فرهیختگان نوشت: از زمانی که ترامپ خبر سفر قریب‌الوقوع امانوئل مکرون به تهران را مطرح کرده است، گمانه‌زنی‌های زیادی درباره این سفر و البته مهم‌تر از آن بسته پیشنهادی او به تهران شده است؛ این گمانه‌زنی‌ها البته بعد از سفر امانوئل بن، مشاور ارشد رئیس‌جمهور فرانسه در میانه تیرماه به تهران بیشتر هم شد. در آن زمان البته خبرهای غیررسمی می‌گفتند پیشنهادهای فرانسه نتوانسته ایرانی‌ها را برای توقف گام‌های 60 روزه در کاهش تعهدات‌شان در برجام متقاعد کند و دستیار مکرون دست خالی به پاریس بازگشته است. چند هفته بعد از این سفر و در شرایطی که خیلی‌ها می‌گفتند دیگر برای فرانسه هم فرصتی باقی‌نمانده، خبر مهمی دوباره به میز مذاکرات ایران و اروپا سامان داد.

هشتم مردادماه دفتر حسن روحانی اعلام کرد رئیس‌جمهور پاسخگوی تماسی مهم از الیزه بود و گفت‌وگوی مفصلی میان وی با امانوئل مکرون صورت گرفته است. همین خبر حس کنجکاوی خبرنگاران را برانگیخت و فردای آن روز حیاط پاستور پر بود از سوال‌هایی درباره این گفت‌وگو و حرف‌های رد و بدل شده. هرچند اعضای کابینه در حاشیه نشست خود تلاش کردند چیزی بروز ندهند اما وقتی محمود واعظی به خبرنگاران توضیح داد که این تماس 100 دقیقه به طول انجامیده، فضا داغ‌تر و جست‌وجوها درباره این گفت‌وگوی طولانی بیشتر از قبل شد.

 مکرون هفته آینده در تهران است

در شرایطی که خبرهای رسمی به‌ندرت درباره مذاکرات منتشر می‌شوند، علی‌اکبر رنجبرزاده، عضو گروه دوستی پارلمانی ایران و فرانسه سه‌شنبه گذشته اعلام کرد ظرف یک‌ماه آینده مکرون به تهران سفر خواهد کرد. فردای آن روز محمدجواد ظریف در کنار توضیحات واعظی از گفت‌وگوی تلفنی مکرون با روحانی به خبرنگاران گفت: «دعوت رسمی برای سفر به تهران از امانوئل مکرون صورت‌گرفته و تکرار هم شده است.» همین خبرها کافی بود تا گمانه‌زنی‌ها درباره سفر قریب‌الوقوع رئیس‌جمهور فرانسه به تهران را قطعی کند و تنها بماند روز و جزئیات این سفر. در این میان اما حسن روحانی روز جمعه خبر مهمی داد که دو اظهارنظر قبلی را تایید می‌کرد. او در جریان سفر به آذربایجان‌شرقی گفت: «با برخی کشورها در حال مذاکره هستیم، پیشنهادهایی دریافت شده و ممکن است در هفته‌های آینده به توافق برسیم.» سخنانی که تلویحا از برگزاری رویدادی مهم که می‌تواند شامل سفر مکرون به تهران باشد هم خبر می‌داد.

در همین راستا به اطلاعاتی دست یافته‌ایم که نشان می‌دهد سفر امانوئل مکرون نهایتا ظرف 10 روز آینده برگزار خواهد شد و به احتمال فراوان رئیس‌جمهور فرانسه برای برگزاری گفت‌وگوهای مهمی هفته آینده به تهران می‌آید.

  مکرون چگونه می‌خواهد رضایت تهران را بگیرد؟

مهم‌تر از سفر مکرون، جزئیات پیشنهاد وی به تهران است؛ پیشنهادی که به‌نظر می‌رسد نسخه اول آن را امانوئل بن به تهران آورده بود و حالا مکرون نسخه‌ای به‌روز شده را به‌همراه خواهد داشت. آنچنان که رسانه‌ها پس از سفر دستیار مکرون جزئیاتی از پیشنهاد وی را افشا کردند، محور بسته براساس یک توافق مقطعی میان ایران و کشورهای اروپایی خواهد بود، همان توافقی که از آن با عنوان «توقف در برابر توقف» یاد شده است. همانگونه که رسانه‌های غربی ازجمله «پالتیکو» مدعی شدند، این پیشنهاد شامل توقف گام‌های 60 روزه از جانب ایران در برابر باز شدن کانالی برای خرید مقدار مشخصی از نفت یعنی حدود یک‌میلیون بشکه در روز توسط مشتریان اصلی نفت ایران یعنی چین، هند و ژاپن بود.

