پس از تحریم‌هایی که آمریکا طی سالیان قبل و علی الخصوص در یک سال گذشته علیه مردم ایران اعمال کرد، بسیاری از کارشناسان از تقویت روابط دو یا چند جانبه میان ایران و کشورهای همسایه و برخی دیگر از کشورهای هدف سخن به میان آوردند که در شرایط فعلی مهم‌ترین راهکار در حوزه عبور از تحریم‌ها می‌باشد.

اما در این بین با توجه به قرابت‌های فرهنگی و مناسبات سیاسی و کمک‌های ایران در دوره‌های مختلف به عراق، این کشور در حوزه روابط تجاری جایگاه مهمی در میان تجار و دولت جمهوری اسلامی دارد.

سال‌ گذشته میزان تجارت ایران با عراق در حدود ۸ میلیارد دلار بوده است که در سفرهای روسای جمهور ایران به عراق و سفر نخست‌وزیر عراق به ایران طی تفاهمنامه‌های امضا شده این رقم باید به ۲۰میلیارد دلار برسد،‌ این مساله در حالی است که کل میزان تجارت ایران با سایر کشورها حدود 44 میلیارد دلار است. توسعه تجارت ایران با عراق می‌تواند یک بازار بکر را در اختیار تولیدات ایرانی قرار دهد که تا حدود زیادی می‌تواند دور زدن تحریم‌ها را میسر کند.

 

میزان تجارت میان ایران و عراق

طبق آمار دفتر کشورهای عربی و آفریقایی سازمان توسعه تجارت ایران از سال ۱۳۸۷ تا سال ۹ ماه سال ۱۳۹۷ صادرات ایران به عراق حدود 2.6 برابر شده است که نشان می‌دهد عراق می‌تواند یک بازار بالقوه برای صادرات کالاهای ایرانی باشد.

_{مبادلات تجاری ایران و عراق از سال 1387 لغایت نه ماهه 1397- ارزش: میلیون دلار}

 

چه کالاهایی و به چه میزان به عراق صادر کرده‌ایم؟

در حال حاضر ایران یکی از اصلی‌ترین صادرکنندگان کالا و خدمات مهندسی به عراق است؛‌ در صورتی که حجم مبادلات تجاری ایران به عراق به ۲۰ میلیارد دلار برسد، می‌توان گفت یک بازار عمده برای محصولات ایرانی فراهم آمده است که می‌تواند تا حدود زیادی مشکلات تولید در داخل را از بین ببرد.

اما در میان این حجم از مبادلات که میان ایران و عراق است،‌ چه کالاهایی به این کشور صادر کرده‌ایم.

_{ارزش انواع صادرات ایران به عراق در سال ۱۳۹۶}

 

دور زدن تحریم‌ها با اروپا یا کشورهای همسایه؟

بازار عراق در سال‌های اخیر به‌عنوان بازاری مهم و استراتژیک برای بخش‌خصوصی و بخش دولتی ایران مطرح بوده است و تجار ایرانی حساب ویژه‌ای روی این بازار منطقه‌ای باز کرده‌اند و آشکارا می‌توان گفت که عراق جزء ۵ مقصد اول صادراتی ایران در کشورهای منطقه است.

دلیل اینکه دولت در سال‌های گذشته بازار هدف خود را کشورهای اروپایی قرار داده و از کشورهای همسایه غفلت ورزیده، مشخص نیست. اما با توجه به تحولات یک سال گذشته و خروج آمریکا از برجام، اجرایی نشدن اقدام عملی اروپایی‌ها در راستای برجام، به نظر می‌رسد حرکت به سمت یافتن بازارهای هدفی که با تحولات بین المللی مانند تحریم‌ها از دسترس خارج نشود، از اهمیت فراوانی برخوردار خواهد بود. به عبارت دیگر، بازارهای هدفی همچون عراق می‌تواند در زمان‌های مختلف از جمله در مواقع بحرانی مانند اعمال تحریم‌های ظالمانه علیه ملت ایران بسیار کارگشا باشد.

اما چرا عراق در برهه حاضر از برخی کشورهای اروپایی اهمیت اقتصادی بیشتری دارد؟ نگاهی به جدول زیر مشخص می‌کند سرمایه‌گذاری بر روی ایجاد راه‌های ارتباطی متعدد با کشوری مانند عراق نسبت به کل اروپا راهکار بهتری در زمینه حمایت از تولید داخلی، رونق صادرات و در نهایت عبور از تحریم‌ها می‌باشد.

طبق آمارهای سازمان توسعه تجارت ایران طی یازده ماه سال ۹۷ پنج بازار نخست صادراتی ایران، کشورهای چین با ارزش ۸۳۵۹ میلیون دلار، عراق ۸۲۳۹ میلیون دلار، امارات متحده عربی ۵۵۴۳ میلیون دلار، افغانستان ۲۷۲۷ میلیون دلار و ترکیه ۲۱۷۳ میلیون دلار بوده است. یعنی این ۵ بازار سهمی حدود ۶۷.۵ درصد از کل صادرات ایران را دارند.

^{اعداد به میلیون دلار}

در جدول زیر کشورهای هدف که ایران به آن‌ها کالا و خدمات صادر کرده، مشخص شده است. کاهش ۲۸ درصدی صادرات به کشورهای اتحادیه اروپا در سال ۹۷ نشان از بی صداقتی کشورهای عضو برجام دارد.

_{میزان صادرات ایران به کشورهای مختلف جهان}

 

در سایر حوزه‌ها نیز با اندکی سرمایه گذاری و تبلیغات می‌توان به درآمد قابل توجهی از کشور عراق به دست آورد. به عنوان مثال ۳۰ درصد از کل گردشگران خارجی که وارد ایران شده‌اند، عراقی بوده که طبق آخرین آمار سازمان گردشگری که مربوط به سال ۹۶ است، ۱.۵ میلیون نفر از این کشور به عنوان گردشگر چه در حوزه زیارتی و چه در حوزه سلامت وارد کشور شده‌اند.

 

صادرات خدمات، راهی برای حضور مؤثر در عراق

طی سال‌های گذشته میزان صادرات خدمات فنی و مهندسی و حضور شرکت‌های ایرانی در بازسازی کشور عراق نیز به ۱.۷ میلیارد دلار رسیده است. در سال جاری نیز عراقی‌ها تعداد ۱۵۷ پروژه بزرگ‌مقیاس عمرانی برای سرمایه‌گذاری خارجی و جذب خدمات مهندسی ارائه کرده‌اند که این پروژه‌ها فرصت‌های بسیار بزرگی برای شرکت‌های ایرانی خواهد بود.