ستاد مبارزه با مواد مخدر با پیشنهاد وزارت بهداشت به دنبال این است که متادون از این پس از طریق داروخانه ها در اختیار معتادان قرار گیرد. اقدامی که کارشناسان مبارزه با اعتیاد معتقدند نه تنها از نشت این داروی مخدر به بازار قاچاق کم نمی کند بلکه موجب ریزش معتادان از چرخه درمان نیز می شود.

متادون (Methadone) یك داروی مخدر نگهدارنده و جایگزین برای مهار اعتیاد به هروئین و تریاک است که با هماهنگی معاونت غذا و داروی دانشگاه های علوم پزشكی كشور در اختیار مراكز ترك اعتیاد قرار می گیرد اما سازمان غذا و دارو اعلام كرده كه در صدد توزیع این ماده در داروخانه های منتخب است.

این پیشنهاد سال گذشته از سوی سخنگوی وقت سازمان غذا و دارو اعلام شد. کیانوش جهانپور گفته بود که بر اساس این برنامه، توزیع متادون به صورت بسته و به ازای هر ۲۰ مركز ترك اعتیاد در یك داروخانه منتخب صورت می گیرد.

وی افزود: فروش متادون به صورت مستقیم به بیمار ممنوع است و بر اساس تجویز و سهمیه مشخص شده برای هر مركز درمان نگهدارنده سوء مصرف مواد (MMT) انجام می شود.

هنوز معلوم نیست که اجرای این طرح تا چه اندازه در کشور پیش رفته است اما مسئولان وزارت بهداشت از اجرای آن به صورت آزمایشی و پایلوت در دو استان خبر داده اند. با این حال اسکندر مومنی، دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر ۲۶مرداد امسال در نشست خبری خود درباره طرح توزیع متادون در داروخانه‌ها گفت: قرار شد وزارت بهداشت به‌صورت پایلوت توزیع متادون را در داروخانه‌های برخی مناطق اجرا کند و نتیجه آن اعلام و در جلسه بعدی ستاد تصمیم‌گیری نهایی انجام شود.

مومنی گفت: عضو اصلی ستاد و مرجع تشخیص این موضوع وزارت بهداشت است و سازمان غذا و داروی از طرف وزارت بهداشت این پیشنهاد را ارائه کرده است.

سعید برومند، رئیس اداره داروخانه‌های سازمان غذا و دارو گفت: ستاد مبارزه با مواد مخدر تصمیم گرفته است که متادون از طریق داروخانه‌ها توزیع شود تا به وضعیت توزیع داروی متادون سر و سامان بدهیم و با نشتی این دارو در بازار مواجه نشویم.

وی افزود: بحث رهگیری داروی ترک اعتیاد متادون را از تولید به مصرف با همکاری ستاد مبارزه با مواد مخدر کشور دنبال می‌کنیم. طرح پایلوت توزیع متادون در داروخانه های دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در حال اجراست و کلینیک‌های ترک اعتیاد در مناطق زیر پوشش این دانشگاه داروی متادون خود را از داروخانه‌ها دریافت می‌کنند.

به گفته او، در طرح توزیع داروی ترک اعتیاد متادون در داروخانه‌ها بیماران و کلینیک‌های ترک اعتیاد با تحویل پوکه، داروی ترک اعتیاد داروی جدید (متادون) دریافت می‌کنند.

نکته کلیدی که می تواند زمینه نشت متادون را به بازار قاچاق و غیر قانونی فراهم کند.

دکتر مجتبی غالبی، سرپرست کانون سراسری انجمن های صنفی کارفرمایی مراکز سرپایی درمان اعتیاد کشور نیز با ابراز نگرانی از این مصوبه ستاد مبارزه با مواد مخدر طی نامه ای به اسکندر مومنی، دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر نوشت: اخیرا تصویب طرح غیر کارشناسی و سرشار از ایرادِ توزیع داروهای آگونیست، توسط داروخانه ها، بدون طی مراحل قانونی، به خصوص عدم طرح در کمیته درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر، موجب تعجب و نگرانی کارشناسان و درمانگران اعتیاد در سراسر کشور شده‌است. ظاهرا وجود داروهای مخدر غیرمجاز در بازار غیرقانونی، بهانه این طرح عنوان شده است.

