تصویب نظام انتخاباتی تناسبی استانی – شهرستانی در مجلس شورای اسلامی و ارجاع آن به شورای نگهبان برای بررسی تطبیق آن با قانون اساسی و شرع، فرصتی فراهم کرده تا موافقان و مخالفان این نوع از نظام انتخاباتی پیرامون شبهات مطرح باهم مباحثی داشته باشند. بنظر می رسد بیشتر شبهات مطرح شده ناشی از عدم شناخت این نظام انتخاباتی باشد. برای روشن شدن اذهان، تعدادی از این شبهات را مطرح و به آنها پاسخ می دهم:
شبهه ۱: انتخاب نامزدی که در حوزه فرعی (شهرستان) رای کمتری نسبت به رقبای خود داشته است، به عنوان نماینده شهرستان، عادلانه نیست.
جواب: با توجه به اینکه حوزه انتخابیه از شهرستانی به استانی تغییر یافته است، نامزدها با رای کل مردم استان انتخاب می شوند. در این نظام انتخاباتی همانکونه که مردم آن شهرستان در انتخاب نمایندگان سایر شهرستانها ذیمدخل هستند، مردم سایر شهرستانها نیز در انتخاب نماینده همان شهرستان دخالت دارند. در اینجا چون منتخبین نماینده استان هستند، این شکل از انتخاب با عدالت هیچگونه تضادی ندارد.
شبهه ۲: در این نظام انتخاباتی با افزایش محدوده حوزه انتخاباتی هزینه های تبلیغاتی نامزدها افزایش می یابد.
جواب: در این نظام بر خلاف نظام اکثریتی شهرستانی، نامزدها نیازی به تبلیغات خانه به خانه ندارند و در نتیجه، تهیه بروشور و عکس برای تک تک خانوارها ضرورتی ندارد. در این حالت وقتی فرد در یک ائتلاف عضویت دارد و همه اعضای ائتلاف سرنوشت مشترکی دارند و کمک به افزایش رای سایر اعضای ائتلاف، تلاش برای افزایش سهم ائتلاف و افزایش احتمال انتخاب شدن خود فرد است، در هر شهرستان هر عضو اتلاف نه تنها برای رای آوری خود، بلکه برای رای آوری سایر اعضای ائتلاف هم تلاش میکند. در این حالت حضور اعضای ائتلاف در همه حوزه های فرعی ضرورت ندارد. علاوه بر اینها استفاده از شبکه های مجازی، روزنامه ها و سایتهای اینترنتی و تبلیغهای گروهی، فرد را از تبلیغهای انفرادی بی نیاز می کند. شرکت در جلسات مناظره و سخنرانی های استانی و انعکاس آن در شبکه های مجازی، فرد را بی نیاز از تبلیغات کاغذی و پارچه ای می کند. بر این اساس هزینه های تبلیغاتی نسبت به گذشته افزایش چندانی نخواهد داشت.
شبهه ۳: در نظام انتخابات تناسبی استانی- شهرستانی حقوق اقلیتها نادیده گرفته می شود و همه کرسی ها به اکثریت اختصاص می یابد.
جواب: برخلاف نظام اکثریتی که لزوما حاکمیت اکثریت بر اقلیت نیست و در مواردی ممکن است منجر به حاکمیت اقلیت منسجم بر اکثریت متفرق شود، یکی از ویژگیهای این نظام انتخاباتی سهم دادن به اکثریت و اقلیت متناسب با وزن رای آنها است. اقلیت هم مثل اکثریت می تواند در استان برای خود ائتلاف تشکیل دهد و متناسب با وزن رای خود صاحب کرسی شود. در این نظام انتخاباتی، اکثریت بخاطر تفرق، سهم خود را از دست نمی دهد و متناسب با وزن رای خود صاحب کرسی می شود.
