«وقایع نگاری الجزایر»
نویسنده: آلبر کامو
ترجمه: هانیه رجبی
ناشر: چشمه، چاپ اول 1397
160 صفحه 24000 تومان
****
الجزایر برای آلبرکامو همیشه یک مسئله بود، حتی در دورانی که به عنوان برنده جایزه نوبل، شهرتش جهانی شده و اوضاع مالی اش هم بسیار به سامان شده بود. در الجزایر زاده شده بود، در آنجا پدرش را از دست داده بود و فقر و بیماری را تجربه کرده بود. دشواری زیستن در این سرزمین محنت زده، نخستین جرقه های اندیشه فلسفی او را رقم زده بود.
از فرانسویتباران الجزایر بود و این باعث میشد که در کشمکش میان فرانسه و مستعمرهاش (الجزایر) احساسی دوگانه داشته باشد؛ همانگونه که این حس دوگانه را نسبت به فرانسویان ساکن الجزایر هم از سوی اعراب و هم اعضای جنبش رهایی بخش الجزایر وجود داشت. آیا او یک روشنفکر فرانسوی بود که با فاصله گرفتن از گذشته خود همانند پاره ای از رفقایش (این روشنفکران کافهنشین)، به طبقه بورژوا پیوسته بود؟ یا اینکه در کنار فقرا و فلکزدههای مستعمره نشین علیه استعمارگران به فعالیت میپرداخت.
«وقایع نگاری الجزایر» با ترجمه هانیه رجبی که چندی است به همت نشر چشمه وارد بازار کتاب شده می تواند تصویری روشن و دقیق از دیدگاه های کامو درباره الجزایر ارائه کند. ان کتاب در حقیقت حاصل تجمیع تکنگاریهایی به قلم کاموست که به گفته خودش «وقایع و وضعیت پروسهای بیستساله، از ۱۹۳۹ (دورهای که شاید در فرانسه هیچکس به مسائل این سرزمین علاقهای نداشت) تا ۱۹۵۸ (یعنی زمانی که صحبتِ الجزایر نقل هر محفلی بود) را پوشش میدهند.»
کامو تک نگاری های گرد آمده در کتاب حاضر را در دورههای زمانی مختلف و برای ارائه به نشریاتی که در آن روزگار با آنها همکاری داشت نوشته است. در سالِ 1958 یعنی دوره اوج شهرت کامو ناشرش از اوخواهد که این نوشته ها را جمع آوری و در قالب کتاب منتشر کنند. کامو علاوه بر مقدمه خواندنی اش براین مجموعه به حذف زوائد و آمارهایی که ارائه آن در شکل کتاب ضرورتی نداشته، نسخه ای پیراسته از این نوشته ها را در قالب پنج بخش با عناوین : وقایع نگاری های الجزایر، بحران در الجزایر، الجزایر از هم گسیخته، ماجراهای مزونسول، الجزایر 1958، ارایه داده است.
بخش آغازین کتاب حاصل کندوکاو کامو (به عنوان خبرنگار) در منطقهای فقیر نشین به نام القبائل است، اندکی بعد از پشت سر گذاشتن یک قحطی کمرشکن. در جای جای این تک نگاری ها که به نحوه زندگی، کسب و کار و دلایل سیاسی ، اجتماعی و اقتصادی شکل گیری این فقر و همچنین تبعیض موجود در این منطقه می پردازد می توان به روشنی رد کاموی داستان نویس را مشاهده کرد، هم توصیف های زنده او و هم در شکل بیان تقریبا روایی این تک نگاری ها.
کامو در دیباچه خواندنی و طولانی کتاب توضیحاتی در باره نوشته ها و همچنین دلیل نگارش آنها و نهایتا کلیتی از دیدگاه خود درباره مسئله الجزایز ارائه کرده است: «نوشتههای این کتاب، در واقع خلاصهای از افکار انسانیست که از جوانی درگیر مسألۀ الجزایر بوده و بیهوده میکوشیده تا زنگ خطر را دربارۀ وضعیت این جامعه به صدا دربیاورد، او از نقش فرانسه در این مخمصه به خوبی آگاه بوده ، با این حال نه میتوانسته عملکرد ستمگران را تأیید کند، نه سیاستهای محافظهکارانۀ دولت فرانسه را.»
کامو به مثابه روشنفکری متعهد که نمی تواند به وقایع پیرامون خود بی اعتنا باشد، کوشیده با قدرت قلم خود در میانهمیدانی پر شور و شعار و پر احساس اما اندیشمندانه درباره طرفهای مختلف در گیر در این مخاصمه بنویسد. همچنان که در برابر استبداد می ایستند، از طرفهای سرکوب شده، جریانهای آزادی خواه و... می خواهد که با درک شرایط جدید رویکردی خردمندانه در پیش بگیرند تا خونریزی به پایان رسد. او با اشاره به اینکه روزگار استعمار به پایان رسیده از مبارزه بدون خشونت گاندی به عنوان یک نمونه ارزشمند یاد می کند که می تواند سرمشق مبارزات استقلال طلبانه در الجزایر باشد.
«وقایع نگاری الجزایر» کاری متفاوت در قیاس با آثار شناخته شده آلبر کامو محسوب می شود، اما در عین حال برای علاقمندان این نویسنده ی پرطرفدار فرانسوی می تواند سویه دیگری از زندگی ، آثار و اندیشه اش را به نمایش بگذارد؛ بخصوص در مقام عمل. کامو در این کتاب با همدلی از زندگی دشوار و تبعیض هایی که بر زادگاهش روا داشتند سخن می گوید تبعیض هایی که در نهایت آنها را به انتقام و شورش برانگیخته است.
اگر عصاره تفکر کامو را احساس پوچی انسان و چنانکه آن را تعریف کرده ضدیت بین دنیای غیر منطقی و آرزوی تعالی بشر بدانیم؛ این پوچی و خستگی در برابر زندگی بیهوده ،مرگ و عملکردی نفرتبار در لابلای این کتاب را نیز به روشنی می توان یافت. از این منظر پر بیراه نیست که زندگی سخت مردم الجزایر و خود کامو در جوانی در تبیین احساس پوچی سهم مهمی داشته اند.
بیگمان علاقمندان کامو با جایگاه شاخص الجزایر در آثار کامو روبه رو شده اند، دو شاهکار عمده کارنامه کامو یعنی طاعون و بیگانه در الجزایر اتفاق می افتند، علاوه براین تعدادی از داستان کوتاههای مهم او و همچنین مقالات تغزلیاش راجع به این کشور هستند. تردید نباید کرد که بخش محسوسی از تاثیرگذاری ناشی از این آثار، حاصل جغرافیای وقوع داستان و اتمسفر خاص آنهاست، طبیعتی با دشت های وسیع، واحه هایش و حتی ساحل و طبیعت منحصر به فرد آن. با توجه به این ویژگی ها و جایگاه شاخص الجزایر در آثار کامو خواندن کتابی درباره این سرزمین، ویژگی های بومی و زیستیاش و تاریخ پرفراز و نشیب آن بخصوص در دورانی که خود کامو آن را درک و لمس کرده است، از منظر کمک به درک بهتر زندگی و خاصه آثار او دارای اهمیت بسیار است.