وی افزود: نظارت مستمر سامانه ثبت اطلاعات معتادان ایران و نظارت دوره ای از ارگان های متعدد و توزیع داروی فله ای و عودت پوکه آن به دانشگاه ها و ثبت اطلاعات ریز فرآیند توزیع دارو در پرونده بیماران، احتمال و میزان نشت دارو از مراکز درمانی ترک اعتیاد، به خصوص با بسته بندی را به حداقل ممکن رسانده است.

غالبی اضافه کرد: تایید این ادعا، نتیجه تحقیقات وسیعی است که اخیرا توسط دفتر تحقیقات و آموزش ستاد مبارزه با مواد مخدر صورت گرفته و سهم مراکز درمان اعتیاد، در نشت داروهای آگونیست را فقط یک ونیم درصد عنوان کرده، هرچند تاخیر در انتشار و گزارش نتایج این تحقیق، بسیار جای سوال دارد.

دکتر غالبی  اضافه کرد: طبق آمار استخراج شده از سامانه ثبت اطلاعات معتادان ایران،کل داروی متادونی که طی یک سال تحویل مراکز درمان اعتیاد می شود، ده و نیم تن( ماده خالص) هست در حالی که به اقرار مسئولان مربوطه، تولید شرکتهای داروسازی نزدیک به ۷۲ تن متادون است .لذا به فرض محال،اگر تمام متادون توزیع شده در مراکز درمان اعتیاد ،به بازار غیرقانونی نشت کند ،به اندازه ۱۱ تن تولید مازادی که هیچگاه دلیل این اضافه تولید و مسیر توزیع و عرضه آن شفاف سازی و بیان نشده، نخواهد بود.

ریزش معتادان تحت درمان

سعید صفاتیان، کارشناس مبارزه با اعتیاد در این باره به خبرنگار الف گفت: مصوبه ستاد مبارزه با مخدر مبنی بر توزیع متادون در داروخانه ها اشکالات زیادی دارد چون در این مصوبه نظرات متخصصان مبارزه با اعتیاد لحاظ نشده است. در جلسه ای هم که با حضور کارشناسان این حوزه و معاون درمان وزارت بهداشت برگزار شد، کارشناسان اعلام کردند این طرح علمی نیست. مسئولان وزارت بهداشت البته اعلام کردند که این کار در دو استان پایلوت شده اما گزارش مجریان این طرح نیز مثبت نبود.

وی افزود: رفتن داروی مخدر متادون به داروخانه ها و اینکه فرد معتاد برای گرفتن دارو مستقیم به داروخانه برود مستلزم این است که این بیمار قبلش به پزشک مراجعه کند و نسخه بگیرد. رفتن به پزشک از یک طرف برای معتاد هزینه دارد و موجب کاهش تعداد معتادان تحت درمان می شود.

به گفته او، چنین اقدامی بر خلاف برخی بندهای سیاست های کلی نظام در مبارزه با مواد مخدر از جمله بند ۵۷ این سیاست هاست که بر اساس آن، باید با مدیریت مصرف ۲۵ درصد تعداد معتادان کشور کم شود.

صفاتیان گفت: با رفتن داروی درمان اعتیاد به داروخانه قطعا از تعداد معتادان تحت درمان کاسته می شود و این امر بر خلاف سیاست های کلی مبارزه با مواد مخدر کشور است.

این کارشناس مبارزه با اعتیاد تاکید کرد: این سیکل درمان اعتیاد یک سیکل معیوب است و موجب ریزش معتادان تحت درمان می شود چون معتدان هم باید هزینه اضافه پرداخت کنند و هم وقت بیشتری برای گرفتن دارو صرف کنند. این روند معتادان را از ادامه درمان خسته می کند به خصوص اینکه معتادان در سه ماه اول درمان باید هر روز متادون بگیرند.

