«پشتِ فرودگاه»؛ محمود رضایی؛ نشر چشمه بیان درد به زبان طنز

رضا فکری،   3980122124

شاید بسیاری از آثار داستانی و سینمایی به رنج‌های عمیق و ریشه‌دار اجتماعی نهفته در زندگی اقشار محروم و حاشیه‌نشینان پرداخته باشند اما نکته‌ی مهم در این نوع از روایت‌ها نگاه دوربین راوی و زاویه دید آن است

بیان درد به زبان طنز

«پشتِ فرودگاه»

نویسنده: محمود رضایی

ناشر:  چشمه؛ چاپ اول: 1397

109صفحه، 15000 تومان

 

*****

 

«خواب بودم و خواب دارالتادیب می‌دیدم. نزدیک سه سال آن جا نگهم داشتد. فقط هم به خاطر یک ذره تریاک بود که از حسین ناطق گرفته بودم تا برای بابا ناصر ببرم. دم در خانه مامورها مرا گرفتند. از جا پا شدم و آدامس چسبیده به آینه‌ی اتاقم را کندم و انداختم توی دهنم. گوشی را نگاه کردم. یکی از بچه‌ها پیام داده شیشه سکوریت بانک ملی پایین آمده. شعبه‌اش نزدیک محل ماست، پشت فرودگاه رشت. حالا هم دم درم. هوا ابریِ ابری است، الان است که شرشر باران بگیرد.»

مجموعه داستان به هم پیوسته‌ی پشت فرودگاه، بر اساس فهرستش «ذکر خیر رسول» است از بیست و سه سالگی تا هفت سالگی. روایت این داستان‌ها نیز از زبان جوانی به همین نام است که در محله‌ی حاشیه‌نشین پشت فرودگاه رشت زندگی می‌کند؛ محله‌ی جیب‌برها، موتوردارها، قماربازها و عرق‌فروش‌ها. نه فقط از ماجراهای روزمره‌ی زندگی شخصی خود و اهالی محله و احساسات و آرزو‌ها و حسرت‌هایش می‌گوید که در این میان از دردهای اجتماعی و رنج‌های انسانی نیز در قالب طنزی بی‌پیرایه پرده بر می‌دارد.

روایت‌های کودکی رسول سرشارند از شیطنت‌های کودکانه و طنز و شرح ماجرا از نگاه کودکانه‌ی او. با بزرگ‌تر شدن راوی و ورود او به عرصه‌ی نوجوانی است که جنس این ماجراها و زبان راوی تغییر می‌کند و وارد مرحله‌ی جدیدی می‌شود. به همین ترتیب داستان‌های راوی در سن جوانی، هم موضوعات متفاوت‌تری دارند و هم لحن و کلامی متناسب با سن و تجربه‌ی راوی. هر چند که این نوع از روایت چندان بدیع و خلاق نمی‌نمایاند اما نثر سلیس و روان کتاب همراه با طنز تلخ و بیان دردهای اجتماعی با زبان پیراسته و بی‌تصنع، مهم‌ترین ابزاری است که احساس باورپذیری و گاه حتی هم‌ذات‌پنداری با شخصیت‌های داستان را به خواننده منتقل می‌کند.

این روانی و باورپذیری در خلق شخصیت‌ها نیز بسیار آشکار است. چه شخصیت‌های اصلی مثل رسول و احمد و گلناز و چه شخصیت‌های فرعی مثل حسین ناطق، میترا سیاه، بابا ‌ناصر و... . شخصیت‌هایی که در عین تکراری بودن، برای مخاطب، بسیار باورپذیر و واقعی می‌نمایند. نویسنده علاوه بر شخصیت‌پردازی‌های سرراست، نکات دقیق و جزئیات موشکافانه‌ای را در این کاراکترها جان می‌بخشد و هویت می‌دهد و آن‌ها را از نمونه‌های مشابه در داستان‌های دیگر متمایز می‌کند. این داستان‌ها با برخورداری از ابزارهایی همچون شخصیت‌پردازی دقیق و متنوع، بیان ویژگی‌های واقع‌گرایانه‌ی زمان و مکان و شرح تصویر‌گونه‌ی صحنه‌ها، شباهت بسیار زیادی به فیلم‌نامه دارند. شخصیت اصلی داستان و همه‌ی شخصیت‌های فرعی، حاشیه‌نشین‌اند و گویی راوی در عین حفظ محوریت در روایت، خود نیز در سایه و حاشیه قرار گرفته است.

