خود جالب توجه است.

علاوه بر این، بارت تاکید می‌کند که به مسئله‌ای درون‌دینی نمی پردازد که فقط مختص مسیحیان باشد، بلکه آنچه او مطرح می‌کند مسئله همه بشریت است و به همه انسان‌ها از جهت انسان بودن مربوط می‌شود. انسان‌ها فقط از طریق شناخت مسیح می‌توانند سرشت واقعی خود را دریابند و نه هیچ چیز دیگر و نه حتی حضرت آدم. به همین دلیل مسیح است که والاترین انسان است و حضرت آدم در مرتبه پایین‌تری نسبت به او قرار می‌گیرد.

علی‌رغم اینکه این کتاب اثر مختصری است اما ویژگی‌های تفکر دینی بارت را به‌خوبی منعکس می‌کند. بارت الهیات طبیعی را رد می‌کند؛ زیرا اساسا هرگونه امکان شناخت نظری و استدلالی درباره خدا را مردود اعلام می‌کند. از نظر او تمایز کیفی میان انسان و خداوند نامتناهی است و لذا نمی‌توان از شناخت انسان به شناخت خداوند رسید. حتی شناخت درست سرشت انسان نیز از روش‌های متعارف به دست نمی‌آید. از نظر بارت انسان را باید از طریق وحی و کتاب مقدس بشناسیم. بر همین اساس، وی دوباره تأکید بر تباهی انسانی ناشی از گناه اولیه را آغاز کرد. البته در کنار این دیدگاه، اجازه فدیه و کفاره گناهان برای همگان را نیز می‌پذیرد. نگاه او به جهان سرد است و به همین دلیل الهیات او را "الهیات بحران" می‌نامند و به وضعیت تراژیک انسان در جهان می‌پردازد. از این روی، دامنه اندیشه‌های او فراتر از مباحث آکادمیک است و همین امر باعث جذابیت آثار او می‌شود.

*دکترای فلسفه