صفاتیان گفت: در همه جای دنیا داروهای درمان اعتیاد در قالب بسته خدمات درمانی در مراکز درمان اعتیاد تعریف شده که در آن خدمات مشاوره و روان درمانی نیز وجود دارد. در ماده ۱۵ قانون مبارزه با مواد مخدر هم تاکید شده است که باید برنامه های کاهش آسیب اجرا شود و دسترسی معتادان به درمان آسان و ارزان فراهم باشد اما با این روش معتادان برای گرفتن درمان باید چندین بار رفت و آمد داشته باشند ضمن اینکه هزینه های آنان نیز افزایش می یابد و دسترسی به درمان نیز سخت تر می شود.

این کارشناس درمان اعتیاد درباره نشت متادون به بازار قاچاق نیز گفت: نشتی متادون در همه جای دنیا وجود دارد، در آمریکا نیز که جزو کشورهای پیشرو در درمان اعتیاد با متادون است هم بین ۵ تا ۱۰ درصد نشت متادون به بازار آزاد وجود دارد و قطعا توزیع این دارو در داروخانه میزان نشت متادون به بازار را بیشتر می کند کما اینکه همین الان هم هر فردی به راحتی می تواند با مراجعه به داروخانه ها هر دارویی را که بخواهد بدون نسخه تهیه کند.

صفاتیان اضافه کرد: به نظر من این مصوبه ستاد مبارزه با مواد مخدر که با پیشنهاد وزارت بهداشت بوده، هم نشت متادون را بیشتر می کند و هم تعداد معتادان تحت درمان را کاهش می دهد، ضمن اینکه ۷۰ درصد درمان را که خدمات روان درمانی است حذف می کند و موجب شکست درمان های اعتیاد در کشور می شود. چون وقتی معتاد می تواند با مراجعه به داروخانه دارو بگیرند هیچ لزومی نمی بیند که برای مشاوره روانی نزد روانپزشک و روانشناس برود.

وی گفت: در سیاست های کلان مبارزه با مواد مخدر تاکید شده است که معتادان از مصرف مواد خطرناک تر به سمت مواد کم خطر سوق داده شود اما با این روش و سخت تر شدن دسترسی به متادون معتادان دوباره به مصرف مواد پر خطرتر مثل تریاک گرایش پیدا می کنند و این مساله بر خلاف سیاست های کلی نظام در مبارزه با مواد مخدر است.

«مساله دیگر این است که روند معمول تصویب مصوبات ستاد مبارزه با مواد مخدر برای این مصوبه طی نشده است، نباید با نظر یک دستگاه که وزارت بهداشت و سازمان غذا و داروست چنین مصوبه ای تصویب شود، نظر بقیه دستگاه ها و کارشناسان هم باید گرفته شود و ابتدا در جلسه کمیته درمان ستاد به تصویب برسد و بعد به جلسه رسمی ستاد بیاید».

قیمت متادون در بازار ۳۰ برابر داروخانه

صفاتیان افزود: استدلال سازمان غذا و دارو برای توزیع متادون در داروخانه ها کاهش قاچاق متادون بود اما قطعا با توزیع متادون در داروخانه ها قاچاق و نشت متادون در بازار بیشتر می شود چون باید این واقعیت را بذیریم که داروخانه ها زیرساخت نظارت قوی ندارند، در ظاهر می گویند می خواهند نظارت قوی داشته باشند اما در واقعیت چنین اتفاقی نخواهد افتاد.