شاید بسیاری از آثار داستانی و سینمایی به رنج‌های عمیق و ریشه‌دار اجتماعی نهفته در زندگی اقشار محروم و حاشیه‌نشینان پرداخته باشند اما نکته‌ی مهم در این نوع از روایت‌ها نگاه دوربین راوی و زاویه دید آن است. در این کتاب به مشکلات درهم تنیده‌ی انسانی و اجتماعی از بیرون نگاه نمی‌شود بلکه از درون خود این دشواری‌هاست که به انسان و به پیچیدگی‌های این جامعه‌ نگریسته می‌شود. گویی رسول، نه تنها راوی یا بازیگر که نویسنده و کارگردان نیز هست. به علاوه داستان‌ها در راستای بیان مشکلات زندگی طبقه‌ی حاشیه‌نشین، در قالب ناتورالیسمِ صرف انعکاس نمی‌یابند و به شکل مدرنیسمی زنده و سرشار آشکار می‌شوند. به نظر می‌رسد در میانه‌ی اتفاق‌های داستانی، نه جبری در کار باشد و نه اختیاری. در واقع نه آدم‌ها محکوم به فقر و بدبختی ابدی‌اند و نه مختار و مخیر به تغییر سرنوشت خویش.

زمان هم در این داستان‌ها، اکنونِ آشنای جاری است. زندگی روزمره‌ی آدم‌هایی که المان‌های آشنایش، موبایل و بولدوزر و ماشین و فرودگاه و هیاهوی امروزه است و مکان هم توصیف کاملی از حاشیه است. پشت فرودگاه  جایی دور و خارج از شهر است و مرکز این حاشیه به شمار می‌رود. جایی که شامل مجموعه‌ای از خانه‌هایی با بلوک سیمانی است که کاغذپاره‌هایی به عنوان سند و قباله‌ دارند و همین‌طور آلونک‌ها و اتاق‌های حلبی‌پوشی که همان کاغذپاره‌ها را هم ندارند، و البته چند مغازه‌ی تکیده و یک مسجد که تنها ساختمان مذهبی-فرهنگی-اجتماعی محله است. «محله» به عنوان مفهومی شامل، در خود معانی خاصی همچون حس تعلق، آشنایی، احساس مالکیت، حس سکونت و جریان داشتن زندگی در کنار دیگران را در بر می‌گیرد. مفهومی که در پی سیاست‌های مدرن‌سازی شهرداری‌ها، دیگر جایی برای ابراز وجود نمی‌یابد و به ناچار تغییر چهره می‌دهد و جای خود را به مفاهیم زیر مجموعه‌ای، مشمول و ناقصی همچون خیابان، کوچه و... می‌دهد. در واقع بدل به مکانی می‌شود که دیگر به آن «محله» نمی‌توان اطلاق کرد. این مکان جدید دیگر حس تعلق، حمایت و آشنایی سابق را با خود به همراه ندارد و این خلا را به خوبی در این پاراگراف از کتاب می‌توان دریافت: «توی محل می‌خواستند رودخانه را آسفالت کنند. من دیگر کجا بازی می‌کردم؟ تازه شاید قبر بابا بزرگم هم آسفالت می‌شد. می‌گفتند نباید این جا چالش می‌کردند، غیرقانونی است، حریم رودخانه است؛ اصلا نباید این جا مرده دفن کنند. خواستم جلوشان را بگیرم، به همین سادگی که نمی‌شد بازی‌ام را به هم بریزند، از همه بدتر، بابا بزرگم را اذیت کنند.»

