توافق هسته‌ای «برجام» (JCPOA) در ژوئیه 2015 در وین، بین ایران و گروه 1+5 اعلام و اجرای آن از ژانویه 2016 آغاز شد. پس از خروج امریکا از این توافق در 8 مه 2018، جمهوری اسلامی ایران انتظار داشت اعضای گروه 1+4 به ویژه تروئیکای اروپایی و اتحادیه اروپا، تعهدات خود را در زمینه کاهش آثار اعمال مجدد تحریم‌های هسته‌ای توسط امریکا اجرایی کنند، اما در عمل در یک سال گذشته جز برخی اقدامات نمادین و وعده‌های بسیار، اقدامی از جانب اروپایی‌ها انجام نشد.

این مسئله واکنش ایران به صورت توقف برخی تعهدات برجامی و دادن مهلتی 60 روزه به اتحادیه اروپا و تروئیکای اروپایی برای اجرایی کردن وعده‌های آن‌ها را به دنبال داشت. هرچند اروپایی‌ها واکنش منفی به ضرب‌الاجل ایران نشان داده‌اند، اما اکنون آلمان به عنوان مهم‌ترین کشور اتحادیه اروپا از نیاز این اتحادیه به برجام سخن گفته و بر آن تأکید کرده است. هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان روز شنبه در مصاحبه با نشریه بیلد گفت‌: اتحادیه اروپا نیازمند ادامه توافق هسته‌ای با جمهوری اسلامی ایران است.

آلمان در پی تصمیم ایران در مورد برجام به دنبال رفتار یک سال گذشته امریکا پس از خروج از این توافق اعلام کرد که برلین از تهران می‌خواهد اقدامی تهاجمی اتخاذ نکند. سخنگوی وزارت خارجه آلمان در این باره اظهار داشته که برلین به تعهدات خود در قالب برجام تا زمان پایبندی ایران، متعهد خواهد بود. وی با اشاره به ابراز تأسف آلمان از بیانیه صادره از سوی ایران، یادآور شد که برلین خواستار حفظ توافق هسته‌ای است. «ژان ایو لودریان» وزیر امور خارجه فرانسه کاهش تعهدات برجامی از سوی ایران را «واکنش بد» خوانده و از تهران خواست ضمن نشان دادن بلوغ سیاسی به تعهداتش در برجام احترام بگذارد.

اتحادیه اروپا و تروئیکای اروپایی (آلمان، فرانسه و بریتانیا) برجام را نمونه‌ای از یک توافق چند‌جانبه می‌دانند که کمک زیادی به حفظ صلح و امنیت بین‌المللی کرده است. اروپایی‌ها برخلاف امریکا که ادعا می‌کند ایران به مفاد برجام عمل نکرده و آن را یک توافق کارا و مؤثر برای کنترل فعالیت‌های هسته‌ای ایران نمی‌داند، معتقدند که نه فقط ایران به همه تعهدات خود در چارچوب توافق هسته‌ای برجام عمل کرده، بلکه برجام در دستیابی به اهداف خود یعنی جلوگیری از بروز تنش و مناقشه در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی نیز موفق عمل کرده است.

در عین حال از نگاه اروپایی‌ها، برجام دستاورد مهم دیپلماسی اروپا محسوب شده و شکست برجام در واقع ناکامی بزرگی برای موقعیت سیاسی و دیپلماتیک اتحادیه اروپا در سطح بین‌المللی خواهد بود. با این حال اروپایی‌ها در عمل نشان داده‌اند که حاضر به پرداخت هزینه چندانی برای حفظ این توافق بسیار مهم نیستند. این مسئله ناخرسندی شدید ایران از عملکرد برجامی اتحادیه اروپا و تروئیکای اروپایی را به دنبال داشته است. در این راستا اندیشکده شورای روابط خارجی اتحادیه اروپا با یادآوری گذار سیاست برجامی ایران از «صبر استراتژیک» به «اقدام استراتژیک» خواستار توجه جدی مقامات اتحادیه اروپا به ضرب‌الاجل برجامی ایران شد.

به نوشته پایگاه اندیشکده شورای روابط خارجی اتحادیه اروپا (ecfr) اقدام برجامی جدید ایران کوششی برای حفظ آن است و نه پایان دادن به این قرارداد بزرگ بین المللی، اما ایران به این نتیجه رسیده است که تداوم وضعیت فعلی غیرقابل قبول است. ایران در پی فشار بر اروپا و چین است و امیدوار است که آنان برخی اقدامات قابل توجه اقتصادی به نفع حفظ روابط با ایران را صورت بخشند.

به‌رغم اینکه ایران امیدوار بود که برخی تدابیر اروپایی‌ها به ویژه ایجاد ساز و کار مالی ویژه موسوم به «اینستکس» ماه‌ها قبل انجام شود، اما هنوز هم طرف اروپایی در این زمینه تعلل می‌کند. شاید به همین دلیل است که تهران درباره توانایی یا اساساً اراده طرف اروپایی برای حفظ برجام دچار تردید شده و اکنون چاره کار را اقدامی دانسته که نشانه قاطعیت ایران در زمینه تعیین تکلیف برجام است.

اکنون با ضرب‌الاجل برجامی ایران توپ در زمین اروپا است و اگر آن‌ها واقعاً خواهان حفظ این توافق بین‌المللی هستند باید اقدامات جدی و مؤثر خود را هر چه زودتر و قبل از پایان ضرب‌الاجل 60 روزه ایران صورت دهند.

منبع: جوان