محور دیگر این پیشنهاد که بازهم خبر آن در رسانه‌های نزدیک به دولت‌های غربی منتشر شد، در نظر گرفتن یک منبع اعتباری برای خرید ایران از اروپا در بازه زمانی در نظر گرفته شده برای گفت‌وگو است، رقمی معادل خرید نفت اروپا یا دیگر مشتریان ایران. دراین‌باره اما خبرهای آنچنانی در ایران منتشر نشد و همچنان رسانه‌ها منتظر توضیحاتی از سوی مسئولان دولتی هستند.

در کنار این اطلاعات محدود اما سعید جلیلی، عضو شورای امنیت ملی در سخنرانی پیش از خطبه‌های نمازجمعه همدان خبر مهمی را از جزئیات پیشنهاد جدید فرانسه اعلام کرد که به‌نظر می‌رسد با مدنظر قرار دادن آن می‌توان دیگر جزئیات پیشنهاد مکرون را هم حدس زد. سعید جلیلی روز جمعه صراحتا اعلام کرد پیشنهاد فرانسوی‌ها اولا برای یک بازه دوماهه است و ثانیا شامل مقادیری از فروش نفت است که میزان آن با خواسته ایران تفاوت چشمگیری دارد.

 INSTEX با رئیس جدید محور قرار می گیرد

اگر این اظهارنظر را مبنا قرار دهیم و آن را با اخبار دیگر تکمیل کنیم، این نتیجه حاصل خواهد شد که به احتمال فراوان پیشنهاد به‌روز شده فرانسوی‌ها در قالب کارکردی خواهد بود که برای سامانه اینستکس در نظر گرفته‌اند، سامانه‌ای که پنجنشبه گذشته با حضور «برند اربل»، سفیر سابق آلمان در ایران به‌عنوان رئیس اینستکس وارد فاز جدیدی از فعالیت خود شد. این خبر را «میگوئل برگر»، مدیرکل اداره امور اقتصادی و توسعه پایدار وزارت امور خارجه آلمان اعلام کرد.

با این حساب و با توجه به عملیاتی‌شدن اینستکس باید گفت به احتمال فراوان مشتری نفت ایران برای بازه دوماهه پیشنهادشده از سوی مکرون به‌جای چین، هند و ژاپن، این‌بار اتحادیه اروپا یا حداقل سه کشور طرف قرارداد با ایران یعنی آلمان، فرانسه و انگلیس خواهند بود. یعنی اروپایی‌ها ضمن استفاده از اینستکس، نفت ایران را بخرند و به‌جای انتقال ارز، آن طرف در اروپا اعتباری جهت خرید کالا برای ایران باز کنند.

میزان این خرید اما موضوع مهم تری است. آنچنان که عضو شورای عالی امنیت ملی گفته است، بسته پیشنهادی پاریس با سطح انتظار ایران فاصله معناداری دارد، از این‌رو به‌نظر می‌رسد مکرون به‌جای ارائه سطوحی از خرید نفت که تهران را راضی کند، تنها به میزانی این پیشنهاد را مطرح کرده که برخی پالایشگاه‌های کشورهای اروپایی که قبلا مشتری نفت ایران بوده‌اند و حالا دوران رکود خود را می‌گذرانند برای مدتی احیا شوند. بنابراین گمان آن می‌رود که بسته پیشنهادی فرانسه صرفا شامل خرید همان یک‌میلیون بشکه نفت در روز باشد، ارقامی که پس از دریافت مانند گذشته غالبا راهی پالایشگاه‌هایی در یونان، اسپانیا، پرتغال و ایتالیا خواهند شد.