شبهه ۴: در این نظام انتخاباتی به کاندیداهای مستقل اجحاف می شود و آنها شانسی برای انتخاب ندارند
جواب: در این نظام انتخاباتی در عین حالیکه تاکید بر تقویت احزاب است ولی برای تشکیل ائتلاف، نیازی به داشتن حزب نیست و کاندیداهای مستقل هم می توانند با تشکیل ائتلاف در استان از مزایای همگرائی نامزدها در قالب ائتلاف برخوردار شوند. علاوه بر اینها سهم نامزدهای مستقل از کل کرسی های استان، مشروط به اینکه رای آنها در حوزه فرعی از کل آراء استان بیشتر از نامزدهای ائتلافی در آن حوزه باشد، نیز می تواند حداکثر تا سقف سهم رای مستقلین از کل آراء باشد. از آنجا که هدف عمده این نظام، انتخاب افراد وابسته به یک جریان سیاسی برای پاسخگو کردن جریانها به مردم است، سعی شده تا اولویت بیشتری به ائتلافها داده شود و به جریانهای سیاسی ریشه دار میدان بیشتری داده شده و جریانهای سیاسی خلق الساعه قدرت مانور زیادی نداشته باشند.
شبهه ۵: در این نظام مکانیزمی برای انتخاب نامزدهای یک ائتلاف از شهرستانهای مختلف وجود ندارد.
جواب: اگر بنا را بر این بگذاریم که در بین شهرستانهایی که نامزدهای هر ائتلاف رای بیشتری از نامزدهای مستقل و نامزدهای سایر ائتلافها در استان دارند، اولویت به نامزدهایی داده شودکه رای بیشتری در استان داشته باشند، مشکلی برای انتخاب نمایندگان منتخب هر ائتلاف بوجود نمی آید. البته این اشکال در مصوبه مجلس وجود دارد و مکانیزم تعریف شده توسط مجلس دارای اشکال است که با ایراد شورای نگهبان به این مصوبه قابل رفع است.
شبهه ۶: نظام انتخاباتی تناسبی استانی- شهرستانی در هیچ جای دنیا مسبوق به سابقه نیست.
جواب: درست است که نظام انتخاباتی تناسبی استانی - شهرستانی در دنیا مسبوق به سابقه نیست ولی نظام تناسبی استانی در کشورهای اسکاندیناوی، آلمان، ژاپن، عراق و لبنان نظام رایج انتخاباتی مجلس است. تفاوت نظام مصوب مجلس شورای اسلامی با نظامهای موجود در کشورهای ذکر شده، تعریف حوزه های فرعی در دل حوزه اصلی (استانی) است که این تفاوت مشکلی را برای نظام انتخاباتی مصوب مجلس ایجاد نمی کند. در این نظام تعریف شده در کشور، رای دهنده مجبور به انتخاب نامزدهای مورد علاقه خود با رعایت سقف تعریف شده در حوزه های فرعی است و نامزدها هم برای ثبت نام در هر حوزه فرعی باید شرایط لازم برای نامزدی در آن حوزه را داشته باشند. بجز این اختلافات جزئی بین نظام انتخاباتی مصوب مجلس و نظام های تناسبی استانی رایج در دنیا تفاوتی وجود ندارد.
شبهه ۷: این نظام انتخاباتی منجر به کاهش مشارکت مردم در انتخابات می شود.
جواب: برعکس ادعای مطرح شده چون مردم امکان انتخاب بیشتری دارند و نه تنها امکان انتخاب نماینده حوزه فرعی خود، بلکه امکان انتخاب نمایندگان سایر حوزه های فرعی را دارند، انگیزه بیشتری برای شرکت در انتخابات دارند. در این نظام انتخاباتی، مردم در هر شهرستان تلاش می کنند تا نمایندگان توانمندتر، متخصص تر، متعهدتر و مردمی تری را در استان انتخاب، تا به کمک نمایندگان واجد شرایط تر سرعت رشد و توسعه استان آنها بیشتر شود. مردم استان بخوبی میدانند که بسیاری از مشکلات آنها در شهرستان ریشه در مشکلات استان دارد و لذا انگیزه بیشتری برای مشارکت در انتخابات استانی دارند.
شبهه ۸: در این نظام انتخاباتی ارتباط نماینده با مردم قطع می شود.