 

yektanetتریبونخرید ارز دیجیتال از والکس

پربحث‌های دیروز

  1. اقدام عجیب سفیر ایران در باکو/ برای عزت ایران استعفا دهید              

  2. وکیل رسمی دادگستری به اتهام اخذ رشوه دستگیر شد  

  3. بذرپاش: امسال هر ماه افتتاح مسکن داریم

  4. سقف دریافتی ماهیانه کارمندان دولت ۷۰ میلیون تومان شد

  5. اول، بساط دلالی باید جمع شود

  6. جریمه تخلفات حادثه ساز ۵ برابر شد/ اعمال از هفته آینده            

  7. ابابیل ۵، از آخرین دستاورد‌های قدرت پهپادی جهان

  8. تعرفه‌های پزشکی ۱۴۰۳ قابلیت اجرایی ندارد/ مصوبه دولت اصلاح شود  

  9. انتظار ۹ساله برای اصلاح هزینه تخلف رانندگی/تغییری برای حفظ جان مردم

  10. ایران بر سکوی بریکس/ دستاوردهای پولی، مالی برای ایران چیست؟  

  11.   طحان‌ نظیف: لایحه عفاف و حجاب هنوز به تأیید شورای نگهبان نرسیده است  

  12.  مالیات ارزش افزوده ۱۰ درصدی ابلاغ شد

  13. هیچ خوداظهاری یا مدرکی دال بر بیماری روحی دکتر بخشی در دست نبود/ علت مرگ این پزشک مشخص نیست  

  14. پوتین: اف-۱۶‌های اوکراین در همه‌جا هدف مشروع هستند، حتی کشورهای دیگر

  15. عکسی از سیدمحمد خاتمی در مراسم ترحیم زهرا شجاعی/ این وزیر دولت رئیسی هم آمد

پربحث‌های هفته

  1. اقدام عجیب سفیر ایران در باکو/ برای عزت ایران استعفا دهید              

  2. جنگ ترکیبی خودمان، علیه خودمان!

  3. کارگری انگشتر ۵۰ میلیاردی را به صاحبش بازگرداند

  4. جلاد، به پایان سلام کن!

  5. بهادری جهرمی: مبالغ جرایم رانندگی متناسب با تورم افزایش یافت

  6. تورم چه زمانی تک رقمی می‌شود؟

  7. نرخ تعرفه‌های خدمات بهداشتی درمانی ۱۴۰۳ اعلام شد/ نرخ رسمی ویزیت ۵۰% گران می‌شود!

  8. بازداشت سومین عامل حمله تروریستی در مسکو

  9. آقایان رئیسی و اژه‌ای! آیا در پیشگاه خدای متعال و امام‌زمان (عج) پاسخی دارید؟

  10. انتقام از پوتین؟

  11. وکیل رسمی دادگستری به اتهام اخذ رشوه دستگیر شد  

  12. عوامل توهین کننده به نظام و مقدسات اسلامی دستگیر شدند

  13. ائتلاف ایران، روسیه و چین تبدیل به کابوسی برای آمریکا می‌شود

  14. علم‌الهدی: امروز در کشور از آثار تحریم اقتصادی آمریکا مشکلی حس نمی‌کنیم

  15. بذرپاش: امسال هر ماه افتتاح مسکن داریم

  16. بازگشت احتمالی ترامپ چه تاثیری بر اقتصاد ایران دارد؟

  17. افزایش ١٧٠ درصدی حداقل حقوق کارگران در دولت سیزدهم

  18. مردم طلای دست دوم خریداری نکنند

  19. سقف دریافتی ماهیانه کارمندان دولت ۷۰ میلیون تومان شد

  20. خط و نشان حقوقی ایران برای کویت

  21. هشدار سخنگوی پلیس به رانندگان نوروزی؛ آمار تصادفات هولناک است!

  22. اول، بساط دلالی باید جمع شود

  23. وزیر اقتصاد: در سال ۱۴۰۲ رکورد بیشترین سرمایه‌گذاری خارجی واقعی در ۱۶ سال اخیر شکسته شد

  24. کولرهای گازی بلای جان صنعت برق

  25. منظور: تخصیص ارز کشور برای واردات خودرو به صرفه نیست

آخرین عناوین