 3 کشور، معادل صادرات‌شان به ایران می‌خواهند از ما نفت بخرند

به این ترتیب باید گفت اروپایی‌ها بنا دارند طی بازه دوماهه نهایتا 62 میلیون بشکه نفت از ایران خریداری کنند که با احتساب قیمت کنونی نفت، به احتمال فراوان خواهند توانست اعتباری حدودا چهار تا پنج‌میلیارد یورویی را برای خرید ایران از اروپا باز کنند.

البته این رقم از مسیر مقایسه آن با ارزش صادرات آلمان، فرانسه و انگلیس به ایران طی سال 97 نکته مهمی را به نمایش می‌گذارد؛ آمار تجارت خارجی سال 97 گمرک جمهوری اسلامی می‌گوید سه کشور اروپایی آلمان، فرانسه و انگلیس طی 12 ماه سال 97 چیزی حدود 4.5 میلیارد دلار به ایران صادرات داشته‌اند و این یعنی پیشنهاد فرانسوی‌ها برای خرید نفت از ایران که نزدیک به میزان صادرات سه کشور به ایران طی سال گذشته بود، این یعنی احتمالا آنها این دوماه را معادل فرصتی یک‌ساله می‌بینند و می‌خواهند حداقل مشابه مدت قبلی با ایران تجارت کنند.

ناگفته نماند ارقام صادراتی اروپا به ایران در سال 97 نسبت به سال 96 کاهشی بوده، به این معنا که آنها در سال گذشته تحریم‌های آمریکا را رعایت کرده‌اند و از این منظر، در نظر گرفتن رقم یادشده برای تبادل تجاری با ایران می‌گوید اروپایی‌ها از نظر اولیه خود برای صادرات کالاهای غیرتحریمی به ایران کوتاه نیامده‌اند.
 
  در مقابل از ایران چه می‌خواهند؟ فریز در گام دوم یا برگشت به عقب؟

نکته دیگر این است که در مقابل این پیشنهادها، اروپا از ایران چه می‌خواهد؟ آنها قبلا از ایران خواسته بودند گام‌های 60 روزه را به عقب برگردد تا مذاکرات آغاز شود اما به‌نظر می‌رسد این پیشنهاد با پافشاری ایران تعدیل شده باشد. اکنون ایده «توقف در برابر توقف» از ایران مطالبه می‌کند که فعلا گام‌های 60 روزه فریز شوند و تهران وارد سومین مرحله از کاهش تعهدات برجامی خود نشود، در مقابل هم آمریکایی‌ها تشدید تحریم‌ها را متوقف کنند و در این فضا ایران وارد میز گفت‌وگو با 1+5 شود، گفت‌وگویی که البته از مدت‌ها قبل اعلام‌شده مطابق خواست ترامپ درباره «همه‌چیز» خواهد بود، یعنی علاوه‌بر مساله هسته‌ای، مسائلی مانند صنایع دفاعی ایران یا همکاری با محور مقاومت را نیز دربر خواهد گرفت.  این بخش البته به‌نظر می‌رسد حتی بیشتر از رقم تبادل نفتی مورد چالش باشد، چراکه ایران بارها عنوان کرده هیچ بنایی ندارد به‌جز مساله هسته‌ای در موضوع دیگری با 1+4 وارد گفت‌وگو شود و آمریکا نیز اگر می‌خواهد به این تیم بپیوندد باید دوباره به 18 اردیبهشت 97 یعنی دوران قبل از اعمال تحریم‌ها بازگردد.

 نظر ایران چیست؟

شاه‌کلید پاسخ به این سوال حرف‌های روحانی در گفت‌وگوی تلفنی با امانوئل مکرون است، جایی که رئیس‌جمهور می‌گوید: «عادی‌سازی روابط نفتی و بانکی ایران، گام اول تعهدات مورد انتظار از اروپاست.» رمزگشایی از این سخن کار دشواری نیست.

