مردم سالاری آنلاین نوشت: حجم بالای نقدینگی چگونه در اقتصاد ایران شکل گرفت و به یک معضل بزرگ تبدیل شد؟ سونامی نقدینگی در اقتصاد ایران در یک سال اخیر ثبات بازارهای مختلف از ارز گرفته تا طلا و مسکن را برهم ریخت و در نهایت این سونامی به تورمی عمومی و شدید تبدیل شد که حتی به مایحتاج غذایی مردم نیز سرایت کرد. این سونامی چگونه در طی سال‌ها شکل گرفته و در وضعیت فعلی چه مخاطراتی ممکن است داشته باشد؟ موضوع عجیب اما واقعی این است که از سال ۱۳۵۷ تاکنون، حجم کل نقدینگی حداقل ۶۸۳۷ برابر شده است!
حجم کل نقدینگی در اقتصاد ایران، بنا به آمارهای بانک مرکزی، در سال ۱۳۵۷، ۲۵۸ میلیارد تومان بوده است. در دوران بعد از انقلاب، میزان نقدینگی در کشور به سرعت افزایش یافت. سونامی نقدینگی در این چهار دهه، باعث شده تا هرچند سال یکبار با هجوم نقدینگی به بازارهای حساسی نظیر ارز و طلا، التهابی بزرگ در این بازارها ایجاد شود و این التهاب نیز تورم‌های شدید و گاهاً رکود اقتصادی را به همراه داشته است.
در دوران پس از انقلاب، خیلی زود و تنها در عرض سه سال، حجم کل نقدینگی در ایران دو برابر شد. در سال ۱۳۶۰، حجم کل نقدینگی به ۵۲۴ میلیارد تومان رسید. در جنگ هشت ساله، دولت عمدتاً با کسری بودجه روبرو بود و برای جبران این کسری بودجه به سمت استقراض از بانک مرکزی و خلق نقدینگی از این طریق می‌رفت. در سال ۱۳۶۵، بار دیگر حجم کل نقدینگی (نسبت به سال ۱۳۶۰) دو برابر شد و به ۱.۱ هزار میلیارد تومان رسید. در این سال، میزان درآمدهای نفتی ایران به علت جنگ، کاهش تولید و کاهش شدید قیمت نفت به پایین‌ترین میزان در دوران پس از انقلاب رسیده بود و درآمد ایران از محل صادرات نفت و گاز، تنها ۶.۲ میلیارد دلار بود. باری، سال ۱۳۶۵ نخستین سالی بود که نقدینگی آستانه هزار میلیارد تومانی را پشت سر گذاشت.
در سال ۱۳۶۹ که کشور وارد فضای بازسازی پس از دوران جنگ شده بود، حجم کلی نقدینگی نسبت به سال ۱۳۶۵، دو برابر شد. افزایش نقدینگی با شیب زیاد ادامه داشت تا این‌که در سال ۱۳۷۵، نقدینگی به ۱۱ هزار میلیارد تومان رسید و آستانه ۱۰ هزار میلیارد تومانی را پشت سر گذاشت. بحران بدهی‌های ارزی کشور در سال‌های آغازین دهه ۷۰ شمسی در کنار میزان بالای نقدینگی، تورم بالایی را در آن سال‌ها ایجاد کرد و میزان تورم در سال ۷۴ به رقم استثنایی ۴۹ درصد رسید.
هنوز دهه ۷۰ به انتها نرسیده بود که دوباره در سال ۷۹، حجم کل نقدینگی نسبت به سال ۷۵ دو برابر شد و به حدود ۲۵ هزار میلیارد تومان رسید!
نقدینگی از سال ۱۳۸۰ تاکنون
در سال آغازین دهه ۸۰، حجم کل نقدینگی به ۳۲ هزار میلیارد تومان رسید. سه سال بعد در سال ۱۳۸۳، حجم کل نقدینگی نسبت به سال ۸۰، دو برابر شد و به ۶۸ هزار میلیارد تومان رسید. این روند شتاب رشد نقدینگی ادامه داشت تا این‌که در سال ۱۳۸۵، نقدینگی از آستانه ۱۰۰ هزار میلیارد تومان گذر کرد و به ۱۲۸ هزار میلیارد تومان رسید. در کل در دهه ۸۰ از آن‌جا که تولید در کشور در وضعیت نسبتاً مناسبی قرار داشت و بازارهایی نظیر بازار ارز و سکه، اسیر رفتارهای سفته‌بازانه نبودند، میزان قابل توجهی از نقدینگی سرگردان جذب تولید می‌شد و آثار مخرب نقدینگی چندان بروز نمی‌کرد. با این حال، در همین دهه نیز بازار مسکن شاهد هجوم قابل توجه نقدینگی خُرد بود و قیمت مسکن در این دهه افزایش قابل ملاحظه‌ای یافت.
در آغاز دهه ۹۰ حجم کل نقدینگی به ۳۵۴ هزار میلیارد تومان رسید. تحریم در این سال‌ها، فشار زیادی به اقتصاد کشور وارد کرده بود و در شرایط تحریمی، میزان بالایی از نقدینگیِ سرگردان وارد بازارهای ارز، طلا، مسکن و خودرو شد. هجوم نقدینگی به این بازارها در نهایت تورم سنگین سال‌های ۹۱ و ۹۲ و رشد منفی اقتصادی را به همراه داشت.
در دهه ۹۰، بانک‌های خصوصی و جنگ سود شکل گرفته بین بانک‌ها با هدف جذب سپرده‌گذاران بیشتر، به محرکی برای رشد نقدینگی تبدیل شد. در تمام این سال‌ها، میزان بالایی از نقدینگی توسط بانک‌ها خلق می‌شد تا آن‌ها قادر باشند سود سپرده‌های جذب‌شده را بپردازند. در اوایل دهه ۹۰، موسسات مالی و اعتباری نیز با فراغ بالا بر حجم کل نقدینگی می‌افزودند و مشغول ایجاد بحرانی بودند که لزوماً در سال‌های بعد باید بروز می‌کرد.
در سال ۱۳۹۴، نقدینگی برای نخستین بار آستانه ۱۰۰۰ هزار میلیارد تومانی را پشت سر گذاشت و به ۱۰۱۷ هزار میلیارد تومان رسید.
آخرین آماری که از حجم کل نقدینگی کشور توسط بانک مرکزی منتشر شده مربوط به آذر سال ۹۷ است؛ بعد از این تاریخ، بانک مرکزی در حرکتی عجیب آمار مربوط به بخش پولی و بانکی را منتشر نکرده است. حجم کل نقدینگی در آذر سال گذشته ۱۷۶۴ هزار میلیارد تومان بوده و از آن زمان تاکنون قطعاً حجم کل نقدینگی رکوردهای جدیدی خلق کرده است. در واقع، اگر همین آمار آذر ۹۷ را هم ملاک بگیریم، حجم کل نقدینگی از ابتدای انقلاب تاکنون ۶۸۳۷ برابر شده است!
رشد مهارنشده نقدینگی در تمام این سال‌ها خطری بوده که اقتصاد کشور را تهدید می‌کرده است و این خطر همچنان وجود دارد. در یک سال اخیر، سونامی نقدینگی تأثیرات مخربی بر اقتصاد کشور داشته که مهم‌ترین آن، ایجاد رکود اقتصادی و تورم شدید بوده است. در شرایط موجود، اگر فکر عاجلی برای حل معضلِ خلق قابل توجه نقدینگی صورت نگیرد، همچنان این سونامی به تهدید ثبات اقتصاد کشور، ادامه خواهد داد.
