«مقدمه‌ای بر تجربه‌ی فرهنگِ عمیق»

نویسنده: جوزف شائولز

ترجمه: عبدالعزیز تاتار

ناشر: علمی و فرهنگی، چاپ اول  1396

175 صفحه

****

همه‌ی ما بارها واژه‌ی "فرهنگ" را شنیده‌ایم و بارها از این کلمه استفاده کرده‌ایم. اگر بخواهیم آن را تعریف کنیم، با مثال‌های متعددی در زمینه‌‌ی هنر و ادبیات، و مصداق‌هایی از رفتار و سنت‌های مختلفی سروکار خواهیم داشت که بنا به تجربه‌های زندگی‌مان، نسبت به آن‌ها معرفت کسب کرده‌ایم. اما اگر از "جوزف شائولز" بخواهید تا فرهنگ را برای شما توصیف و تعریف کند، شما را به دنیایی متفاوت و هیجان انگیزی با انبوهی از مثال‌های آشنا و تجربه شده می‌بَرد. او که سال‌های زیادی را در سفر بوده است و اطلاعات بی‌شماری از زندگیِ انسان‌ها به دست آورده است، شما را به سفری کاوشگرانه دعوت می‌کند تا با کشفِ لایه‌های پنهان و بنیادینِ فرهنگ، چشم‌اندازِ جدیدی به افقِ نگاه‌تان باز شود.

شائولز، کتاب را برای "کسانی که اقامتِ موقت دارند، یعنی دانشجویان خارجی، تبعیدی‌ها، مهاجران، گردشگرانی که اقامتی طولانی‌تر ازمعمول دارند، و در کل هر کس که سرزمینِ خود را ترک کرده است و زمانی طولانی را در کشوری دیگر سپری می‌کند و نیز برای علاقمندانِ به تجربه‌های بین‌فرهنگی" مفید و شاید بتوان گفت ضروری، می‌داند؛ اما در کنار این فهرستِ طولانی، باید به نوجوانان، شاغلین، زنان و اقشار مختلفِ جامعه نیز اشاره کرد. چرا که مسأله‌ی فرهنگ، مسأله‌ی هر روزه و همگانی ما انسان‌ها است. شناختِ کامل و طبقِ اصولی دقیق از این مفهوم، می تواند به ما در شناختِ بهترِ جامعه‌‌ای که در آن زندگی می‌کنیم و اطرافیان‌مان کمک کند. اگرچه کتاب‌های متعددی در این زمینه نوشته شده است اما ارزشِ چنین پژوهش و نوشتاری به عینی بودن مثال‌ها، کاربردی بودنِ راه‌حل‌ها و روایی و سهولتِ متنی است که واژه‌ی مبهم و پیچیده‌ی "فرهنگ" را به شیوایی و رسایی توضیح داده است.

آنچه که در این کتاب خواهید خواند در یازده فصل، بخش بندی شده است. در فصلِ اول کتاب، نویسنده نقشه‌ی راهِ کتاب را بازگو کرده است و خواننده را با سفری که آغاز خواهد کرد آشنا می‌کند. همچنین در فصل‌های بعدیِ کتاب، با مفاهیمی سروکار خواهیم داشت که جامعه شناسان و متخصصانِ علوم انسانی بسیار به آن‌ها پرداخته‌اند. مفاهیمِ مهم و عمیقی که با زندگیِ روزمره‌مان ارتباط نزدیکی دارند؛ حتی ممکن است تجاربی هم در این زمینه داشته باشیم. نویسنده می‌کوشد تا از شناختِ مقوله‌ی فرهنگ، به طور عام، به سمتِ خصوصی‌ترین جنبه‌های فرهنگیِ یک ملت و قوم راهی پیدا کند تا بتواند به این پرسش پاسخی درخور بدهد؛ اینکه "نقشِ فرهنگِ عمیق در زندگیِ روزمره چیست؟" از نظرِ او فرهنگ، همچون پیازی است که لایه های متعددی آن را در برگرفته است و با بررسی و پژوهش در زیرلایه‌های فرهنگ، می‌توان به چگونگی شکل‌گیری یک فرهنگ و شناختِ بهتر چرایی وچیستی آن، پی بُرد.

