به گزارش فارس، نمایندگی ولی‌فقیه در امور حج و زیارت نهادی است برخاسته از متن انقلاب اسلامی که در اساسنامه حوزه نمایندگی ولی‌فقیه در امور حج و زیارت، «بعثه» نامیده می‌شود.پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، بعثه در ۲۹ شهریورماه ۱۳۵۸ و با فرمان حضرت امام خمینی(ره) و برای مدت نامحدود به منظور نظارت بر امور حج تشکیل شد که بر اساس آن سرپرست حجاج ایرانی توسط رهبری کشورمان منصوب می‌شود.
آیت‌الله محمدرضا توسلی ۲۷ شهریورماه ۱۳۵۹ به عنوان اولین سرپرست حجاج ایرانی توسط امام‌خمینی (ه) بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران منصوب شد و پس از دو سال فعالیت، حجت‌الاسلام محمد موسوی خوئینی‌ها ۱۴ مردادماه ۱۳۶۱ سرپرست حجاج ایرانی شد.
سال ۱۳۶۴ هم‌زمان با بالاگرفتن جنگ تحمیلی، مهدی کروبی به عنوان سرپرست حجاج ایرانی منصوب شد و در طول مدیریت وی که تا زمان زنده بودن امام خمینی (ره) ادامه داشت، رفتار سعودی‌ها با ایرانیان فراز و نشیب‌های زیادی داشت تا جایی که حتی حج خونین در سال ۱۳۶۶ هنگام مراسم برائت از مشرکین رخ داد.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، امام خمینی(ره) به استناد سیره علوی طی پیامی موقعیت خطیر جهان اسلام را متذکر شد و از حجاج بیت‌الله الحرام خواست در همایش بزرگ برائت از مشرکین مسائل و مشکلات جهان اسلام را بازگو کنند. از آن پس بود که مراسم برائت از مشرکین از سوی زائران ایرانی همه ساله و پیش از شروع مراسم حج برگزار می‌شد.
زائرانی از ایران و دیگر کشورها طی این سال‌ها ضمن برگزاری راهپیمایی آرام و سردادن شعارهایی علیه آمریکا و اسرائیل به عنوان مسببان اصلی تیره‌روزی‌های مسلمانان جهان از محل استقرار خود حرکت می‌کردند و آرام به محل معینی که از قبل تعیین شده بود، می‌آمدند و بعد از سخنرانی و قرائت بیانیه مراسم، بدون کوچک‌ترین تنشی به محل استقرار خود برمی‌گشتند.
در سال ۱۳۶۶ هنگامی که ایرانیان خود را برای برگزاری مراسم برائت از مشرکین آماده می‌کردند، سعودی‌ها تدارک تازه‌ای برای ایرانیان دیده بودند. به طوری که از روز قبل به تمام بیمارستان‌های شهر اعلام کرده بودند تا اجازه ورود ایرانیان را ندهند. حتی در زمان تردد حجاج ایرانی برای حضور در مراسم، از پشت‌بام‌ها سنگ و آجر پرتاب می‌شد و نیروهای سعودی همواره به زائران حمله می‌کردند. حتی پلیس سعودی علاوه بر شلیک گلوله، گازهای سمی به زائران ایرانی پرتاب می‌کرد، اما پس از این حادثه دردناک و شهادت بیش از ۳۰۰ زائر ایرانی، دولت سعودی به جای عذرخواهی، مدعی شد که ایرانیان باعث آشوب شدند.
در آن سال روابط ایران و عربستان تیره‌تر از گذشته شد و عربستان در اقدامی سفارت خود در تهران را تعطیل کرد و در سال‌های ۱۳۶۷ تا ۱۳۶۹ اجازه ورود زائران ایرانی برای انجام مناسک حج تمتع را نداد.
