(بحثی درباره عناصر داستان)
نویسنده: علی مؤذنی
ناشر: علمی و فرهنگی، چاپ اول 1397
۱۵۰ صفحه 15000 تومان
****
در اوایل دهه شصت شمسی، کتابهای آموزش نویسندگی و مبانی داستان‌نویسی به تعداد انگشتان دو دست نمی‌رسید؛ از میان داستان‌نویسان شناخته شده تنها جمال میرصادقی بود که کتابهایی در این حوزه به صورت تالیف و ترجمه، منتشر کرده بود که در آن شرایط، منابع بی رقیب این حوزه محسوب می شدند. اما از میانه دهه هفتاد بدین سو بازار این نوع کتابهای رونق چشمگیری پیدا کرد و سالی نبود که چندین عنوان تازه ترجمه و منتشر نشوند. اگر تا پیش از آن مخاطبان کمتر کتابهای مناسبی در این حوزه پیدا می کردند، در این سالها مشکل برعکس شده بود و مخاطبان میان آن که از این همه کتاب، کدامیک ارزش خواندن دارند، سردرگم مانده بودند.
در این میان کتاب «دانشکده خصوصی» نوشته علی مؤذنی را که اخیرا به همت نشر علمی و فرهنگی به بازار آمده، شاید از منابع جامع و کاملی این حوزه، نتوان محسوب کرد که مخاطب را از مراجعه به دیگر منابع بی‌نیاز سازد؛ اما در نوع خود از جمله کارهای خواندنی و سودمند برای علاقمندان داستان نویسی محسوب می‌شود که نکات آموختنی کار آمد برای علاقمندان داستان‌نویسی کم ندارد. این ویژگی کتاب را تا حد زیادی می توان، نتیجه نیتی دانست که عامل اصلی شکل گیری کتاب محسوب می شود.
بنابراین مهمترین ویژگی کتاب حاضر آن است که متن آن برآمده از تجربیات نویسنده‌اش بوده و همچنین در راستای انتقال دانشی است که خود مؤذنی، به واسطه تجربه عملی (هم به عنوان نویسنده و هم به عنوان خواننده‌‌ی حرفه‌ای آثار شاخص جهان ادبیات) کسب کرده است؛ کتابی که به اعتراف نویسنده‌اش حاصل سال‌هایی است که نوشتن مهمترین دغدغه و پیشه او بوده است. و از همین روست که نویسنده از عنوان «دانشکده‌ی خصوصی» به جای عناوین رایج این قِسم کتابها استفاده کرده است. مؤذنی در مقدمه کتاب بر این نکته تاکید می‌کند که خود نیز در دانشکده‌ای خصوصی داستان‌نویسی را آموخته که استادانش تولستوی و داستایفسکی و تورگنیف و چخوف و بسیاری دیگر بودند. در واقع مؤذنی با خواندن چندباره آثار این نویسندگان بزرگ و غور در آثار آنان، به تکنیک نوشتن دست یافته است؛ نویسندگانی که به زعم مؤذنی به او آموخته‌اند که از ما تقلید نکن، بلکه مارا کشف کن! به این ترتیب نویسنده به جای آن قصد داشته باشد به شیوه‌ای آموزشی مباحث کتابش را در اختیار مخاطب قرار دهد از شگرد شریک کردن آنها در تجربیاتش بهره برده است.
مؤذنی در مقدمه کتاب مختصرا به اهداف خود از نگارش کتاب و چگونگی شکل گیری آن در خلال تجربیات نویسندگی اش پرداخته است و در ادامه طی پنج فصل به سراغ مهمترین جنبه‌های داستان‌نویسی رفته است که عناوین این پنج فصل بدین قرار است: زبان، روایت، طرح، گفت و گو و شخصیت.
«دانشکده خصوصی» کتابی است درباره عناصر داستان که هم نویسندگان و هم علاقه‌مندان به نویسندگی و داستان می‌توانند مخاطب این کتاب باشند، البته بیشتر توجه مؤذنی در این کتاب به علاقه‌مندان مباحث تئوریک در حوزه داستان بوده است، اما به نوعی کار کرده که مخاطب عام نظریه‌های داستان بتوانند از آن استفاده کنند.
علی مؤذنی از جمله نویسندگان با سابقه ادبیات معاصر محسوب می شود. او لیسانس ادبیات نمایشی از دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران دارد و در عرصه داستان کوتاه، رمان، داستان بلند، نمایشنامه و فیلمنامه قلم می‌زند. در حوزه فیلم‌سازی نیز شش تله فیلم برای تلویزیون ساخته‌است. در دسته بندی های رایج در ادبیات معاصر او را در میان طیف نویسندگان جریان موسوم به ادبیات ارزشی یا ادبیات انقلاب جای می دهند که از جمله چهره های موفق این جریان نیز هست. اما او در این کتاب خود نشان داده که ورای این دسته بندی ها به ادبیات می نگرد و برخلاف سنت معمول در انتخاب شاهد مثال ها به چنین چهارچوب هایی خود را محدود نکرده است.
یکی از مهمترین ویژگی های کتاب حاضر نیز در همین زمینه شکل می گیرد. مؤذنی برای شرح و تبیین نکاتی که در کتاب مطرح کرده است به سراغ کتابهای معروفی رفته که یا به فارسی نوشته شده اند و یا ترجمه آنها به زبان فارسی در دسترس است کتابهای معروفی که اغلب علاقمندان داستان نویسی آنها را خوانده و یا با آنها آشنا هستند. در مجموع اینکه علی مؤذنی در دانشکده خصوصی‌اش بیشتر از آنکه به شیوه آموزشی آکادمیک و مبتنی بر توضیح و توصیف بپردازد، از شگردهای عملی و تجربه نوشتن سخن گفته است.