«قدرت بی‌قدرتان»

نویسنده: واتسلاف هاول

مترجم: احسان کیانی خواه

ناشر: فرهنگ نشر نو 1398

164 صفحه، 21000 تومان

****

کتاب ها و مقالات زیادی برای پرورش هوش سیاسی مخاطبین نوشته شده است. اما چیزی که در این میان حضور کمرنگ تری دارد این نکته است که چگونه می توان سیاست را در زندگی روزمره اجرا کرد. از روزانه های یک فروشنده ی دوره گرد گرفته تا حرفه ها و مشاغلی که هر کدام جایگاهی در نظام های مختلف دنیا به خود اختصاص داده اند. کتاب "قدرت بی قدرتان" کتابی است که حیاتِ سیاسی را در پایین ترین لایه های اجتماع، یعنی زیستِ شهروندان، مورد مداقه و پرسش قرار می دهد. همانطور که از عنوان کتاب مشخص است، نویسنده در تلاش بوده است تا حضورِ بالقوه ی قدرت را در سطح جامعه پیدا کند و آن را به فعل و عمل در بیاورد. قدرتی که نادیده گرفته می شود، از این رو که تصور می کنیم تنها عده ای خاص به آن دسترسی دارند؛ یعنی همان قشر مهم یک اجتماع، یعنی طبقه ی بالا و صاحب مقام و جایگاه ویژه که مالکیت قدرت را به تصاحب خویش درآورده است.

این کتاب ابتدا طرح بحثی از واستلاف هاول، اولین رئیس جمهور جمهوری چک، نویسنده و نمایش نویس و سیاسمتدار، برای مجموعه جستارهایی درباره ی قدرت و آزادی (مجموعه ای متشکل از آراء و اندیشه هایی از نویسندگان لهستانی و چکسلواک) بود، که بهانه ای برای نقد و بررسی دیدگاه هاول فراهم آورد. به دلایلی که در مقدمه کتاب ذکر شده است، این طرح برای مدتی مسکوت باقی می ماند اما با تاثیر عمیقی که دیدگاه هاول در این کتاب، بر اروپای شرقی گذاشت، سرانجام در اکتبر 1985 منتشر می شود و به دفعات مکرر، به زبان انگلیسی ترجمه می شود.

دیدگاه نویسنده، بر پایه های مهم و ارزشمندی بنا شده است. از آن جمله تاکید ویژه ی او بر اهمیت گذر از نظریه به عمل می باشد؛ نکته ی مهم و اساسی ای که عامل خمودی و به خواب رفتن عمل سیاسی افراد یک جامعه می شود. جامعه ای که از ویژگی های آن در نظر نویسنده "مصرفی بودن و صنعتی بودن" آن است "برای تداوم یک زندگی نسبتا آرام و بی دردسر و به تعبیری همسو با جامعه" تنها در ذهن خود به مسائل می اندیشد و توان به عمل درآوردن وجهه ی مهم سیاسی حضور خود را از دست داده است. شاید در بادی امر متوجه اهمیت این موضوع نشویم، اما هاول نمونه های مختلفی از زندگی روزمره ما انسانها را بعنوان شاهد ماجرا بر می شمرد که اهمیت چنین امر جزئی را به ما نشان می دهد. قدرت بی قدرتان، نگاهی ویژه و موشکافانه ای به فرد و قدرت تاثیرگذاری او دارد. نگاهی که در مقیاس های کوچک، جهش های بزرگی را برای رسیدن به جامعه ای برتر و عادلانه و اخلاقی سبب می شود. او در طی این کتاب درصدد است تا خواننده را با مفهومِ غریبِ "پساتوتالیتر" آشنا کند. به تعبیر او، شناخت بهتر پساتوتالیتر ما را با چهره ی جدیدی از دیکتاتوری کلاسیک آشنا می کند. او معتقد است چنین حکومتی توسط هر فرد ساخته و پرداخته می شود به همین دلیل بهترین راه مقابله با چنین حکومتی، بالا بردن میزان آگاهی هر فرد نسبت به قدرتِ پنهان و اثرگذار خود بر جهان خویش است. از نظر او، نقطه ی عزیمت هر سیاستی فرد است و سیاستِ درست، یعنی سیاستی که افراد و زندگی شان، هدف اصلی آن باشد. او معتقد است هر اصلاحی از پایین ترین سطح جامعه یعنی افراد آن آغاز می شود. افراد یک جامعه، همان نیروی اصلاح‌گرند که جامعه را سازماندهی می کنند.