پس از انعقاد برجام پافشاری وزارت نفت برای تولید، فروش و حفظ سهم خود از بازارهای جهانی باعث شد در سال 2016 ایران روزانه حدود 2.5 تا 2.8 میلیون بشکه نفت صادر کند، رقمی که با احتساب مصرف داخلی، گویای سهم قانونی و 12 درصدی ایران ازمجموع تولید روزانه نفت کشورهای عضو اوپک بود. از این‌رو باید در قدم اول گفت معنای عادی‌شدن روابط نفتی ایران، بازگشت سطح صادرات کشور به حداقل 2.5  میلیون بشکه در روز است، رقمی که باید اروپایی‌ها خرید آن را تضمین کنند. شاید بپرسید این سطح از فروش نفت هیچ‌گاه شامل صادرات نفت ایران به اروپا نشده و آیا اساسا این پتانسیل در این کشورها وجود ندارد؟ پاسخ مثبت است، اما راه‌های زیادی برای رفع این مشکل وجود دارد، مثلا اروپایی‌ها می‌توانند این نفت را از ایران بخرند و به‌عنوان واسطه عمل کرده و نفت ایران را به دیگر مشتریان جهانی آن بفروشند. یا اینکه کشورهایی مانند چین و هند را نیز به اینستکس وارد کنند یا... .

البته ناگفته نماند که کارشناسان داخلی درخصوص راه‌حل دوم یعنی اضافه‌شدن کشورهای غیراروپایی به اینستکس بارها هشدار داده‌اند، لذا اگر دولت بنا داشته باشد به این هشدار‌ها توجه کند باید اروپا را مجاب کند که راه‌حل دیگری برای این منظور بیابد. بخش دیگر حرف‌های روحانی رد کردن ایده ایجاد اعتبار در اروپا برای خرید کالا از جانب ایران است. یعنی رئیس‌جمهور صراحتا با بخشی از اینستکس که تایید‌کننده تحریم‌های آمریکا در زمینه تبادل ارزی میان کشورهای جهان با ایران است، مخالفت کرده و با طرح ایده عادی‌سازی روابط بانکی گفته است الزاما ایران پس از فروش 2.5 میلیون بشکه‌ای نفت خود، باید به ارز حاصل‌شده دسترسی داشته باشد.

مساله بعدی نتیجه همین روابط آزاد بانکی و دسترسی به ارز حاصل از فروش نفت است. حسن روحانی با طرح این خواسته، عملا ایده اروپا را که منجر به اجبار ایران برای خرید از سه کشور آلمان، انگلیس و فرانسه می‌شد رد می‌کند، مسیری  که در آن ایران خواهد توانست ارز خود را بنا به میل شخصی برای خرید و واردات از کشورهای دیگر مصرف کند.

موضوع بعدی درباره نحوه آغاز مذاکرات است، ایران بارها تاکید کرده بنا ندارد به‌جز مساله هسته‌ای موضوع دیگری را در گفت‌وگو‌های خود با کشورهای اروپایی یا حتی 1+5 وارد کند، از این‌رو تا زمانی که مساله برجام مطرح است ایران به‌جز مساله هسته‌ای درباره موضوع دیگری گفت‌وگو نخواهد کرد، چنانکه حتی اجازه ورود به گفت‌وگو با موضوعات هسته‌ای نیز هرگز صادر نشده است.

  ایده دیگر ایران چیست؟

حسن روحانی جمعه گذشته از فرصت برجام برای رفع تحریم‌های تسلیحاتی ایران سخن گفت و تاکید کرد اگر برجام پایدار بماند ظرف سال آینده تحریم‌های تسلیحاتی برطرف خواهد شد. این موضوع که البته از دیدگاه بسیاری از کارشناسان آخرین و تنها امتیاز باقی‌مانده برجامی ایران است برای چندمین‌بار از سوی رئیس‌جمهور مورد تاکید قرار گرفته و نشان می‌دهد حسن روحانی به‌طور ویژه پیگیر این مساله است و بنا دارد تا تحت هر شرایطی آن را محقق کند. این پافشاری رئیس‌جمهور البته در شرایطی است که برجام تا سال آینده باقی بماند و در غیر این صورت باید راه دیگری را برای رفع تحریم تسلیحاتی جست‌وجو کند، راهی که بعید نیست از جانب وی برای مذاکرات آتی به‌عنوان یک شرط مطرح شود و در قبال آن یا امتیازی به اروپا داده شود یا از دیگر مطالبات کوتاه بیاید.