پس از آن امام خمینی (ره) با بیان اینکه آل سعود براى پرده پوشى جنایات هولناک سال گذشته خود (کشتار سال ۶۶ حجاج) و همچنین توجیه صدعن سبیل اللّه و منع حجاج ایرانى از ورود به حج، زائران را زیر بمباران شدید تبلیغات خود قرار خواهد داد، فرمودند: «آمریکا و آل‌سعود حادثه مکه (کشتار حجاج در سال ۶۶) را یک مبارزه فرقه‌اى و نزاع قدرت میان شیعه و سنى ترسیم نموده و ایران و رهبران آن را به عنوان کسانى که هوس رسیدن به یک امپراتورى بزرگ را در سر مى‌پرورانند، معرفى مى‌کنند تا بسیارى از کسانى که از مسیر حوادث سیاسى جهان اسلام و نقشه هاى شوم جهانخواران بی‌خبرند، تصور کنند که فریاد برائت ما از مشرکین و مبارزه ما براى کسب آزادى ملت‌ها در مسیر کسب قدرت سیاسی مان و گسترش قلمرو جغرافیاى حکومت اسلامى است».
پس از رحلت حضرت امام خمینی (ره) و رهبری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، فضای حاکم بر بعثه نیز تغییراتی داشت و بعد از مدتی حجت‌الاسلام محمد محمدی ری‌شهری سرپرست حجاج کشورمان شد. وی در مدت فعالیت خود در این سمت، اقدامات بسیاری انجام داد به طوری که طبخ متمرکز غذا، اسکان مناسب زائران در هتل‌های مکه و مدینه و برگزاری دوره‌های آموزشی عمومی و تخصصی در حوزه مأموریتی برخی از اقدامات صورت گرفته در دوره مدیت وی بود. در دوره فعالیت وی با توجه به روابط مناسب سیاسی ایران و عربستان، حج تمتع برای زائران کشورمان به خوبی و در آرامش برپا شد. یکی از اقداماتی که در سال‌های دهه ۷۰ صورت گرفت، برگزاری برائت از مشرکین در چادرهای منا بود و پس از آن هم در هتل‌ها برگزار شد تا جان زائران کشورمان از دست نیروهای سعودی در امان باشد.
حجت‌الاسلام محمدی ری‌شهری پس از دو دهه فعالیت، با توجه به فراز و نشیب‌های ایجاد شده در سازمان حج و زیارت، تصمیم به استعفا گرفت که پس از مدتی مقام معظم رهبری نیز استعفای وی را پذیرفتند و حجت‌الاسلام سیدعلی قاضی‌عسکر را به عنوان نماینده خود در امور حج و زیارت منصوب کردند.
حجت‌الاسلام ری‌شهری در مراسم تودیع خود گفت: «من ۲۰ سال است که در سازمان حج و زیارت، نماینده ولی‌فقیه هستم و دو بار در طول مسئولیتم، یک‌بار ۱۵سال پیش و یک‌بار هم سه سال پیش، نزد مقام معظم رهبری رفته و از او خواستم که مسئولیت را به دیگران بسپارد. اما در هر دو بار مقام معظم رهبری به من لطف فرمودند و از من خواستند تا همچنان در مسؤولیت خود در سازمان حج و زیارت باقی بمانم».
حجت‌الاسلام سیدعلی قاضی‌عسکر سال ۱۳۸۸ به عنوان سرپرست حجاج ایرانی فعالیت خود را آغاز کرد. در همان سال اول فعالیت وی، زمزمه‌هایی مبنی بر تعطیلی عمره مفرده به گوش می‌رسید. البته حجت‌الاسلام ری‌شهری نیز با اشاره به رفتارهای زشت سعودی‌ها نسبت به زائران ایرانی در ایام عمره گفته بود: «با توجه به رهنمودهای رهبری درباره لزوم توجه به عزت و حرمت زائران ایرانی و اینکه عمره عملی مستحبی است، اگر سعودی‌ها در رفتار خود تجدید نظر نکنند، سال آینده عمره برگزار نمی‌شود».
احتمال لغو عمره سال ۱۳۸۹ از سوی رئیس سابق سازمان حج و همچنین سرپرست مستعفی حجاج ایرانی مطرح شد.
سال ۱۳۹۴ پس از تعرض سعودی‌ها به دو نوجوان ایرانی در فرودگاه جده، علی جنتی وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی از تعلیق سفر عمره خبر داد و گفت: با مطالعات و بررسی‌های انجام شده امروز ـ دوشنبه ۲۴ فروردین ـ به سازمان حج دستور داده شد تا زمانی که این افراد مجرم (متعرضان به دو نوجوان ایرانی در فرودگاه جده) محاکمه بشوند و مورد مجازات قرار بگیرند، فعلا عمره متوقف می‌شود و پروازهای ایران تعلیق خواهد شد.
