فرهیختگان نوشت: برای جشنواره فیلم فجر امسال سیدمحمود رضوی، تهیه‌کننده سینما در حال تدارک فیلمی با موضوع تسخیر لانه جاسوسی و وقایع 13 آبان است. گفته می‌شود که کارگردانی این مستند سینمایی را سجاد پهلوان‌زاده برعهده خواهد داشت. این مستند سینمایی اولین تجربه کارگردانی او است. پهلون‌زاده در آثاری همچون «صدای پای باران»، «لاتاری»، «مصادره»، «دایان»، «ماجرای نیمروز»، «ایستاده در غبار»، «نفس»، «حبیب‌آقا»، «دور یا نزدیک»، «طعم شیرین خیال» به‌عنوان «تدوین‌گر»، «جانشین تهیه‌کننده» و «دستیار تدوین» حضور داشته است. شیوه ساخت این اثر سینمایی که با موضوع تسخیر لانه جاسوسی آمریکا به‌صورت «داکیودراما» یا مستند درام است. داکیودراما را به‌منزله عنوانی کلی برای تمام ترکیباتی معرفی می‌کنند که از پیوند «فرم داستانی» و «محتوای مستند» به دست می‌آید. مستند- درام با تصویرکردن رشته‌ای از وقایع تاریخی یا وضعیت‌های واقعی به‌همراه شخصیت‌هایی با هویت حقیقی سعی می‌کند به بحث و مناظره درخصوص اهمیت آنها دامن بزند. این شیوه ساخت در سینمای ایران بعد از فیلم مهم و پرمخاطب «ایستاده در غبار» مرسوم شد. آنچه می‌خوانید مختصری درمورد دغدغه‌های سیدمحمود رضوی در سینمای ایران است و همچنین توجیه انتخاب شیوه مستند- درام برای روایت تاریخی از حادثه بزرگ 13 آبان 1358.
سیدمحمود رضوی و تولید آثار دغدغه‌مند
ورود به سینما را با سرمایه‌گذاری فیلم «هفت‌وپنج دقیقه» شروع کرد و پس از آن مشترکا با اصغر فرهادی تهیه‌کنندگی فیلم «درباره الی» را در سال ۱۳۸۷ برعهده گرفت. در سی‌ویکمین دوره جشنواره فیلم فجر با تهیه‌کنندگی اولین فیلم بلند سینمایی بهروز شعیبی با نام «دهلیز» برنده سیمرغ بلورین بهترین فیلم اول جشنواره شد. در سی‌وچهارمین دوره جشنواره فیلم فجر با تهیه‌کنندگی فیلم‌های «سیانور» و «خانه‌ای در خیابان چهل‌ویکم» حاضر بود. فیلم خانه‌ای در خیابان چهل‌ویکم نامزد دریافت سیمرغ در بخش نگاه نو بود. در سی‌وپنجمین جشنواره فیلم فجر با تهیه‌کنندگی فیلم «ماجرای نیمروز»، سه سیمرغ بلورین بهترین فیلم، بهترین فیلم از نگاه ملی و بهترین فیلم از نگاه تماشاگران را دریافت کرد. «دارکوب» را در سال 96 به کارگردانی بهروز شعیبی ساخت و این فیلمش هم در دو بخش جشنواره جایزه گرفت. سیانور را هم در سال 94 ساخت که اولین فیلم سینمایی‌ای بود که درباره منافقین ساخته بود. با لاتاری در سی‌وششمین جشنواره فیلم فجر با حاشیه‌های زیادی روبه‌رو شد. خیلی‌ها در همان جلسه نشست خبری فیلم در پردیس ملت با او برخورد کردند اما به قول خودش پای فیلمی که برای آن سرمایه‌گذاری کرده بود، ایستاد. رضوی در سی‌وهفتمین جشنواره فیلم فجر هم با تهیه‌کنندگی «ماجرای نیمروز 2/ رد خون» آمد، تا پازل سه‌گانه‌اش را در موضوع منافقین تکمیل کند. این‌بار سیدمحمود رضوی سراغ بخش دیگری از تاریخ معاصر رفته است تا اثری سینمایی با موضوع تسخیر لانه جاسوسی آمریکا در سینمای ایران تولید شود.