این کارشناس مبارزه با اعتیاد خاطرنشان کرد: نشت متادون می تواند از کارخانه، شرکت توزیع و حمل کننده، مراکز ترک اعتیاد دانشگاهی و غیر دانشگاهی رخ دهد. مرحله آخر مرکز ترک اعتیاد است. با بردن متادون از مرکز درمانی به داروخانه نمی توان جلوی نشت متادون را گرفت، بعد از داروخانه هم خود بیمار معتاد است که ممکن است دارو را بگیرد و در بازار بفروشند از هر جا که دارو را بگیرد این احتمال وجود دارد و فرقی ندارد از ۵ مرحله تولید و توزیع متادون فقط مرکز درمانی حذف شده است بنابراین هیچ تفاوتی در میزان نشت متادون نخواهیم داشت بلکه میزان نشت متاون به بازار بیشتر می شود.

صفاتیان اضافه کرد: تا زمانی که اختلاف قیمت متادون دولتی و بازار آزاد وجود دارد این نشتی وجود دارد، قیمت متادون برای مصرف یک ماه معتاد حدود ۱۲۰ تا ۱۵۰ هزار تومان است در حالی که قیمت آن در بازار تا ۳۰ برابر است.

وی گفت: هزینه ای که یک معتاد برای درمان اعتیاد می دهد به مراتب کمتر از هزینه ای است که برای خرید مواد مخدر می دهد و این امر به اقتصاد خانواده هایی که معتاد دارند نیز کمک می کند. یارانه ۵۰ هزار تومانی برای خانواده های فقیر اهمیت دارد حالا تصور کنید یک معتاد به جای ماهانه ۵۰۰ هزارتومان مواد مخدر با ۱۵۰ هزار تومان متادون تحت درمان قرار می گیرد پس ۳۵۰ هزار تومان برای خانواده معتاد می ماند و این پول کمی برای این خانواده ها نیست و ۷ برابر یارانه است. ضمن اینکه مصرف متادون به جای مواد مخدر جرم و جنایت را هم کم می کند.

۸۰۰ هزار معتاد زیر پوشش درمان با متادون

به گفته صفاتیان، هم اکنون ۷۵۰۰ مرکز درمان اعتیاد در کشور فعالیت دارند و حدود ۸۰۰ هزار معتاد در کشور در این مراکز تحت درمان با متادون هستند این رقم بزرگی است و البته دولت موظف است که در برنامه توسعه ششم ۲۵ درصد از میزان معتادان کشور کم کند، در حالی که توزیع متادون در داروخانه ها باعث می شود تعداد معتادان در مراکز درمانی کمتر شود و این برعکس برنامه توسعه است.

وی معتقد است: این مصوبه فقط بر اساس نظر اداری و دستوری وزارت بهداشت بوده و قطعا در هر جلسه و سمیناری به بحث گذاشته شود کارشناسان مبارزه با اعتیاد با آن مخالفت می کنند ضمن اینکه با قانون و سیاست های کلی مبارزه با مواد مخدر همخوانی ندارد.

این کارشناس درمان اعتیاد اضافه کرد: شاید مسئولان وزارت بهداشت بخواهند در آینده دو داروی دیگر درمان اعتیاد یعنی بوپرنورفین و شربت تریاک را هم به داروخانه ها بیاروند که باز هم مانند متاون طرح اشتباهی خواهد بود و تعداد معتادان تحت درمان را کاهش می دهد البته تعداد معتادان تحت درمان با این دو ماده در مجموع زیر ۱۰۰ هزار نفر است و داروی جایگزین اصلی درمان اعتیاد در کشور همان متاون است که حدود ۸۰۰ هزار معتاد را پوشش می دهد.

صفاتیان گفت: متاسفانه مسئولان در دوره کوتاه مسئولیت خود طرح هایی را کلید می زنند که آثار سوئی در جامعه دارد، بعد هم می روند و دیگر کسی از آنها نمی پرسد که چه بر سر درمان اعتیاد در کشور آورده اند.

وی افزود: متادون یک داروی جایگزین برای اعتیاد به مواد مخدر است و سالانه بیش از هزارمیلیارد تومان برای کشور سود دارد زیرا چنین رقم بزرگی را از بازار قاچاقچیان مواد که تریاک، هروئین و سایر مواد افیونی توزیع می کنند، می گیرد.