جهانِ امروز، جهانی است که در آن هر روزه گردشگران و مسافرانِ زیادی در سراسرِ دنیا، چه برای مدتِ طولانی مدت و چه بصورتِ موقت،  به دیگر کشورها سفر می‌کنند. مهاجرت و سفرهای خارجی و اقامت کردن در کشورها، می‌تواند به مسأله‌ای مهم و چالشی آسیب‌زا برای انسان‌ها و جوامعِ امروزی تبدیل شود. مفاهیم مهمی همچون "شوک فرهنگی"، "حساسیت فرهنگی"، "رمزگردانیِ فرهنگی" و "تطبیقِ فرهنگی" و از این دست مفاهیم، در شرایطی مطرح می‌شوند که روز به روز به آمارِ مهاجران افزوده می‌شود و ناامنی و آسیب‌های اجتماعی و فردی، زندگی آن‌ها و اطرافیان‌شان را با بحران مواجه کرده است. از نظر نویسنده‌ی این کتاب، آنچه باعث می‌شود چنین بحران‌هایی گریبان ما را بگیرند، شناختِ ناصحیح و اندکی است که از فرهنگ‌های متنوعِ دیگر کشورهای دنیا داریم. این ناآشنایی سبب می‌شود تا برداشت نادرستی از اهالیِ یک کشور، قوم و یا ملتی بزرگ، داشته باشیم. همینطور سبب می‌شود فرد در مواجهه با این موقعیت، هویت‌اش به مخاطره بیافتد و به دنبالِ آن دچار معناباختگی بشود.

نکته‌ی مهم و کلیدی این کتاب، علاوه بر دقت بالای نویسنده در فهم‌پذیر کردنِ مسأله برای خواننده، وهمچنین روشن بودنِ موضوعِ مورد بررسی، ارائه راهکار است. کارِ نویسنده از این جهت مورد ستایش است که توانسته است با جمع بندی دقیقِ موضوع و مسأله، خواننده را پای درسِ جامعه شناسی بنشاند و مفاهیم مهمی که دایره‌ی شناختِ ضروری از جامعه را گسترش می‌دهد، به او بیاموزد، و با بیانِ راه‌حل‌هایِ مفید و کارساز، آموزش مناسبی برای شناخت و مواجهه‌ی مناسب با فرهنگ‌های متفاوت و عمیقِ دیگری در دست داشته باشد.

کتابی خوش‌خوان و قابل درک که می‌تواند علاقمندان به مباحث جامعه‌شناسی، از سنین نوجوانی تا بزرگسال را تا حدود زیادی به خود جذب کند. در بخشِ پایانی کتاب، بعد از ارائه راهکارهای مناسب برای کسانی که به دلایلی باید مدتی را در فرهنگی بیگانه سرکنند، برای اینکه بتوانند به شناختِ عمیقِ فرهنگِ عمیق، دست پیدا کنند منابعی معرفی شده و به انتهای کتاب ضمیمه شده است. ضمائمی باارزش که معرفیِ جامع و دقیقی از منابع مهم و کاربردی‌ای هستند و می‌تواند خواننده را در مطالعات بعدی به خوبی، راهنمایی کنند. علاوه بر این مزیتِ کتاب، نمودارها و جداولی در سرتاسر کتاب آمده است که مطالب و مفاهیم را عینی‌تر و قابل درک‌تر ساخته است. در نهایت می‌توان این کتاب را به‌عنوان اثری مهم در زمینه‌ی پژوهش بینافرهنگی دانست که با باریک‌بینی و دقت نظر زیاد به مسأله‌ی مهم فرهنگ پرداخته است.