«پاریس زیرزمینی»
(خاطرات یک زن امریکایی از پاریس در دوره اشغال در جنگ جهانی دوم ۱۹۴۳)
نوشته: اِتا شایبر
ترجمه: شهلا طهماسبی
ناشر: چشمه، چاپ اول ، 1397
408 صفحه، 54000 تومان
****
هرکسی در طول زندگی اتفاقهای ریز و درشت زیادی را پشت سر میگذارد، اما گاه یکی از همین اتفاقها چنان مسیر زندگی او را عوض میکند که باورکردن آن به یک رویا میماند. اتا شایبر و کیتی بورپو (دو زن که نزدیکانشان را ازدست داده اند) در سن و سالی که اغلب زنان به دنبال آرامش و تثبیت زندگی هستند در پاریس آپارتمانی برای خودشان دست و پا کرده و زندگی خوبی را میگذراندند. با اینکه در میانه جنگ جهانی هستند اما کسی انتظار ندارد ارتش به ظاهر قدرتمند فرانسه، چنان سریع و ناباورانه دربرابرآلمان شکست خورده و پاریس زیبا و دوست داشتنی آنها به اشغال در آید.
آنها نیز همانند خیل مردم شهر که در حال گریختن از پاریس هستند در ترافیک وحشتناک بزرگراه های خروجی پاریس گیر میکنند، به قصد فار به جاده های فرعی می زنند اما به جای آنکه از پاریس دور شوند دوباره به آن نزدیک میشوند. گویی تقدیر آنها به بازگشت به پاریس را می خواند. نیروهای آلمانی سر میرسند آنها به ناچار به پاریس بر میگردند، اما حالا یک خلبان انگلیسی همراه آنهاست که می خواهند او را از دست آلمانها نجات دهند. در طول بازگشت به پاریس هر بار که آلمانها جلوی آنها را میگیرند مرگ را جلوی چشمان خود میبینند.
وقتی به خانه میرسند اِتا شایبر میگوید اگر یک میلیون دلار هم بدهند حاضر نیستم دوباره این کار را انجام بدهم! غافل از اینکه سرنوشت برای آنها مقدر کرده او بدون دریافت هیچ پولی چند سال بعد را به این کار مشغول باشد. در همهی کشورهای اشغال شده توسط آلمانیها سازمانهایی برای مقابله و مبارزه با متجاوزان تشکیل شده بودند که وظیفه بخشی از همین نیروهای مقاومت، نجات نظامیان گرفتار شده متفقین در سرزمینهای اشغالی بود. کتاب «پاریس زیرزمینی» که توسط اتا شایبر نوشته شده و به تازگی به همت نشر چشمه و با ترجمه شهلا طهماسبی منتشر شده است، به روایت همکاری دو زن (نویسنده کتاب حاضر و دوست و همخانهاش کیتی) با نیروی مقاومت زیرزمینی فرانسه در پاریس میپردازد.
ماجراهای پر هیجانِ نجات افرادی که هریک به دلیلی از همرزمان خود دورافتادهاند و در سرزمینهای تحت اشغال آلمان هر لحظه بیم آن میرود که گرفتار شوند. کتاب به شرح یکی از پرمخاطره ترین کارهای بخشی از نیروی مقاومت در کشورهای اشغال شده می پردازد، بخصوص که دستگیر شدن نظامیان در لباس خودشان، آنها را گرفتار اردوگاههای اسرای جنگی میکرد؛ اما گرفتارشدن آنها با لباس شخصی (غیر نظامی) در حکم جاسوسی و گرفتاری در دست گشتاپو و نهایتا تیرباران بود. جرم کسانی که به این نظامیان فراری، پناه داده و کمک میکردند از مناطق اشغالی بگریزند و به کشور خود بازگردند به مراتب میتوانست شدیدتر باشد.
همین اتمسفر پر از تنش و خطر کتاب، آن را به روایتی پرفراز و نشیب و جذاب بدل کرده که خواننده را با علاقه دنبال خود میکشد. بخصوص اینکه کتاب علاوه بر کیفیت روایی از مایه مستند و واقعی نیز احوال برخودار است که بر جذابیت آن بسیار افزوده است. از این رو به مخاطب اطلاعات جالبی نیز درباره جنگ جهانی، درگیری متفقین با متحدین، فضای زندگی در فرانسه (پاریس) تحت اشغال، عملیات نیروهای مقاومت، وضعیت دستگیر شدگان توسط گشتاپو، اوضاع و زندانیان توسط قوای آلمان و... داده میشود.
اتاشایبر که کتاب خود را با همکاری آن دوره و پل دوره نوشته است به خوبی توانسته خاطرات خود را از سطح روایتی شخصی فراتر برده و آن را داستانی پرکشش و در عین حال به سندی تاریخی از یک دوران بدل سازد. روایت جذابی از زندگی مردان و زنانی که زندگی خود در راه یک ایده و یا باوری که دارند به خطر می اندازند. بار دراماتیک ماجرا به اندزهای است که به خوبی می تواند دستمایه آثار سینمایی و سریالهای تلویزیونی باشد و البته مورد توجه فیلمسازان هم قرار گرفته و جلوی دوربین رفته است.
در اواخر دهه شصت سریال جذاب و موفقی از تلویزیون ایران پخش میشد با نام ارتش سری که داستان آن به فعالیتهای مشابه گروهی از نیروی مقاومت در بلژیک میپرداخت. البته لوکیشن اصلی آن رستورانی بود که اعضای این گروه تحت پوشش آن فعالیت میکردند و باوجود محدود بودن لوکیشنها سریال بازهم جذاب و پرکشش بود. کتاب «پاریس زیرزمینی» از این حسن برخوردار است که رمانی است برخوردار از حرکت با تنوع فضاهایی که ماجراهای کتاب در آن می گذرد. بنابراین هم کشش داستانی قوی تری دارد و هم اینکه تصویری مستند از زندگی مردم پاریس در سالهای اشغال و روی کار بودن دولت «ویشی» ارائه میکند.(1)
پی نوشت:
1- دولت ویشی حکومت فرانسه در فاصله بین ۱۹۴۰ (شکست از آلمان نازی) تا ۱۹۴۴ (آزادسازی فرانسه توسط متفقین و نیروهای مقاومت) بر بخش جنوبی اشغال نشده و مناطقی از مستعمرات فرانسه تسلط داشت. در این زمان دولت ویشی به ظاهر حاکم اغلب مناطق کشور بود اما مناطق شمالی کاملا در اشغال نظامی ارتش آلمان نازی بود و شهر پاریس فقط اسما پایتخت این دولت بود، اما تشکیلات اداری دولت در شهر «ویشی» (کیلومترها دورتر در جنوب مناطق اشغالی) قرارداشت.