با تعطیلی عمره مفرده یک‌میلیون و ۲۰۰ هزار نفر از افرادی که برای حضور در عمره مفرده نام‌نویسی کرده بودند، بلاتکلیف شدند. پس از آن در حج سال ۱۳۹۴ فجایعی رخ داد که مسلمانان جهان را داغدار کرد. اواخر شهریورماه سال ۱۳۹۴ در ایام حج که میلیون‌ها زائر گرد خانه خدا جمع می‌شوند، جرثقیلی در مسجدالحرام افتاد و جان زائران بسیاری را گرفت که در این میان ۱۱ نفر ایرانی بودند که یکی از آن‌ها حاتمی دانشمند اتمی کشورمان بود. چند روز پس از این حادثه دلخراش، هم‌زمان با عید قربان هنگامی که زائران به سمت جمرات حرکت می‌کردند، مسیر تردد زائران بسته شد و هزاران زائر به شهادت رسیدند و فاجعه منا رقم خورد. فاجعه‌ای که نشانه بی‌کفایتی شجره ملعونه آل‌سعود داشت و در این فاجعه بیش از ۸ هزار مسلمان به شهادت رسیدند که در این بین ۴۴۶ تن ایرانی بودند.
پس از آن روابط ایران و عربستان قطع شد و به همین دلیل پیگیری حقوق خانواده شهدای مسجدالحرام و منا به تعویق افتاد تا اینکه سال گذشته حجت‌الاسلام قاضی‌عسکر از تحقق دیه شهدای مسجدالحرام خبر داد اما همچنان خبری از حقوق شهدای منا نبود.
با قطع روابط سیاسی دو‌کشور و عمق فاجعه منا که رهبر معظم انقلاب نیز فرمودند: «فاجعه منا نباید هرگز فراموش شود»، حج تمتع در سال ۱۳۹۵ تعطیل شد، اما همچنان نماینده ولی فقیه امور حج و زیارت و سازمان حج و زیارت در حال پیگیری خواسته خانواده شهدا و برقراری حج تمتع با شرایط خاص ایران بود که در نهایت طی تفاهم‌نامه‌ای با حفظ کرامت و عزت ایرانیان، حج سال ۱۳۹۶ برقرار شد و همچنان نیز این مناسک هر سال برگزار می‌شود و زائران ایرانی نیز به عربستان اعزام می‌شوند؛ به طوری که امسال بیش از ۸۶ هزار ایرانی به حج تمتع مشرف می‌شوند.
حجت‌الاسلام سیدعلی قاضی‌عسکر در مدت یک دهه فعالیت در بعثه مقام معظم رهبری، علاوه بر تعطیلی عمره، تعویق یک ساله حج تمتع و مذاکرات برای برقراری مجدد آن، ساماندهی کاروان‌ها برای انجام مناسک حج به طور منظم و حتی ایجاد مچ‌بندهایی برای حجاج به منظور جلوگیری از مفقود شدن را در کارنامه خود دارد.
حجت‌الاسلام قاضی‌عسکر از سه سال گذشته از رهبر معظم انقلاب تقاضای استعفا داشته، اما با توجه به حساسیت‌های موجود، مقام معظم رهبری استعفای وی را نپذیرفته بودند تا اینکه هفته گذشته اخباری مبنی بر تغییر سرپرست حجاج ایرانی منتشر شد و پس از آن مقام معظم رهبری روز گذشته در حکمی عبدالفتاح نواب را به عنوان نماینده خود منصوب کردند.
حجت‌الاسلام سیدعبدالفتاح نواب در کارنامه فعالیت‌های خود، مسؤولیت‌هایی همچون نماینده بعثه مقام معظم رهبری در عربستان و معاون امور روحانیون حوزه نمایندگی ولی‌فقیه در امور حج و زیارت را دارد.
مهم‌ترین وظایف بعثه گروه‌بندی حجاج، تهیه مسکن و غذا و رسیدگی به امور بهداشتی و درمانی حج‌گزاران، هدایت و نظارت و کنترل اجرای امور حج، بازرسی از عملکرد تورها و شرکت‌ها و کاروان‌ها و ایجاد هماهنگی میان بخش‌های گوناگون مجری امور حج و کشور میزبان و شرکت‌های تابع آن و همچنین انجام فعالیت‌های فرهنگی در طول سفر است.
