روز ۱۵ شهریور قرار است ایران مرحله سوم کاهش تعهدات برجامی خود را اجرایی کند. مطابق شانزدهمین گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی که چند روز قبل منتشر شد ایران از سقف ۳۰۰ کیلو ذخایر مواد غنی شده عبور کرده، خلوص غنی سازی از ۳/۶۷ به ۴/۵ درصد رسیده اما آب سنگین ایران بیش از ۱۳۰متریک تن نبوده است.

وزارت امور خارجه کشورمان اعلام کرده بود گام سوم «ادامه همین اقدامات (منظور دو گام قبلی) است ولی قدری شدیدتر و تندتر». ظریف هم گفته «گام سوم ایران در صورت عدم توانایی اروپایی‌ها در عمل به تعهدات‌شان برداشته خواهد شد».

فعلاً امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه مشغول رایزنی با مقامات ایران و آمریکایی است تا به نحوی ایران را از برداشتن گام سوم و به خطر افتادن برجام بازدارد؛ همان اتفاقاتی که در مرحله دوم کاهش تعهدات ایران نیز رخ داد اما بدلیل عدم تامین منافع تهران به پیشنهاد پاریس اعتنایی نشد.

محمدجواد ظریف شب گذشته به روسیه رفت و با سرگئی لاورف دیدار کرد و قرار است عباس عراقچی برای بررسی پیشنهاد جدید فرانسه امروز به پاریس برود.

 پیش از این و در جریان سفر امانوئل بن، دستیار مکرون به ایران پیشنهاد فریز در برابر فریز مطرح شد که از سوی ایران مورد پذیرش قرار نگرفت. از شواهد امر این گونه بر می‌آید که در طرح فریز در برابر فریز قرار بوده ایران کاهش تعهدات برجامی خود را فریز نماید در مقابل آمریکا نیز برخی معافیت‌های نفتی را به صورت موقت برقرار سازد تا زمینه برای مذاکرات جدید بر اساس دستورکار تازه فراهم شود.

ظاهراً پیشنهاد جدید فرانسه اختصاص اعتبار ۱۵‌میلیارد یورویی به کانال اینستکس می‌باشد تا این گونه مبادلات تجاری ایران به صورت کانالیزه با کشورهای دیگر برقرار شود. البته صحبت‌هایی نیز مبنی بر فروش نفت ایران مطرح است. ظاهراً قرار است در ازای این اقدامات جدید، ایران تعهدات کامل خود را برابر با برجام انجام دهد، درباره بندهای غروب توافق هسته‌ای و مسائل منطقه‌ای و موشکی نیز مذاکرات جدیدی صورت گیرد.

روزنامه دولتی ایران در تاریخ ۳۱مرداد بسته پیشنهادی مکرون را شامل چنین مواردی عنوان کرده البته بعداً عنوان شد که درخواست برای مذاکره درباره مسائل موشکی فعلاً کنار گذاشته شده است. فارغ از این موضوع (که در اصل قضیه چندان تفاوتی ایجاد نمی‌کند) در صورت صحت داشتن چنین پیشنهادی و پذیرش آن از سوی ایران، شرایط جدیدی رخ خواهد داد که برخی از آنها به قرار زیر است:

- از آن جا که تقریبا غیرممکن است پاریس بدون جلب رضایت دونالد ترامپ چنین پیشنهاداتی را به ایران داده باشد باید گفت قبول سازوکار جدید عملاً به معنای این است که فشارهای دونالد ترامپ برای تحمیل شرایط جدید به ایران موفقیت آمیز بوده است البته این سخن به معنای این نیست که ترامپ منتظر تلاش‌های مکرون مانده بلکه همزمان با رایزنی‌های فرانسه، ۱۰ شرکت و فرد را به دلیل برنامه موشکی ایران در فهرست تحریم‌ها قرار داد. همین اقدام نشان می‌دهد آمریکا از سیاست فشار حداکثری خود دست برنداشته است.

- با پذیرش شرایط جدید فرانسه در کنار برجام، ترتیبات جدیدی به وجود خواهد آمد که در آینده می‌تواند عملا موجب مشروعیت زدایی از توافق هسته‌ای شود؛ سازوکاری انعطاف پذیر بدون هیچ پشتوانه و ضمانتی که هر از گاهی می‌تواند با فشار کشورهای اروپایی یا آمریکایی شرط و شروط‌های جدیدی به آن افزوده شود. فراموش نشود برجام که تضمین قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت را داشت اما آمریکایی‌ها از آن خارج شدند و به تعهدات‌شان عمل نکردند؛ بنابراین باید گفت هیچ پشتوانه‌ای برای سازوکار جدید نمی‌توان متصور بود. از بین رفتن برجام خواسته ترامپ بوده که در حال حاضر کارگزاران دستگاه دیپلماسی خود پرچمدار چنین اتفاقی شده‌اند.

- پذیرش سازوکار جدید ایران را به عنوان یک کشور خاص در تعاملات تجاری دنیا نگه می‌دارد. در صورتی که هدف باید عادی شدن مبادلات تجاری و مالی ایران با دنیای خارج باشد، اتفاقی که حتی برجام نیز قادر به تامین آن نشد، چراکه دولت باراک اوباما اگر چه تحریم‌ها را تعلیق کرده بود اما با تهدید و ارعاب از نزدیکی شرکت‌ها و کشورهای خارجی به ایران جلوگیری می‌کرد و این گونه ایران را به عنوان یک کشور غیرعادی در دستور کار قرار داده بود. به همین دلیل ایران هرگز نتوانست از منافع برجام منتفع شود و به همین دلیل رئیس سابق بانک مرکزی دستاورد ایران از برجام را « تقریباً هیچ» عنوان کرده بود.

- قبول شرایط جدید عملاً به معنای از دست دادن بخش دیگری از مولفه‌های قدرت ایران است که می‌تواند در آینده هم از طرف اروپا و هم آمریکا ادامه یابد. بنابراین ادامه چنین شرایطی نه‌تنها در بلندمدت بلکه در میان مدت نیز می‌تواند تبعات و پیامدهای ناگواری به همراه داشته باشد.

بیشتر بخوانید:

آیا با عصر استقلال باید خداحافظی کنیم؟

دولت و دستگاه دیپلماسی در شرایط فعلی می‌بایست شرط خود را بازگشت آمریکا به برجام و رفع تحریم‌هایی که در دو سال گذشته علیه ایران وضع شده قرار دهند. اگر اروپایی‌ها نیز خواهان این هستند که ایران در برجام بماند باید همان ۱۱ تعهد خود (یعنی برقراری کانال های موثر مالی، سرمایه گذاری در ایران، مقابله با تحریم های ثانویه آمریکا، تداوم صادرات نفت و ....) را انجام دهند اما اگر دولت در انتظار این است که اروپایی‌ها بعد از کسب رضایت دونالد ترامپ، امتیازات حداقلی را به ایران بدهند فرجام خوشایندی را برای ایران رقم نخواهد زد.