جواب: در این نظام مردم با تعداد بیشتری از نمایندگان ارتباط برقرار میکنند. اگر در هر حوزه فرعی، گزینه مورد نظر یک فرد رای نیاورد، ایشان می تواند برای پیگیری کارهای خود به نمایندگان همفکر در سایر شهرستانها مراجعه کند. در نظام قبلی شهرستانی، اگر نماینده منتخب در طیف سیاسی دیگری قرار داشت رای دهنده امکان ارتباط با او را نداشته و نمی توانست به نمایندگان سایر شهرستانها هم مراجعه کند. در حوزه های چند نماینده ای همه نمایندگان از یک جریان سیاسی انتخاب نمی شوند، بنابراین فرد مطمئن است که جریان سیاسی مورد علاقه اش نماینده دارد، اگرچه تعدادش از یک دوره نسبت به دوره دیگر ممکن است کم و زیاد شود.
شبهه ۹: این نظام انتخاباتی به شکاف ها و اختلافهای مذهبی، سیاسی و قومی و قبیله ای دامن می زند.
جواب: برعکس این نظام در کشورها و مناطقی کارکرد دارد که تنوع قومی و قبیله ای، مذهبی و سیاسی بیشتری وجود دارد. اگر عراق و لبنان این نوع نظام انتخاباتی را انتخاب کرده اند بخاطر همین ویژگی این نظام است. برخلاف نظام انتخاباتی قبلی اکثریتی شهرستانی، در این نظام همه جریانهای سیاسی، قومی و قبیله ای و مذهبی به اندازه وزن رای خود صاحب کرسی می شوند.
شبهه ۱۰: در این نظام انتخاباتی تعداد زیادی ائتلاف شکل میگیرد و کار مردم در انتخاب نامزدهای ائتلافی سخت می شود.
در بیشتر کشورها برای جلوگیری از شکل گیری تعداد زیاد ائتلاف و کاهش سردرگمی رای دهندگان، فقط به ائتلافهایی امکان برخورداری از مزایای ائتلافی را میدهند که حدنصاب مشخصی از آراء را کسب نمایند. بنظر می رسد که این نصاب در مصوبه مجلس باید درنظر گرفته شود و معادل ۱۰ درصد مناسب است. اگر ائتلافی این نصاب را کسب نکند با نامزدهای آن ائتلاف شبیه نامزدهای مستقل برخورد می شود.
شبهه ۱۱: این نظام انتخاباتی باعث ایجاد تشتت و اختلاف درون جریانهای سیاسی، مذهبی و قومی و قبیله ای می شود.
از مزیتهای این نظام انتخاباتی پیش بینی رقابتهای درون جریانی در کنار رقابتهای برون جریانی است. وقتی مدل انتخاباتی از نوع لیست باز باشد، در درون هر لیست افراد با یکدیگر رقابت دارند و متناسب با سهم لیست، افرادی که رای بیشتری داشته باشند انتخاب می شود. در این نظام قدرت پدرسالاران حزبی در تحمیل اراده خود بر طرفداران کاهش یافته و اگر افراد واجد شرایط تری را به حامیان معرفی کنند شانس لیست در اختصاص کرسی های بیشتر افزایش می یابد. در نظام اکثریتی در دوره ای که فضای سیاسی با یک جریان همراه است، گذاشتن افراد فاقد صلاحیت در لیست هم مانع از انتخاب این افراد نخواهد شد. بنابراین وجود رقابتهای درون جریانی از مزایای عمده این نظام انتخاباتی است.
شبهه ۱۲: باتوجه به تعداد قابل توجه کرسی ها در هر استان، در این نظام کار رای دهنده در انتخاب نامزدها دشوار می شود.
با توجه به اینکه رای دهنده کم سواد، کم حوصله و کم اطلاع از توانمندی نامزدها، امکان انتخاب نامزدهای یک ائتلاف را بدون نوشتن نام تک تک آنها را دارد کار برای این افراد راحت شده است. فردی که به یک لیست اعتماد دارد کافی است فقط در برگه رای فقط نام آن لیست را قید نماید. افرادی که میخواهند منتخبین خود را از بین افراد حاضر در لیستها و مستقلین انتخاب نمایند، باید نام تک تک نامزدهای مورد علاقه خود را در برگ رای قید نمایند.