دو نکته ی اساسی و اصلی، در سراسر کتاب به چشم می خورد و به آن پرداخته می شود: "زیستن در دایره حقیقت" و "مسئولیت پذیری" افراد یک جامعه که تنها راه نجات آنها از نظام های دیکتاتوری و مستبد است. هاول با ساختاری منسجم و قوی در ارائه طرح مورد نظر خویش، توانسته است به غایت چنین هدفی دست یابد. شیوه ی تحلیل او به راستی قابل ستایش است. مخاطب او یعنی یک انسانِ معمولی در زندگی روزمره، کسی است که قادر است با کمی آگاهی و اندکی شجاعت تاریخ خویش را بسازد. او فرد را مخاطب خود قرار می دهد و از این منظر، سازنده ترین شکل شیوه ی مبارزه را به تصویر میکشد که می تواند سیاست هر حکومتی را به سمت عدالت بیشتر و اخلاق رهنمون کند. چنین دیدگاهی است که مطالعه این کتاب را مهم و ارزشمند می سازد. لازم نیست بدانیم سیاست یعنی چه. کافیست بدانیم اعمال و رفتار ما چه تاثیری بر شکل گیری تاریخ سیاسی هر کشوری میگذارد.

نثر کتاب ساده و قابل فهم است. نویسنده با توصیفی کوتاه و کامل در شناخت انواع دیکتاتوری آغاز می کند و با یک مثال پیش پاافتاده و به ظاهر ساده، خواننده را وارد یک پرسش مهم می کند: "صاحب یک سبزی فروشی، بین آنهمه پیاز و هویج، این شعارنوشته را هم به شیشه ی مغازه اش چسبانده است: کارگرانِ جهان، متحد شوید! چرا این کار را کرده است؟ می‌خواهد چه پیامی را به دنیا برساند؟"

ساختار کتاب پیوسته و منسجم است. فهمِ آن از دستتان خارج نمی شود. هیچ توضیح اضافه ای در کار نیست. او خوب میداند چه میخواهد بگوید و شما با نویسنده ای سروکار ندارید که فهم پیچیده و مبهمی از مساله داشته باشد. او را می توان یک تئوریسین ناب پنداشت. کسی که مساله را خوب میشناسد و گرایش او نه به سمت ایدئولوژی خاص، بلکه به سمت حقیقت است. از این بابت می توان به ارزش کار او پی برد و شجاعتِ او را در بیان حقیقت ستایش کرد.

مجموعه‌ی تجربه و هنر زندگی از آن دست کارهای فرهنگی است که در هر شماره شما را با جهانی نو روبرو می‌کند. اگر می‌خواهید جایگاه خود را در جهانی که زندگی می‌کنید بیابید و به میزان قدرتِ نهفته در زندگی روزمره تان پی ببرید و آن را در جهت ساخت جهانی بهتر و اخلاقی تر هدایت کنید، این کتاب کمک بزرگی به شما می‌کند. اگر می‎خواهید بدانید "اعتماد، سعه صدر، مسئولیت، همبستگی، و عشق" چگونه می تواند بعنوان امری سیاسی کاکرد سازنده‌ای داشته باشد، این کتاب منبع مطالعاتی خوبی خواهد بود. کتابی که برای همگان نوشته شده است و چه خوب است اگر ارزش چنین اثری را دریابیم.