آیا انتخاب شیوه مستند-درام برای پرداخت 13 آبان 58 مناسب است؟
معمولا مستند- درام برای پرداخت فیلم‌ها یا برنامه‌های تلویزیونی در چهار موضوع ذیل مناسب است: یکی وقایع تاریخی ملی یا بین‌المللی را با نگاهی انتقادی یا تحسین‌آمیز بازگو می‌کنند. دوم آثاری که زندگی چهره‌های بزرگ ملی یا بین‌المللی را با نگاهی شبیه مورد پیشین به تصویر می‌کشند. سوم آثاری که به‌منظور طرح موضوع و به راه انداختن بحث به‌سراغ دغدغه‌های ملی یا بین‌المللی می‌روند. و نهایتا در رویکرد جدیدتر بیشتر به شهروندان معمولی‌ای می‌پردازند که بر اثر تجربه رخدادهایی خاص و اغلب تروماتیک بر سر زبان‌ها می‌افتند. سینمای ایران درمورد 13 آبان 58 آثار زیادی تولید نکرده اما با توجه به اینکه حجم مستنداتی که در اختیار ماست و هیچ‌گاه به شکل جذابی به تصویر درنیامده است، انتخاب شیوه مستند-درام می‌تواند گزینه مطلوبی برای بازخوانی این بخش از تاریخ باشد.
13 آبان و هزاران حرف نگفته
سال 2012، سال «آرگو» بود و روایت آمریکایی‌ها از تسخیر سفارت‌شان در تهران. ولی آرگو قرار نبود همه زوایای این واقعه را تعریف کند و بن‌افلک کارگردان این اثر، آنچه را دولتمردان آمریکایی می‌پسندید تصویر کرده بود. این فیلم درنهایت سه اسکار بهترین فیلم، بهترین فیلمنامه اقتباسی و بهترین تدوین را کسب کرد و تیم تولید این فیلم جایزه‌شان را از دستان میشل اوباما، همسر رئیس‌جمهور وقت آمریکا دریافت کردند.
بعد از آرگو بود که بار دیگر بازار برخی فیلمسازان داغ شد. خیلی‌ها خون‌شان به جوش آمد که باید جواب محکمی به آمریکایی‌ها بدهیم که این دروغ را ساخته‌اند، اما چند وقت بعد دوباره فراموش شد و هیچ‌کس برای ساخت فیلم یا مستندی درمورد این موضوع قدمی برنداشت.
حرف‌های نگفته از این اتفاق تاریخی کم نیست؛ اهمیت روایت آن اتفاق از این جهت است که منشأ خیلی از مناسبات سیاسی ایران و آمریکا تا سال‌های بعد نیز است. همچنان دانشجویانی که در این ماجرا دخالت داشتند حرف‌های جذابی دارند. نمونه اخیر آن اظهارات کمال تبریزی، کارگردان سینما درمورد این واقعه است.
او که در جریان اتفاقات 13 آبان 58 در سفارت آمریکا حضور داشته به خبرآنلاین گفته است: «اینکه چطور پای بنده به ماجرای اشغال سفارت باز شد، در آن زمان من با یک‌سری از دوستان ازجمله ایرج تقی‌پور، مجید مسچی و سعید حاج‌میری همگی در گروه هنری فیلم و عکس چند دانشگاه بودیم که وظیفه عکاسی و فیلمبرداری و برگزاری نمایشگاه عکس در دانشگاه‌ها را برعهده داشتیم. در آن مقطع طبیعی بود که انجمن اسلامی به شخص دیگری برای فیلمبرداری و عکاسی از اتفاقات روز ۱۳ آبان اطمینان نکند، بنابراین به ما مراجعه کردند تا بتوانیم وظیفه رسانه‌ای در ماجرای سفارت آمریکا را برعهده بگیریم.»
سال گذشته سریالی به‌نام «نفوذ» برای پخش از شبکه یک سیما تلویزیون آماده شد. جواد شمقدری کارگردانی این فیلم را برعهده داشت، 10 قسمت از این سریال پخش شد و قرار شد بقیه سریال در زمان‌های دیگری پخش شود. «نفوذ» در سه فاز پیش‌بینی شده بود؛ فاز یک از پیش از انقلاب شروع می‌شود و تا تسخیر لانه جاسوسی را روایت می‌کند.
فازهای بعدی هم به حوادث حین گروگان‌گیری تا کودتای نوژه و آغاز جنگ تحمیلی که با حمایت آمریکا صورت گرفت، می‌پردازد، اما نکته این سریال این بود که این پروژه بعد از مدتی به‌دلیل مشکلات مالی متوقف شد و بالاخره در اوایل مردادماه اعلام کردند مشکلات مالی سریال حل شده است. می‌توان گفت در تمام این سال‌ها تلاش سینما و تلویزیون ایران برای پرداخت جذاب و داستانی به حوادث تسخیر لانه جاسوسی آمریکا بی‌نتیجه مانده است. باید تا جشنواره فیلم فجر امسال صبر کرد تا ببینیم این‌بار سیدمحمود رضوی همراه با یک کارگردان جوان قرار است چگونه این واقعه را روایت کند.